Nhà viết kèo nhà cái trực tiếp bóng đá Xuân Trình: Đối thoại trong sống và viết...

Sống là đối thoại

Năm 1977, tôi quyết định rời Khoa kèo nhà cái trực tiếp bóng đá văn Nguyễn Du (bây giờ là Khoa kèo nhà cái trực tiếp bóng đá văn - kèo nhà cái trực tiếp bóng đá báo, thuộc Trường Đại học Văn hóa Hà Nội), tìm nơi làm việc mới với khát khao thành nhà báo bình luận văn nghệ. Việc tự mình tìm nơi làm việc ở tòa soạn báo chí thời bao cấp khó như... lên trời.

Có ông thầy tốt bụng dạy môn thể loại kèo nhà cái trực tiếp bóng đá trong Khoa Ngữ văn Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội, nơi tôi từng là sinh viên khóa 13 (1968 - 1972), gặp tôi lang thang đọc báo trong Thư viện Quốc gia, liền sốt sắng mách tôi gặp nhà viết kèo nhà cái trực tiếp bóng đá Xuân Trình, Thư ký Tòa soạn Tạp chíSân khấu, cơ quan ngôn luận của Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam.

Ông thầy bảo: “Xuân Trình đang cần “ký giả kèo nhà cái trực tiếp bóng đá trường”, viết bình luận cho Tạp chíSân khấu”. Ngay sau đó, thầy xin Xuân Trình cho tôi một cuộc hẹn. Và cuộc hẹn, thực ra là một cuộc đối thoại, đã rẽ ngoặt cuộc đời tôi.

Nhà viết kèo nhà cái trực tiếp bóng đá Xuân Trình.

Ngay lần đầu gặp, Xuân Trình nói thẳng: “Cô phải chịu một cuộc đối thoại. Đối thoại sẽ quyết định việc nhận hay không nhận cô”. Và ông hỏi độp: “Cô đã đọc Tạp chíSân khấuchưa? Cho nhận xét về cấu trúc tạp chí? Kiểu bài nào cô thích? Tại sao? Cô nhận xét gì về cách tổ chức, lựa chọn, sắp xếp, điều hành bài vở qua việc đọc tạp chí của cô? Bìa tạp chí nào là đẹp nhất về mỹ thuật? Cô nghĩ là mình sinh ra để kèo nhà cái trực tiếp bóng đá bình luận văn nghệ? Cô có bài kèo nhà cái trực tiếp bóng đá nào đã được đăng để chứng minh?”...

Xuân Trình liên tiếp hỏi, tôi hào hứng và liên tiếp trả lời. Kết thúc cuộc hội đàm, ông tỏ ý vừa lòng và thú vị khi tôi nhận định: ấn tượng mạnh nhất của tôi thuộc về bàiNhớ bác Tám Danhcủa tác giả ký tên V. Ông hài lòng hơn khi tôi đưa ông xem bài kèo nhà cái trực tiếp bóng đá dài chục trang đánh máy, có chữ ký duyệt của nhà thơ Chế Lan Viên.

BàiĐối thoại mới với Chế Lan Viêntôi kèo nhà cái trực tiếp bóng đá năm 23 tuổi, được đăng Tạp chíTác phẩm mớinăm 1974, với tên bài mà ông Trình cười, cho là “ngược ngạo, nhưng độc đáo”. Ông đọc chăm chú và nhanh, rồi thủng thẳng: “Cô biết đối thoại, biết kèo nhà cái trực tiếp bóng đá bình luận. Tôi đồng ý nhận cô...”.

Với cách ấy, ông cũng đã chiêu dụ được một loạt cây bút về Tạp chí Sân khấu: Lưu Quang Vũ, Thế Ngữ, Bùi Quý Linh, Nguyễn Ánh, Đặng Trần Cần, Từ Lương, Ngô Thảo, Đức Kôn, Hà Đình Cẩn, Lê Thu Hạnh; anh em Tất Đạt, Tất Thắng; Phạm Tố Lan, Bạch Tuyết, Ngọc Mai...

Nhà viết kèo nhà cái trực tiếp bóng đá Xuân Trình (thứ tư từ trái) tại Đại hội Nhà văn Việt Nam lần thứ 4, tháng 10.1989.

Sau này, tôi mới biết tác giả bàiNhớ bác Tám Danhchính là Lưu Quang Vũ (do bị kỷ luật quân đội, không được phép đăng bài ký tên thật, Xuân Trình phải tìm mọi cách đăng bài và đưa Vũ vào biên chế Tạp chíSân khấu). Lưu Quang Vũ cũng được Xuân Trình tận tình chỉ dẫn kèo nhà cái trực tiếp bóng đá bài bằng phương pháp đối thoại. Và trước khi kèo nhà cái trực tiếp bóng đá, ai cũng phải đối thoại với chính Xuân Trình.

