Cởi áo cho kèo nhà cái trực tuyến: “cởi tặng” hay “cởi hộ”?

Đã có quá nhiều những bài nghiên cứu dân gian dẫn câu này để phân tích ở nhiều góc độ và có không ít sáng tác văn nghệ dân gian đưa câu này vào tác phẩm trữ tình, để ngợi ca tình yêu đôi lứa thể hiện qua cử chỉ nhân văn đẹp đẽ của họ (Cởi áo mình đang mặc tặng người yêu thật là một hành vi đẹp). Đa số mọi người đều chung cách hiểu về câu ca dao này như vậy.

Vấn đề tưởng thế là ổn rồi, hà tất còn chuyện gì để bàn cãi nữa. Nhưng hóa ra vẫn có cái để bàn đó, mà lại xuất phát từ câu chuyện ngữ pháp ngôn từ.

Hình ảnh trích từ video bài hátQua cầu gió bay.

Trong một bài giảng về từ "kèo nhà cái trực tuyến" trong tiếng Việt, tôi đã vài lần đưa tổ hợp "cởi áo cho kèo nhà cái trực tuyến" ra để các sinh viên trao đổi về ngữ nghĩa thể hiện của từ "kèo nhà cái trực tuyến" trong cấu trúc này. "kèo nhà cái trực tuyến" trong từ điển có 2 nghĩa chính. Ngoài nghĩa chỉ "bộ phận đặc biệt ở dạ con, có chức năng trao đổi chất dinh dưỡng giữa cơ thể mẹ và thai nhi (còn gọi làrau)" còn một nghĩa nữa: "biểu thị quan hệ tác động qua lại giữa các bên", ví dụ:Họ nhìn kèo nhà cái trực tuyến âu yếm; Vợ chồng nhà ấy hay cãi kèo nhà cái trực tuyến; Đôi lứa yêu kèo nhà cái trực tuyến; Giúp kèo nhà cái trực tuyến học nhóm...

Tổ hợp “cởi áo cho kèo nhà cái trực tuyến” trong câu ca dao trên vẫn được hiểu là “đôi lứa nọ đã “cởi áo” của mình để nhường cho người mình thương (ở đây chắc là chàng trai tặng cô gái (chứ không phải ngược lại) thì mới hợp lẽ thường hơn). Nhưng nhiều sinh viên lại phản bác, cho rằng không hẳn thế. Họ dẫn lời giải thích của GS. Cao Xuân Hạo, khi trước đây, trong bài giảng của mình, ông nói rằng tổ hợp “cởi áo cho kèo nhà cái trực tuyến” phải hiểu là “cởi áo hộ cho kèo nhà cái trực tuyến” (giống nhưmặc áo cho kèo nhà cái trực tuyến, tắm cho kèo nhà cái trực tuyến, làm bài cho kèo nhà cái trực tuyến,…).

Như vậy “cởi áo cho kèo nhà cái trực tuyến” phải được hiểu là hành vi hỗ trợ chứ không phải hành vi nhường nhịn. Có người còn suy luận “xa” hơn, nói rằng với đôi lứa yêu kèo nhà cái trực tuyến, thì chuyện giúp kèo nhà cái trực tuyến “cởi áo” là một cử chỉ âu yếm lứa đôi thường tình. Nhiều khi vì tế nhị, vì cô gái e thẹn mà chàng trai nọ phải chủ động làm cái việc mà lẽ ra “nàng” nên tự làm (!). Phân tích như thế quả làm “tâm lý” đấy chứ?

Lập luận đó không phải là không có cơ sở. Nhưng ta lại phải bàn thêm cho rõ hơn.

“kèo nhà cái trực tuyến” như ở trên vừa dẫn ở trên (nhìn kèo nhà cái trực tuyến, cãi kèo nhà cái trực tuyến, yêu kèo nhà cái trực tuyến) muốn nói hai (hay nhiều) đối tượng đã có sự tác động qua lại trong một hoạt động nào đó. Nóiyêu kèo nhà cái trực tuyến, thương kèo nhà cái trực tuyến, nhìn kèo nhà cái trực tuyến, ghét kèo nhà cái trực tuyến, cãi kèo nhà cái trực tuyến, đánh kèo nhà cái trực tuyến, chửi kèo nhà cái trực tuyến… dứt khoát là mang hàm ý là có sự “tương tác” từ hai phía, dù hai bên đồng thuận, mang nghĩa tích cực (yêu kèo nhà cái trực tuyến) hoặc không đồng thuận, mang nghĩa tiêu cực (chửi kèo nhà cái trực tuyến).

Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp có “kèo nhà cái trực tuyến” nhưng lại chỉ xảy ra từ một phía. Ví dụ:hại kèo nhà cái trực tuyến(Mày làm thế thật hại kèo nhà cái trực tuyến quá),giết kèo nhà cái trực tuyến(Thật là giết kèo nhà cái trực tuyến không bằng),phụ kèo nhà cái trực tuyến(Yêu kèo nhà cái trực tuyến thì lại bằng mười phụ kèo nhà cái trực tuyến), v.v. “kèo nhà cái trực tuyến” ở đây không còn là sự tương tác hai chiều mà chỉ là hành vi đơn phương một phía.

Chúng ta trở lại câu thơ “Yêu kèo nhà cái trực tuyến cởi áo cho kèo nhà cái trực tuyến”. Có lẽ rất ít người hiểu theo nghĩa mà các sinh viên lập luận. Cũng bởi sự xuất hiện câu thơ thứ hai (Về nhà dối mẹ qua cầu gió bay) đã “tường minh hóa” hành động cao cả được coi là của chàng trai nọ. Có thể chàng trai khi về nhà bị mẹ chất vấn vì chuyện áo trên người không còn nữa. Chàng trai (vì nhiều lí do) không muốn nói đúng sự thật (là đã trót trao cho người yêu rồi, như một vật làm tin hay thêm một trang phục che chở cho cô gái, gặp nắng quá hay lạnh quá), mà đành tìm cách nói dối (qua cầu gió bay mất rồi). Và nếu thì thì hành động “cởi áo cho kèo nhà cái trực tuyến” chỉ được hiểu là “cởi áo tặng kèo nhà cái trực tuyến” chứ không thể là “giúp kèo nhà cái trực tuyến cởi áo (cho nhanh)”.

Khi cần phải cởi áo ra

Nếu có anh “giúp”, chắc là nhanh thôi!

PGS-TS. Phạm Văn Tình

(Viện Từ điển học và Bách khoa thư Việt Nam)