bóng đá trực tuyến kèo nhà cáiTrái đất có đúng “tròn” không?

Con ơi con, trái đất thì bóng đá trực tuyến kèo nhà cái

Mặt trăng sáng cũng bóng đá trực tuyến kèo nhà cái như đĩa mật

Tất cả đấy đều là sự thật

Nhưng cái bánh đa bóng đá trực tuyến kèo nhà cái, điều đó thật hơn!

Đây là bốn câu thơ (trong khổ thơ thứ năm) của bài thơ “Dặn con” (tác giả: Thạch Quỳ, viết năm 1979). Trong khổ thơ này có 3 chữ “bóng đá trực tuyến kèo nhà cái”, là tính từ làm định ngữ cho 3 khái niệm (trái đất, mặt trăng, cái bánh đa).

Trái đất bóng đá trực tuyến kèo nhà cái (hành tinh chúng ta đang sống), mặt trăng bóng đá trực tuyến kèo nhà cái (vệ tinh của trái đất, ta nhìn thấy trong đêm trên bầu trời), cái bánh đa (mẹ đi chợ mua về) đúng là có hình dạng bóng đá trực tuyến kèo nhà cái chứ còn gì? Tuy nhiên, nếu “chi li, xét nét” từ góc độ ngôn ngữ học thì có khá nhiều vấn đề để bàn cho “ra nhẽ”.

Nhân một lần trao đổi với báoTiền Phong(11.2008) về bài thơ này, nhà thơ Thạch Quỳ đã tâm sự: “Bài thơ ấy không viết bằng Thơ mà được viết bằng Toán”. Thực tế, khái niệm “bóng đá trực tuyến kèo nhà cái” mà ông viết là khái niệm của thơ chứ không phải toán, hay nói đúng hơn là của ngôn ngữ đời thường. Mà đời thường thì có nhiều chiều “chen ngang” vào chữ bóng đá trực tuyến kèo nhà cái.

Ngay từ khi ngồi trên ghế phổ thông, học môn Toán, chúng ta đã làm quen các định nghĩa của môn Hình học, liên quan tới “bóng đá trực tuyến kèo nhà cái”. Chẳng hạn, “hình bóng đá trực tuyến kèo nhà cái” là “mặt phẳng được giới hạn bởi một đường bóng đá trực tuyến kèo nhà cái” (Từ điển tiếng Việt, Trung tâm Từ điển học, NXB Đà Nẵng, 2020). Còn “đường bóng đá trực tuyến kèo nhà cái” là “tập hợp tất cả các điểm trong mặt phẳng đều có một điểm cố định [gọi là tâm] một khoảng không đổi [gọi là bán kính]” (Từ điển, đã dẫn).

Ảnh minh hoạ: AI

Định nghĩa đầy đủ (theo hình học phẳng) thì “đường bóng đá trực tuyến kèo nhà cái (hoặc vòng bóng đá trực tuyến kèo nhà cái) là tập hợp của tất cả những điểm trên một mặt phẳng, cách đều một điểm cho trước bằng một khoảng cách nào đó. Điểm cho trước gọi là tâm của đường bóng đá trực tuyến kèo nhà cái, còn khoảng cho trước gọi là bán kính của đường bóng đá trực tuyến kèo nhà cái”.

Đó là khái niệm “bóng đá trực tuyến kèo nhà cái” chính danh, bất di bất dịch. Học sinh vẽ vào giấy hay vẽ lên bảng hình bóng đá trực tuyến kèo nhà cái này, phải dùng compa (gồm 2 chân, 1 chân (nhọn) đặt vào tâm, chân kia (có mẩu chì hoặc mực đánh dấu) điều chỉnh khoảng cách bán kính theo sự lựa chọn (dài - ngắn), sau đó quay một vòng với tâm làm chuẩn để có một đường bóng đá trực tuyến kèo nhà cái như ý.

Còn khái niệm “bóng đá trực tuyến kèo nhà cái” trong ngôn ngữ thông dụng hàng ngày thì không phải thế. Từ điển tiếng Việt (đã dẫn) chỉ ra 7 nét nghĩa của “bóng đá trực tuyến kèo nhà cái”, trong đó nghĩa 1 chính là nghĩa “đời thường” ta vẫn nói, dùng để chỉ những sự vật “có hình dáng, đường nét giống như hình bóng đá trực tuyến kèo nhà cái”.

Ta thường nghe nói: Cô ấy có khuôn mặt bóng đá trực tuyến kèo nhà cái, Học sinh bóng đá trực tuyến kèo nhà cái mắt nhìn cô giáo, Các chú bộ đội đi theo đội hình vòng bóng đá trực tuyến kèo nhà cái,… bóng đá trực tuyến kèo nhà cái ở đây hoàn toàn có tính chung chung, theo cách nói áng chừng, thậm chí còn khác xa với sự áng chừng. Nói “Cô nàng người béo bóng đá trực tuyến kèo nhà cái béo trục” là với ý: “Cô nàng quá béo, béo múp míp, đến nỗi mất cả những eo dáng, đường nét bình thường.”, v.v.

Ngay cả khi ta nói “trái đất bóng đá trực tuyến kèo nhà cái” (Trái đất bóng đá trực tuyến kèo nhà cái ta sẽ gặp lại nhau), “mặt trăng bóng đá trực tuyến kèo nhà cái” (Mặt trăng bóng đá trực tuyến kèo nhà cái như quả bóng), “miệng giếng làng bóng đá trực tuyến kèo nhà cái” (Giếng làng em bóng đá trực tuyến kèo nhà cái xoay chia hai chiều bán nguyệt) thì những sự vật này cũng chỉ mang nét nghĩa “na ná bóng đá trực tuyến kèo nhà cái”, chứ nếu đo đạc chi li chính xác thì mặt đất, mặt trăng với bề mặt lồi lõm (biển sâu, núi cao), giếng làng với bờ bao quanh (đắp bằng đất) kia thì đâu có phải bóng đá trực tuyến kèo nhà cái đúng nghĩa.

Ngôn ngữ tự nhiên cho phép người ta “tri nhận, đánh giá và liên tưởng” các khái niệm, như bóng đá trực tuyến kèo nhà cái, méo, vuông, thẳng… hoàn toàn có tính chất tương đối. Một cô gái mặt bóng đá trực tuyến kèo nhà cái vành vạnh; Chàng trai nọ mặt vuông chữ điền (田); Con sông chạy thẳng ra biển… thì các từ “bóng đá trực tuyến kèo nhà cái”, “vuông”, “thẳng” chỉ là một cách nhìn nhận “ước lệ”, nói để mọi người dễ hình dung. Nếu đối chiếu với các khái niệm chính danh (bóng đá trực tuyến kèo nhà cái, vuông, thẳng) thì chúng gần như “lệch pha” hoàn toàn.

Trái đất bóng đá trực tuyến kèo nhà cái của chúng mình

“bóng đá trực tuyến kèo nhà cái” này không giống như hình học đâu.

PGS-TS. Phạm Văn Tình

(Hội Ngôn ngữ học Việt Nam)