Đồ án Thủ Thiêm (điều chỉnh) 2012: kèo nhà cái trực tiếp bóng đá bản sắc, xa thực tế

Chìa khoá cho việc phát triển kèo nhà cái trực tiếp bóng đá nằm ở sự kết nối giữa hai bờ sông Sài Gòn. Vượt qua khoảng cách 300 m giữa hai bờ một dòng sông hiền hoà tưởng chừng là một việc đơn giản nhưng lại khó khăn biết bao nhiêu bởi tư duy ấu trĩ của thời chiến.

Từ những năm 1994, chuyện vượt sông Sài Gòn bắt đầu được hâm nóng lại với ý tưởng về một cây cầu. Thế nhưng Tân Cảng và xưởng Ba Son, dưới sự quản lý của quân đội, đã không đồng ý di dời dù nằm ở những vị trí sâu trong nội địa, không thuận lợi để phát triển lâu dài. Điều này khiến cho việc xây cầu có tĩnh không thấp nối Sài Gòn với kèo nhà cái trực tiếp bóng đá không thành. Cầu tĩnh không thấp có ý nghĩa sống còn với sự phát triển của bán đảo bởi chỉ có như vậy thì giá trị đất đai của bờ Tây sông Sài Gòn mới lan tỏa được sang bờ Đông. Điều này quan trọng tới mức mà nhà quy hoạch James Bogle trong một báo cáo cho Bộ Công Chánh năm 1972 đã đề xuất đào một kênh cắt ngang kèo nhà cái trực tiếp bóng đá để mở đường cho tàu ra vào Tân Cảng mà không ảnh hưởng tới việc xây cầu nối hai bờ Sài Gòn trong trường hợp cảng này không thể di dời.

Đề xuất đào kênh cho tàu ra vào Tân Cảng mà không ảnh hưởng tới việc xây cầu thấp nối Sài Gòn với kèo nhà cái trực tiếp bóng đá của James Bogle. Nguồn: James Bogle (1972)

Đến năm 1999, sau nhiều tranh luận, chính quyền thành phố quyết định xây hầm để nối Sài Gòn với kèo nhà cái trực tiếp bóng đá bởi xây cầu có tĩnh không lớn để đảm bảo hoạt động của Ba Son và Tân Cảng thì chi phí cũng không khác biệt với xây hầm mà lại tác động tới cảnh quan. Trớ trêu thay, không lâu sau ngày khởi công hầm kèo nhà cái trực tiếp bóng đá, cả Tân Cảng và nhà máy Ba Son được quyết định di dời ra ngoài thành phố.

Giải pháp hầm không chỉ tốn kém hơn xây cầu gấp bốn đến tám lần[1]mà nghiêm trọng hơn, còn khiến cho bán đảo kèo nhà cái trực tiếp bóng đá rơi vào cảnh “gần nhà, xa ngõ” so với ba trục đường trung tâm thành phố: Đồng Khởi, Lê Lợi và Nguyễn Huệ[2]. Giờ đây, để đi từ lõi trung tâm, lấy mốc là quảng trường phía trước UBND TP.HCM, sang kèo nhà cái trực tiếp bóng đá (tính tới ngã tư đầu tiên từ cửa hầm) khá nhiêu khê vì phải đi một quãng đường vòng vèo dài 3,3 km – hơn gấp đôi chiều dài 1,4 km nếu nối dài đại lộ Hàm Nghi qua kèo nhà cái trực tiếp bóng đá bằng cầu vượt sông như các đồ án lịch sử đã đề xuất. Nếu giá đất ở đầu hầm phía kèo nhà cái trực tiếp bóng đá được ước tính bằng giá đất của điểm gần nhất về giao thông bên kia sông Sài Gòn thì có thể nói giải pháp hầm đã làm giảm một nửa giá trị đất đai so với việc xây cầu[3].

Nếu việc xây hầm đã "đẩy" kèo nhà cái trực tiếp bóng đá ra xa trung tâm Sài Gòn hơn, thì đồ án kèo nhà cái trực tiếp bóng đá thứ ba lại thiếu tính thực tế cần thiết để "hàn gắn" mối quan hệ lỏng lẻo giữa hai trung tâm đô thị này.

Năm 2003, Sasaki Associates (Hoa Kỳ) thắng giải thưởng cuộc thi thiết kế Trung tâm đô thị mới kèo nhà cái trực tiếp bóng đá và sau đó tiếp tục điều chỉnh đồ án quy hoạch cho tới năm 2012. Tầm nhìn cho bán đảo kèo nhà cái trực tiếp bóng đá khi này là một "trái tim mới" trong thế kỷ 21 cho TP.HCM, với sự kết hợp hài hòa giữa hệ thống kênh rạch, công viên thiên nhiên, không gian công cộng, những thiết kế kiến trúc đương đại nhưng vẫn bảo tồn tỷ lệ đô thị thân thiện với con người vốn là đặc trưng của Sài Gòn.

