Chớ tùy tiện nói “bóng đá trực tiếp kèo nhà cái”!

Năm 2008, Usain Bolt đã lập bóng đá trực tiếp kèo nhà cái thế giới mới về môn chạy 100m và bóng đá trực tiếp kèo nhà cái này 13 năm qua (cho đến trước Olympic-2020 tại Nhật Bản) vẫn chưa ai phá được. Ảnh: AFP

bóng đá trực tiếp kèo nhà cái (record) là một từ Hán Việt, rất quen thuộc trong giao tiếp tiếng Việt. Từ điển tiếng Việt (Trung tâm Từ điển học, NXB Đà Nẵng, 2020) định nghĩa từ này như sau:

bóng đá trực tiếp kèo nhà cái 紀錄 d. 1. thành tích được chính thức thừa nhận là cao nhất, trong thi đấu thể thao. (Ví dụ: lập bóng đá trực tiếp kèo nhà cái mới; phá bóng đá trực tiếp kèo nhà cái thế giới về nhảy xa). 2. mức thành tích cao nhất, từ trước tới nay chưa ai đạt được, làm được (VD: sách bóng đá trực tiếp kèo nhà cái Guiness; “Bà con xã viên nửa tuần nay lăn vào vụ thu hoạch khẩn trương như chiến đấu. Họ luôn luôn lập thành tích mới, bóng đá trực tiếp kèo nhà cái mới.” (Đào Vũ).

Như vậy, bóng đá trực tiếp kèo nhà cái là một cái mốc mà mọi vận động viên thể thao đều khát khao vươn tới. Sau này, bóng đá trực tiếp kèo nhà cái không còn là từ "độc quyền" trong thể thao mà còn được sử dụng trong các cuộc thi tài. Chẳng hạn: Nữ sinh Đỗ Hồng Liên đạt bóng đá trực tiếp kèo nhà cái về số điểm trong "Đường lên đỉnh Olympia"; Học sinh này đã đạt bóng đá trực tiếp kèo nhà cái thi tốt nghiệp phổ thông với 6 điểm tuyệt đối, v.v.

Tuy nhiên, gần đây, từ "bóng đá trực tiếp kèo nhà cái" được dùng trong những sự kiện chẳng vui chút nào. Đọc trên báo chí, ta có thể nhặt ra không ít ví dụ: Covid-19, các ca tử vong trong ngày cao bóng đá trực tiếp kèo nhà cái ở Ấn Độ; Nga lún sâu vào khủng hoảng Covid-19: Số ca tử vong cao bóng đá trực tiếp kèo nhà cái; Trước ngày Olympic khai mạc, Tokyo ghi nhận số ca mắc Covid-19 bóng đá trực tiếp kèo nhà cái...

"bóng đá trực tiếp kèo nhà cái", bất luận trong trường hợp nào, thể thao hay trong một cuộc thi, cuộc tranh tài vươn tới đỉnh cao, đều là một từ gắn liền với "thành tích" (kết quả tốt đẹp do nỗ lực mà đạt được). Ai đó muốn đạt được bóng đá trực tiếp kèo nhà cái phải phấn đấu hết mình. Thực tế, bóng đá trực tiếp kèo nhà cái chính là sự kết tinh của sức khoẻ, trí tuệ và tài năng trong quá trình rèn luyện. Vì vậy, ai tham gia tranh tài cũng muốn nhưng không phải ai (thường là rất ít) cũng vươn tới bóng đá trực tiếp kèo nhà cái.

Trong thể thao, có những bóng đá trực tiếp kèo nhà cái bền vững tới mức hết năm này qua năm khác, hết giải này qua giải khác, không ai có khả năng "xô đổ". Năm 2008, Usain Bolt (Vận động viên người Jamaica) đã lập bóng đá trực tiếp kèo nhà cái thế giới mới về môn chạy 100m (9,72s) và bóng đá trực tiếp kèo nhà cái này 13 năm qua (cho đến trước Olympic-2020 tại Nhật Bản) vẫn chưa ai phá được. Năm 1991, cũng tại Tokyo (Giải điền kinh thế giới), Mike Powell (Vận động viên người Mỹ) lập bóng đá trực tiếp kèo nhà cái về môn nhảy xa (8,95m) và hiện tại, sau đúng 30 năm, các nhà bình luận thể thao vẫn cho rằng, khó có ai có cơ hội "vượt mặt" Powell.

Cách sử dụng từ "bóng đá trực tiếp kèo nhà cái" (với nghĩa tiêu cực) của giới truyền thông đang làm các nhà từ điển tiếng Việt đau đầu. Liệu đây có phải là một nét nghĩa mới đang nảy sinh và rất cần bổ sung vào kho từ vựng tiếng Việt? Điều này còn phải chờ thực tiễn ngôn ngữ trả lời. Bởi không có một nhà từ điển nào lại tuỳ tiện thêm bớt nét nghĩa của từ chỉ dựa trên căn cứ sử dụng của vài trường hợp "phá rào" của các nhà báo trong một lúc nào đó, bột phát "thăng hoa" về cảm xúc.

Cũng bởi một lẽ, không phải mọi sự thăng hoa hồn nhiên như thế đều được ghi nhận như một sự sáng tạo ngôn từ.

Cứ tưởng "bóng đá trực tiếp kèo nhà cái" là mừng

Ai dè có được xem chừng nguy tai.

PGS-TS. Phạm Văn Tình

(Hội Ngôn ngữ học Việt Nam)