Ông thích đối thoại với mọi người ngay tại tòa soạn: “Các bạn định viết gì về nhà đạo diễn, nhà viết kèo nhà cái trực tiếp bóng đá, nhà mỹ thuật, nhà nghệ sĩ sắm vai kèo nhà cái trực tiếp bóng đá...? Điều gì sẽ là thông điệp cốt lõi xuyên suốt bài viết? Vấn đề đặt ra từ hiện trạng sân khấu hôm nay là gì? Phải phân minh thật rõ giữa đối thoại và hỏi đáp”...

Sau này, ngẫm ra, tôi biết ông đã tìm đúng phương pháp để truyền nghề làm báo và truyền lửa nghề cho chúng tôi, từ chính những nghiệm sinh của chính ông! Cái căn phòng tòa soạn bé xíu ấy đã diễn ra bao cuộc tranh luận, đối thoại, đọc kèo nhà cái trực tiếp bóng đá bản, chuyện trò, trao đổi về nghề sân khấu và người sân khấu... vô cùng bổ ích, lý thú.

Hàng chục năm làm việc dưới quyền lãnh đạo của Xuân Trình, thi sĩ Lưu Quang Vũ và cả tôi, cùng các cây bút khác, đã thành ký giả kèo nhà cái trực tiếp bóng đá trường chuyên nghiệp. Sự kiện Lưu Quang Vũ trở thành nhà viết kèo nhà cái trực tiếp bóng đá sáng giá nhất thời kỳ Đổi mới, đã không thể tách khỏi cái nôi đào tạo căn bản là Tạp chíSân khấu, với những tiền đề do chính Xuân Trình ráo riết chuẩn bị và thiết lập.

Số phận phải viết kèo nhà cái trực tiếp bóng đá của Xuân Trình

Tôi nhớ, ông từng đặt một câu hỏi xuyên suốt cả năm trời, xuyên qua đến mấy cuộc hội thảo, thật giản dị, sâu sắc: “Thế nào là một vở kèo nhà cái trực tiếp bóng đá hay?” Tôi nghĩ sân khấu Việt Nam hiện đại cho đến bây giờ vẫn và sẽ còn ám ảnh với câu hỏi ấy.

Nhà viết kèo nhà cái trực tiếp bóng đá Xuân Trình tại hội thảo Múa rối

Có lẽ chính câu hỏi ấy đã buộc Xuân Trình phải tìm đến cái cốt lõi của một vở kèo nhà cái trực tiếp bóng đá hay, là đối thoại phải hay. Và kèo nhà cái trực tiếp bóng đá hay là phải đặt trong đối thoại với đời sống bằng chính cái đặc thù của kèo nhà cái trực tiếp bóng đá là ĐỐI THOẠI. Do đó, Xuân Trình sử dụng đối thoại như phương cách tối ưu, bắt đầu từ ứng xử đời sống, với người cùng nghề sân khấu và với việc viết kèo nhà cái trực tiếp bóng đá của chính mình.

Phương cách đối thoại đã được kinh qua trong ứng xử đời sống của Xuân Trình đưa ông thẳng tiến đến viết kèo nhà cái trực tiếp bóng đá, là tổ chức cao nhất về đối thoại, thông qua xung đột, để cấu trúc một loại tác phẩm, có thể dành cho cái đọc của độc giả, nhưng chủ đích của người viết là dành cho cái diễn trên sân khấu.

Tất cả các giọng điệu phong phú mà Xuân Trình từng thử nghiệm trong đối thoại đời sống đã hướng Xuân Trình đến mục đích duy nhất: thiết lập trong hàng chục văn bản kèo nhà cái trực tiếp bóng đá của ông một cuộc đối thoại thật sắc bén, minh bạch, vừa rạch ròi về lý trí, vừa đẫm đầy về tình cảm, nhằm hướng đến người xem đương thời, trên nền tảng triết học riêng, do Xuân Trình thiết lập và không ngừng vận hành trong cuộc đời viết kèo nhà cái trực tiếp bóng đá của mình.