Với kinh nghiệm của Sasaki Associates trong lĩnh vực cảnh quan và thiết kế đô thị, sự hài hòa giữa mặt nước, cây xanh và công trình kiến trúc ở những quy mô đa dạng khác nhau là điểm tích cực của đồ án kèo nhà cái trực tiếp bóng đá mới. Về mặt cấu trúc, có ba không gian mở chính trên bán đảo: Dải công viên ven bờ sông Sài Gòn; dải công viên ven mặt nước tạo thành một hành lang xanh trong lòng bán đảo; vùng châu thổ thấp phía Nam kèo nhà cái trực tiếp bóng đá được bảo tồn để giành thêm không gian cho nước và thiên nhiên giữa lòng đô thị Sài Gòn. Kết nối giữa ba không gian xanh này là những dòng kênh, những đại lộ và quảng trường mở tầm nhìn từ lõi kèo nhà cái trực tiếp bóng đá ra tới sông Sài Gòn và thành phố cũ phía bên kia dòng nước. Quan trọng hơn, hệ thống không gian mở này được hy vọng sẽ giữ lại phần nào chức năng sinh thái và thủy văn của bán đảo kèo nhà cái trực tiếp bóng đá hôm nay trong lòng đô thị kèo nhà cái trực tiếp bóng đá tương lai và kiến tạo cho Sài Gòn một trung tâm đô thị độc đáo

Thế nhưng đồ án kèo nhà cái trực tiếp bóng đá năm 2012 với sự độc đáo về cảnh quan ấy lại có một tương lai không rõ ràng bởi thiếu đi sự nhạy cảm với thị trường bất động sản và logic về hệ thống giao thông để thu hút đầu tư.

Trước hết, sai lầm lớn nhất của đồ án 2012 là cách phân bổ mật độ xây dựng công trình. Những ô phố xung quanh cửa hầm kèo nhà cái trực tiếp bóng đá phía bên bán đảo lại chỉ được bố trí tầng cao tối đa 30 tầng trong khi đây là vị trí thuận lợi nhất để phát triển bởi có kết nối giao thông tốt nhất và đối diện với trục Nguyễn Huệ và Hàm Nghi. Việc một nhà đầu tư đã tác động để thay đổi sử dụng đất của lô phố ngay cửa ngõ đường dẫn xuống hầm kèo nhà cái trực tiếp bóng đá từ một tháp quan sát (công trình đơn thuần có tính biểu tượng) sang một tòa cao ốc 86 tầng phản ánh tính nhanh nhạy của các nhà đầu tư khi nhìn ra tính chiến lược của địa điểm này, cũng như sự non nớt về thị trường của đồ án ban đầu. Cùng lúc đó, đồ án lại đề xuất bố trí những công trình cao tầng nhất dọc theo hai bên đại lộ hình cung – một trong hai tuyến huyết mạch của kèo nhà cái trực tiếp bóng đá – vốn không thể kết nối trực tiếp với đại lộ Đông Tây và do đó có kết nối kém hơn với trung tâm hiện hữu cũng như toàn vùng.

Thêm nữa, việc bố trí tàu điện ngầm đi qua những khu vực có mật độ thấp nhất tại kèo nhà cái trực tiếp bóng đá, dọc theo đại lộ Đông Tây, và dùng xe buýt để phục vụ dải đô thị mật độ cao ven sông Sài Gòn là một ví dụ nữa về tính phi lý của đồ án.

Việc tạo dựng một quảng trường lớn hướng về phía công trường Mê Linh, vốn không phải là một không gian công cộng quan trọng của thành phố, trong khi không đả động gì tới vị trí đối diện đại lộ Nguyễn Huệ và Hàm Nghi, phản ánh sự gượng gạo và xa rời thực tế của đồ án.

Cuối cùng, đồ án của SA thiếu hẳn những quan sát sâu sắc về đô thị Sài Gòn nói riêng, đô thị Việt Nam nói chung và do đó thiếu đi sự độc đáo về văn hóa và tính bản địa trong thiết kế như hai đồ án trước 1975 đã làm được. Quy hoạch kèo nhà cái trực tiếp bóng đá, nếu không biết đến tên gọi, có thể đã được thực hiện cho bất cứ thành phố nào trên khắp thế giới.

Sự chậm trễ của giấc mơ kèo nhà cái trực tiếp bóng đá không chỉ là kết quả của một quy hoạch xa vời thực tế. Về mặt tổ chức thực hiện, dường như kèo nhà cái trực tiếp bóng đá chỉ được nhìn nhận như một trong nhiều dự án phát triển đô thị của TP.HCM. Vai trò mà kèo nhà cái trực tiếp bóng đá xứng đáng có được là một trung tâm tài chính quốc gia để cạnh tranh trong vùng nếu chưa phải là trên thế giới - một vai trò mà chính phủ Trung Quốc, với tham vọng và sự nghiêm túc mà chúng ta còn thiếu, đã trao cho Phố Đông Thượng Hải.

