Dự thảo Luật trực tiếp kèo nhà cái: Không phải mọi đối tượng quản lý đều phải được trực tiếp kèo nhà cái

Vai trò trực tiếp kèo nhà cái đối với công tác quản lý nhà nước

Mô hình quản lý nhà nước của các nước trên thế giới khá đa dạng và đều trải qua quá trình tiến hóa, từ mô hình truyền thống (giai đoạn 1900-1950) kết hợp chính trị và quản trị coi trọng việc tổ chức bộ máy và đề ra các chính sách công; rồi đến giai đoạn 1950-1990 chuyển sang mô hình quản lý công vận dụng kiến thức quản lý của thị trường và coi trọng tính chuyên nghiệp; còn từ 1990 đến nay là mô hình trị lý công (public governance - theo tôi không nên dịch là “quản lý nhà nước” mà nên mượn từ “trị lý” của tiếng Trung thì phù hợp hơn). Có thể nhận rõ quá trình tiến hóa của mô hình hành chính công chuyển từ kiểu cách bàn giấy quan liêu sang quan hệ đối tác bình đẳng với khu vực kinh doanh và xã hội công dân. Mô hình quản trị công của Việt Nam cũng không nằm ngoài quá trình chuyển hóa đó, và gần đây các nhà lãnh đạo bắt đầu nhấn mạnh việc chuyển đổi nhà nước từ vai trò điều hành sang vai trò kiến tạo phát triển (developmental state).

Theo quan điểm hiện đại, trị lý công là việc vận dụng quyền uy chính trị, kinh tế và hành chính để quản lý các công việc của Nhà nước. Nó bao gồm các cơ chế, quá trình, quan hệ và thể chế mà thông qua chúng các công dân và nhóm xã hội phát biểu các mối quan tâm, thực thi các quyền hạn và nghĩa vụ, và dàn xếp các khác biệt. Các nhân tố tạo nên trị lý giỏi là: các nhà lãnh đạo (người ra quyết định) có kiến thức và đạo đức công vụ; khối cử tri tích cực và có năng lực theo đuổi một nghị trình; một nghị trình rõ ràng làm tiêu điểm tập trung các nguồn lực; các thể chế dân chủ và trách nhiệm giải trình; thông tin dễ tiếp cận và sử dụng; các quá trình giải trình cho phép khối cử tri tiện theo dõi và giám sát chính quyền. Còn theo UNDP thì trị lý giỏi thể hiện qua nhiều đặc trưng, trong đó có đặc trưng về “Tầm nhìn chiến lược đối với triển vọng rộng lớn và lâu dài của trị lý. Tầm nhìn đó phải xuất phát từ sự am hiểu bối cảnh lịch sử, văn hóa và xã hội của địa phương”. Như vậy, tầm nhìn chiến lược là nhân tố cần phải có trong “quản lý nhà nước”.

Thế nhưng có tầm nhìn chiến lược không có nghĩa là mọi đối tượng quản lý đều phải được trực tiếp kèo nhà cái, kể cả đối với nhà nước kiến tạo phát triển, tức loại hình nhà nước có sự tham dự và dẫn dắt thị trường tương đối sâu hơn các loại hình nhà nước “tự do” khác. trực tiếp kèo nhà cái phục vụ cho phát triển, nếu phát triển ít hay chậm rãi thì không cần trực tiếp kèo nhà cái. Trong nền kinh tế thị trường, động lực phát triển do thị trường tạo ra, còn chính quyền, kể cả chính quyền kiến tạo, cần tạo điều kiện cho sự phát triển này đạt hiệu quả, trật tự và ổn định, thông qua các chính sách và thể chế phù hợp cùng với việc phát triển các khu dân cư cũng như cung ứng kịp thời đất đai và kết cấu hạ tầng theo trực tiếp kèo nhà cái. Phương thức quản lý như vậy có liên quan tới mối quan hệ rất tế nhị giữa chính quyền và thị trường, thuộc loại cân bằng động dễ bị phá vỡ. Theo quan điểm của Dự thảo Luật trực tiếp kèo nhà cái thì khi đối tượng quản lý nhà nước là các sản phẩm mà quan hệ cung cầu do thị trường trực tiếp quyết định thì việc sản xuất ra chúng là đối tượng trực tiếp kèo nhà cái của doanh nghiệp chứ không phải và không thể là đối tượng lập trực tiếp kèo nhà cái của nhà nước, tuy vẫn cần có tầm nhìn chiến lược trong quản lý nhà nước. Tóm lại, lập trực tiếp kèo nhà cái thì phải xuất phát từ tầm nhìn và dự báo, nhưng tầm nhìn không phải lúc nào cũng cần hay có thể diễn đạt thành trực tiếp kèo nhà cái.