Vì thế, viết kèo nhà cái trực tiếp bóng đá bằng đối thoại kiểu Xuân Trình đặc hiệu, mặc nhiên đem đến cho các văn bản kèo nhà cái trực tiếp bóng đá của ông một số phận: luôn bị “mắc kẹt” trong sự đối lập đến cực đoan, với cách biệt trong gang tấc và chuyển hóa cũng chỉ trong gang tấc. Có thể thấy rất rõ những đối lập chát chúa sinh tử trong số phận trần ai, lên bổng xuống trầm của những vở kèo nhà cái trực tiếp bóng đá được dàn dựng và biểu diễn từ kèo nhà cái trực tiếp bóng đá bản Xuân Trình, như:Quê hương Việt Nam, Bạch đàn liễu, Mùa hè ở biển, Đợi đến mùa xuân, Nửa ngày về chiều, Thời tiết ngày mai, Nghĩ về mình...

Song, Xuân Trình thủy chung như nhất với tín niệm: đã quyết dấn thân viết kèo nhà cái trực tiếp bóng đá thì cách gì cũng phải đối thoại với thời cuộc. Ông khẳng định: nếu kèo nhà cái trực tiếp bóng đá không đối thoại được với người xem đương thời, về những vấn đề bức xúc nảy sinh trong xã hội hiện đại và giúp người xem cách giải quyết, bằng chính ưu thế đặc thù của kèo nhà cái trực tiếp bóng đá là đối thoại, thì còn ai tìm đến nhà hát để xem kèo nhà cái trực tiếp bóng đá?

Bạch đàn liễu được nhà biên kèo nhà cái trực tiếp bóng đá Xuân Trình viết năm 1972, Đoàn kèo nhà cái trực tiếp bóng đá Trung ương dàn dựng năm 1973. Vở chỉ xuất hiện trên sân khấu một lần vì vấn đề kiểm duyệt. Đạo diễn Trần Lực dựng lại vở để tri ân nhà viết kèo nhà cái trực tiếp bóng đá quá cố, với tinh thần và cách thể hiện đương đại. Tác phẩm công diễn tại rạp Đại Nam, phố Huế, Hà Nội tối 29.11.2019. Ảnh: Nguyễn Đình Toán

Cũng vì thế, Xuân Trình luôn bị ám ảnh bởi cuộc đối thoại từ bên trong tâm hồn ông với con người và thời cuộc, đến mức ông tự thú: “Nhân vật ấy, vấn đề ấy cứ bám riết lấy tôi, buộc tôi phải viết kèo nhà cái trực tiếp bóng đá, chẳng thể đặng đừng. Và phải viết bằng đối thoại, trong tổ chức một kèo nhà cái trực tiếp bóng đá bản văn học đặc thù, với màn, hồi, lớp cảnh... mới có thể giải phóng hết những bức bối dồn nén trong lòng”. Và từ đó ông có thể viết đối thoại sâu sắc đến mức diễn viên phải xử lý hình thể và giọng nói sân khấu thật tài năng, thật xuất thần mới mong đạt đến đối thoại “tiềm đài từ” (chạm đến đáy chữ) khi vào vai diễn.

Từ điểm nhìn hôm nay, nhìn ngược về thời điểm đổi mới văn nghệ Việt Nam hiện đại từ năm 1986, có thể khẳng định: nhà viết kèo nhà cái trực tiếp bóng đá Xuân Trình là người đặt tiền đề căn bản nhất cho cuộc đổi mới sân khấu Việt Nam hiện đại, ở chính cơ sở văn hóa căn cơ nhất, là kèo nhà cái trực tiếp bóng đá bản văn học. Những kèo nhà cái trực tiếp bóng đá bản văn học đặt vấn đề gai góc, thẳng thắn, quyết liệt, thậm chí “gây sự” của Xuân Trình, được người xem ủng hộ và đón đợi, bởi tính thức thời, bởi sự dự báo đầy tiên cảm cho thời tiết ngày mai của thế sự, trên tinh thần minh triết của một nhà viết kèo nhà cái trực tiếp bóng đá, đã đủ tự tin xây cất triết học của riêng mình về việc viết kèo nhà cái trực tiếp bóng đá, như một cuộc đối thoại lớn với đương thời.

Bởi thế, thật tiếc là Xuân Trình mất sớm, vào năm 1991 khi mới 55 tuổi. Nhưng tác phẩm kèo nhà cái trực tiếp bóng đá của ông đã ở lại với những người Việt hiện đại đang cần đến “đối thoại kèo nhà cái trực tiếp bóng đá kiểu Xuân Trình”, để giải quyết “bi kèo nhà cái trực tiếp bóng đá của sự phát triển” xã hội Việt Nam thế kỷ XXI.

PGS-TS. Nguyễn Thị Minh Thái- Ảnh:TLS