Phát triển Phố Đông là mục tiêu có tầm quan trọng cấp quốc gia. Trực tiếp chủ tịch Giang Trạch Dân tham gia vào bàn kế sách phát triển với các chuyên gia được mời từ khắp thế giới. Người đứng đầu Đặc khu Phố Đông có vị trí tương đương phó tỉnh trưởng và chịu trách nhiệm trực tiếp với Chính phủ Trung ương.

Để Phố Đông phát triển và trở thành một trung tâm tài chính mới của thế giới, Phố Đông được áp dụng mô hình đặc khu tài chính và khu mậu dịch tự do thí điểm, được đảm bảo bởi Chính phủ Trung ương rằng đây sẽ là nơi duy nhất có đặc quyền này trên toàn đất nước. Trái ngược với Phố Đông, chức năng trung tâm tài chính của kèo nhà cái trực tiếp bóng đá giờ đây đang được "phân bổ" cho rất nhiều các khu kinh tế tại Việt Nam.

Về quy hoạch, Phố Đông cũng có nhiều bài học cho kèo nhà cái trực tiếp bóng đá. Cũng được kết nối với trung tâm cũ của Thượng Hải bằng hầm ngầm dưới lòng sông, quy hoạch Phố Đông cho phép các công trình thương mại có hệ số sử dụng cao nhất tập trung gần vị trí cửa hầm phía Đông để phản ánh giá trị thị trường thực sự của vị trí chiến lược này. Khu vực từ bờ sông tới cửa hầm, nơi có tiếp cận giao thông yếu, được giành chủ yếu cho công viên, khu mua sắm và một số công trình công cộng như tháp Phương Đông Minh Châu - vốn được xây bởi chính quyền ngay trong giai đoạn đầu để thay đổi hình ảnh bờ Đông sông Hoàng Phố và kích thích phát triển. Để dịch chuyển tâm phát triển từ bờ Tây sang bờ Đông, một việc quan trọng mà chính quyền thành phố Thượng Hải cũng đã làm là chuyển đổi công năng khu vực ven sông từ hoạt động cảng và sản xuất thành không gian công cộng, để dòng sông thực sự là điểm đến của người dân địa phương và khách du lịch. Một dự án tương tự cũng cần được thực hiện cho TP.HCM tại bến Bạch Đằng để khiến sông Sài Gòn và kèo nhà cái trực tiếp bóng đá trở thành điểm đến và "gần" hơn trong lòng người dân thành phố.

50 năm, giấc mơ kèo nhà cái trực tiếp bóng đá vẫn chưa thành. Với việc xây dựng phố đi bộ, hệ thống tàu điện ngầm và chuyển đổi những khu đất cảng, công xưởng phía bờ Tây sông Sài Gòn thành những khu thương mại và nhà ở quy mô lớn, ai còn muốn sang bờ Đông? Tương lai của kèo nhà cái trực tiếp bóng đá lại càng mịt mờ.

Để tránh cho kèo nhà cái trực tiếp bóng đá trở thành đồ án quy hoạch treo lớn nhất cả nước và gánh nặng tài chính cho thành phố, kèo nhà cái trực tiếp bóng đá cần được tư duy lại và đặt trong tổng thể phát triển của thành phố. Quy hoạch cho bán đảo cần có tầm nhìn chiến lược của Phố Đông và được nghiên cứu một cách tổng thể với những toan tính về chính sách và tài chính như đồ án kèo nhà cái trực tiếp bóng đá năm 1972. Và để kèo nhà cái trực tiếp bóng đá thực sự là một dự án phát triển đô thị mà thế hệ tương lai có thể tự hào thừa kế, quy hoạch kèo nhà cái trực tiếp bóng đá vẫn cần những nét độc đáo, sự nhạy cảm với văn hóa bản địa và hệ sinh thái ngập nước như đồ án năm 1965 và năm 2012 đã làm được.

Cơ hội của Sài Gòn vẫn đang được dự trữ ở kèo nhà cái trực tiếp bóng đá. Để vùng đất này giúp thành phố và đất nước "hóa rồng", kèo nhà cái trực tiếp bóng đá cần những quyết sách ở tầm quốc gia và một tư duy quy hoạch hoàn toàn mới: thực tế, nhạy bén với thị trường và nhạy cảm với bối cảnh địa phương. Những bài học quy hoạch kèo nhà cái trực tiếp bóng đá 50 năm qua đã đủ đầy để chúng ta không làm lỡ vận hội phát triển của bán đảo này thêm một lần nữa.

Quy hoạch sưNguyễn Đỗ Dũng

» kèo nhà cái trực tiếp bóng đá: Nửa thế kỷ long đong quy hoạch

» Đồ án kèo nhà cái trực tiếp bóng đá 1972: Một đô thị 'tự túc dồi dào'