Lĩnh vực trực tiếp kèo nhà cái cần có một luật khung

trực tiếp kèo nhà cái là quá trình nhận dạng các mục tiêu cần đạt tới, xác định chiến lược để đạt mục tiêu, xây dựng các biện pháp, chỉ ra các nguồn lực cần huy động để thực hiện, và tổ chức, chỉ đạo và giám sát tất cả mọi giai đoạn thực hiện, và thường thì còn tiến hành các điều chỉnh cần thiết để quy hoach phù hợp với thực tiễn trong từng giai đoạn. Khi trực tiếp kèo nhà cái được vận dụng trong công tác quản lý nhà nước thì gọi là “trực tiếp kèo nhà cái công” hoặc đơn giản là “trực tiếp kèo nhà cái”, và cần được điều chỉnh bằng luật pháp. Luật trực tiếp kèo nhà cái được dự thảo nhằm đáp ứng yêu cầu này. Tùy theo đối tượng, phạm vi và chức năng của từng loại trực tiếp kèo nhà cái mà trực tiếp kèo nhà cái có nhiều cách gọi khác nhau như trực tiếp kèo nhà cái phát triển kinh tế - xã hội, trực tiếp kèo nhà cái không gian hay trực tiếp kèo nhà cái vật thể, trực tiếp kèo nhà cái sử dụng đất, trực tiếp kèo nhà cái tổng thể, trực tiếp kèo nhà cái vùng, trực tiếp kèo nhà cái đô thị và nông thôn, trực tiếp kèo nhà cái ngành, trực tiếp kèo nhà cái hạ tầng, trực tiếp kèo nhà cái tích hợp, trực tiếp kèo nhà cái môi trường v.v..

Trong Dự thảo Luật, trực tiếp kèo nhà cái được định nghĩa là “việc sắp xếp, phân bổ không gian các hoạt động kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh, môi trường trên lãnh thổ xác định để sử dụng hiệu quả các nguồn lực của đất nước phục vụ cho mục tiêu phát triển bền vững do Nhà nước đặt ra cho thời kỳ xác định”. Có thể thấy trực tiếp kèo nhà cái trong định nghĩa thuộc loại trực tiếp kèo nhà cái không gian, và khi nó bao quát mọi mặt như vậy thì được gọi là trực tiếp kèo nhà cái tổng thể.

Khu đô thị mới Thủ Thiêm (TP.HCM) được trực tiếp kèo nhà cái “cứng” với diện tích 930ha đang dần được hoàn thiện. Ảnh: T.L

Khi đối tượng trực tiếp kèo nhà cái là ngành kinh tế, xã hội, môi trường hay quốc phòng, an ninh thì trực tiếp kèo nhà cái được gọi là trực tiếp kèo nhà cái ngành. Đối tượng của trực tiếp kèo nhà cái ngành nêu trong Dự thảo Luật chỉ bao gồm kết cấu hạ tầng kinh tế và xã hội, và tài nguyên, môi trường. Thế nhưng ngành có cả “ngành rộng” như giao thông, hay ngành hẹp như giao thông đường sắt, đường bộ... Khi nhiều ngành hẹp có liên quan mật thiết với nhau và hình thành hệ thống ngành rộng như ngành giao thông, ngành cấp thoát nước và vệ sinh đô thị..., chúng cần được lập trực tiếp kèo nhà cái phát triển chung một cách đồng bộ để phát huy hiệu quả tối đa trong cùng một trực tiếp kèo nhà cái, gọi là “trực tiếp kèo nhà cái tích hợp”. Dự thảo Luật chưa đề cập đến trực tiếp kèo nhà cái tích hợp, nhất là đối với ngành giao thông. Đây là điều đáng tiếc vì cả Việt Nam và quốc tế đã có nhiều bài học kinh nghiệm về mặt này.

