kèo nhà cái 5“Tên cúng cơm” là tên gì?

Ảnh: TL

Với người Việt (và nhiều dân tộc phương Đông khác, điển hình là Trung Quốc), mỗi người sống trong nhân gian có không dưới 5 loại kèo nhà cái 5: kèo nhà cái 5 chính, nhũ danh, kèo nhà cái 5 tự, kèo nhà cái 5 hiệu, kèo nhà cái 5 huý, kèo nhà cái 5 tục, kèo nhà cái 5 thụy… Tất nhiên, mỗi một kèo nhà cái 5 lại có chức năng và giá trị khác nhau.

kèo nhà cái 5 chính (hay kèo nhà cái 5 thật, kèo nhà cái 5 thường gọi) là kèo nhà cái 5 chính thức đặt cho ai đó sau khi sinh, được đăng ký khai sinh, vào sổ hộ tịch và được coi là cái kèo nhà cái 5 có tính pháp lý.

Nhũ danh là kèo nhà cái 5 đặt cho đứa trẻ lúc mới đẻ. Có người nói “nhũ danh” chỉ dùng cho phụ nữ. Không phải. Mọi đứa trẻ đều có quyền được đặt nhũ danh. “Nhũ” ở đây chỉ “cái vú”, hàm ý kèo nhà cái 5 của “trẻ đang còn bú mẹ”.

kèo nhà cái 5 tục là kèo nhà cái 5 cha mẹ đặt cho con lúc mới sinh, còn rất nhỏ, thường xấu xí, theo quan niệm là vì kèo nhà cái 5 trẻ mang nghĩa xấu, không hay thì mới tránh được sự chú ý, quấy phá của ma quỷ. Bây giờ kèo nhà cái 5 loại này đã giảm nhiều chứ ngày xưa có những đứa trẻ kèo nhà cái 5 xấu tệ xấu hại, đến nỗi người ngoài nghe nói phải đỏ mặt.

kèo nhà cái 5 tự (hay kèo nhà cái 5 chữ) là kèo nhà cái 5 đặt bằng từ Hán Việt và thường dựa vào nghĩa của kèo nhà cái 5 vốn có (phổ biến trong giới trí thức thời trước, các nhà Nho). Chẳng hạn, kèo nhà cái 5 tự của Nguyễn Du là Tố Như, của Nguyễn Đình Chiểu là Mạnh Trạch, Nguyễn Công Trứ là Tồn Chất…

kèo nhà cái 5 hiệu là kèo nhà cái 5 tồn tại bên cạnh kèo nhà cái 5 vốn có, do những người trí thức thời phong kiến tự đặt thêm cho mình (thường là một từ Hán Việt có ý nghĩa được lựa chọn theo ý nguyện, sở thích). Chẳng hạn, Nguyễn Trãi có hiệu là Ức Trai, Lê Hữu Trác có hiệu là Hải Thượng Lãn Ông, hay kèo nhà cái 5 hiệu của Đoàn Thị Điểm là Hồng Hà Nữ sĩ,…

kèo nhà cái 5 thụy là kèo nhà cái 5 thời phong kiến chỉ dùng đặt cho những ai có sự nghiệp, công trạng đáng kể sau khi mất.

kèo nhà cái 5 huý là kèo nhà cái 5 do cha mẹ đặt cho con từ lúc còn nhỏ, sau khi trưởng thành sẽ được thay bằng kèo nhà cái 5 khác và thường kiêng tránh không nhắc hay gọi đến.

Trở lại kèo nhà cái 5 cúng cơm (còn gọi là “kèo nhà cái 5 hèm”) là kèo nhà cái 5 đặt cho một người đã mất nào đó sau 3 ngày sau khi mất (có nơi tính 3 ngày sau khi chôn). Lễ cúng ba ngày, còn gọi là Lễ tế ngu hay Lễ mở cửa mả. Ngày trước, kèo nhà cái 5 này chỉ đặt cho người thuộc gia đình quyền quý, người thường không được đặt.

Cách thức đặt kèo nhà cái 5 cúng cơm cũng phải tuân thủ những quy định nghiêm ngặt theo phong tục (Chẳng hạn, phải theo cấu trúc “X + Phủ quân” (nếu là đàn ông), “X + Nhụ nhân” (nếu là đàn bà); người trên 50 tuổi mới được đặt kèm chữ Phúc, dưới 50 tuổi không được dùng chữ này…). Sau khi mời thầy cúng tới làm lễ và đặt, văn bản kèo nhà cái 5 cúng cơm được đặt trong bài vị người mất và sẽ được người nhà xướng lên khi bái lạy lúc dâng cơm vào bữa. kèo nhà cái 5 này theo quan niệm là rất trang trọng và thiêng liêng, chỉ người thân mới biết. Người ngoài biết là điều tối kị. Bình thường ai đó (không phải họ hàng thân tộc) mà nhắc đến sẽ đem lại rủi ro, theo quan niệm. Hoặc rất có thể người ta sẽ dùng kèo nhà cái 5 này để làm những điều không hay. Không ít trường hợp khi thù ghét nhau, người ta cứ lôi kèo nhà cái 5 cúng cơm nhà nọ ra réo để bêu riếu hay nhục mạ.

Thật là một hành vi phản cảm, kém văn hoá.

PGS-TS. Phạm Văn Tình