Tóm lại, trực tiếp kèo nhà cái công bao gồm nhiều loại hình và nhiều thứ bậc, hình thành hệ thống trực tiếp kèo nhà cái quốc gia. Việc quản lý nhà nước đối với một hệ thống trực tiếp kèo nhà cái rộng lớn và đa dạng như vậy khó có thể điều tiết bằng luật thông thường, gọi là “luật thực chất” (substantive law), còn gọi là luật độc lập, có chức năng quy định quyền và trách nhiệm của các thành viên trong xã hội đối với hành vi của họ. Khi đó, Nhà nước cần ban hành “luật khung”(framework law) có chức năng quy định các nghĩa vụ và nguyên tắc quản lý các hoạt động trực tiếp kèo nhà cái của các cấp chính quyền, tạo khuôn khổ cho việc đưa ra các quy định về trực tiếp kèo nhà cái trong các luật thực chất và các văn bản pháp quy dưới luật có liên quan của chính quyền. Với vai trò như vậy, Hiến pháp thực ra cũng là một loại luật khung nhưng ở bậc cao nhất, bao quát toàn bộ chế độ chính trị và kinh tế quốc gia.

Dự thảo Luật trực tiếp kèo nhà cái đã thể hiện đầy đủ vai trò luật khung

Dự thảo mới nhất của Luật trực tiếp kèo nhà cái gồm 6 chương với 69 điều và hai phụ lục. Nội dung Dự thảo quy định hệ thống trực tiếp kèo nhà cái quốc gia, các nguyên tắc cơ bản trong hoạt động trực tiếp kèo nhà cái, nhiệm vụ, quyền hạn các cấp chính quyền trong lĩnh vực trực tiếp kèo nhà cái, trình tự lập, thẩm định, phê duyệt, điều chỉnh trực tiếp kèo nhà cái, thực hiện và giám sát việc thực hiện trực tiếp kèo nhà cái, các hành vi bị cấm trong hoạt động trực tiếp kèo nhà cái và nguyên tắc chế tài các vi phạm. Nội dung như vậy đã thể hiện đầy đủ vai trò của một luật khung đủ sức làm khuôn khổ xây dựng các văn bản pháp quy điều chỉnh hoạt động trực tiếp kèo nhà cái riêng rẽ.

Duy về cơ cấu của Luật thì tôi thấy có một chỗ chưa thật hợp lý: đó là việc đưa các quy định về hệ thống trực tiếp kèo nhà cái quốc gia vào chương Lập trực tiếp kèo nhà cái. Xác định hệ thống trực tiếp kèo nhà cái là một mục tiêu chủ yếu của Luật, vì vậy nên hình thành một chương riêng, còn lập trực tiếp kèo nhà cái chỉ là một khâu trong quy trình trực tiếp kèo nhà cái, do đó nếu gộp chung cả hai nội dung vào một chương thì không hợp logic lắm. Ngoài ra, nên gọi hệ thống trực tiếp kèo nhà cái là hệ thống quốc gia để làm nổi bật vai trò quan trọng của nó và vai trò của Quốc hội đối với lĩnh vực trực tiếp kèo nhà cái. Cách gọi như vậy cũng là thông lệ quốc tế.

Sau nhiều năm chuẩn bị, Dự thảo Luật trực tiếp kèo nhà cái sắp được báo cáo trước Ủy ban Thường vụ Quốc hội để xin ý kiến trước khi trình Quốc hội trong kỳ họp sắp tới (5.2017). Tôi nghĩ cả về nội dung cũng như hình thức, Dự thảo đã thể hiện đầy đủ vai trò của một luật khung đang rất cần cho việc phát triển lĩnh vực trực tiếp kèo nhà cái công của nước ta.

TS.Phạm Sỹ Liêm- Phó chủ tịch Tổng hội Xây dựng Việt Nam