“kèo nhà cái vn88 muối làm ngon”: Không chỉ là giải pháp tình thế

“kèo nhà cái vn88 muối làm ngon, kèo nhà cái vn88 nước làm sạch, kèo nhà cái vn88 con làm giàu” - Đây là câu tục ngữ nằm trong kho ngữ liệu gần đây của chúng tôi (tại Viện Từ điển học và Bách khoa thư Việt Nam) mà lâu nay chưa được thống kê trong các cuốn từ điển thành ngữ - tục ngữ ở ta.

Mãi tới gần đây (vào năm 2010), tôi mới thấy xuất hiện trong cuốn Từ điển tục ngữ Việt (Tác giả Nguyễn Đức Dương, NXB Tổng hợp TP.HCM) nhưng lại được “cắt” thành 2 mục từ như sau:

kèo nhà cái vn88 mặn làm ngon; kèo nhà cái vn88 con làm giàu nên kèo nhà cái vn88 vị mặn (của món ăn) thay cho vị ngon; nên kèo nhà cái vn88 sự đông con thay cho lắm của. Hay dùng để nhắc nhở mọi người nên kèo nhà cái vn88 cuộc sống kham khổ thay cho cuộc sống phong lưu và kèo nhà cái vn88 con cái thay cho của cải (tr. 509).

kèo nhà cái vn88 nước làm sạch (hãy) kèo nhà cái vn88 nước làm thứ tẩy sạch hết thảy mọi thứ dơ bẩn trên đời (tr. 509).

Tuy tách ra thành 2 đơn vị, nhưng về cơ bản, cách hiểu của tác giả đều nằm trong sự kết hợp ngữ nghĩa của cấu trúc “kèo nhà cái vn88 A làm x”. Ta có thể gặp cấu trúc này ở nhiều trường hợp khác: (không có cá) kèo nhà cái vn88 rau má làm trọng, kèo nhà cái vn88 công việc làm niềm vui, kèo nhà cái vn88 công làm lãi,…

Ảnh minh hoạ: AI

Cấu trúc này hình thành từ một thái độ ứng xử của dân gian ta trước một thực tại (diễn ra không như bình thường): Chấp nhận một cái đang có để thay thế cho một cái khác mà lẽ ra cần phải có (mặc dù giá trị của nó kém hơn). Như cá vốn dĩ được coi là món ăn quen thuộc, ngon, giàu dinh dưỡng (có cơm ăn với cá thì còn gì bằng!), thế nhưng nếu vì hoàn cảnh khó khăn không đáp ứng thì ta có thể kèo nhà cái vn88 rau má (một loại rau mọc tự nhiên, rẻ tiền) làm thức ăn chính thay thế. Khi đó, rau má sẽ được coi là quý, là ngon, là đáng trân trọng. Cũng theo Nguyễn Đức Dương (sách đã dẫn) thì câu này “nhắc mọi người hãy khéo xoay xở nhằm biến thiếu thành đủ để còn sống được ở đời” (tr. 158).

Ngẫm cho kỹ, đó không hẳn chỉ là một cách ứng xử như một “kèo nhà cái vn88i pháp tình thế” trước sự tình không xuôi thuận mà còn là một quan niệm rất rõ ràng, rất đẹp của ông cha ta: Trong khó khăn cần phải biết tìm cách “vượt lên cuộc sống”, chấp nhận hiện tại để bước tiếp.

Hơn thế nữa, chúng ta cần biết coi đó là một giá trị sống. Có rất nhiều ví dụ sinh động về điều này. Trong Truyện Kiều, Kim Trọng còn vượt lên cả quan niệm ngàn đời về “Chữ trinh đáng giá ngàn vàng” để khảng khái nói với Thuý Kiều trong ngày đoàn viên: Xưa nay trong đạo đàn bà / Chữ trinh kia cũng có ba bảy đường / … / Như nàng kèo nhà cái vn88 hiếu làm trinh / Bụi nào cho đục được mình ấy vay? kèo nhà cái vn88 hiếu làm trinh, quả là một suy nghĩ hết sức nhân văn mới mẻ, “đi trước thời đại”.

Trở lại với câu tục ngữ đang bàn (mà theo tôi phải được viết đầy đủ là “kèo nhà cái vn88 muối làm ngon, kèo nhà cái vn88 nước làm sạch, kèo nhà cái vn88 con làm giàu”) thì hướng suy luận ngữ nghĩa có khác.

Ở đây người nói muốn nhấn mạnh tới một nhân tố cơ bản làm nên giá trị của một sự việc nào đó: Trong việc nấu nướng, muối là gia vị quyết định làm cho món ăn có kèo nhà cái vn88 hay không bất luận nó được chế biến từ nguyên liệu gì và chế biến thế nào. Cũng như thiếu nước (một dạng chất lỏng không màu, không mùi, không vị, có nhiều trong tự nhiên) thì không thể rửa sạch bất cứ thứ gì.

Theo hướng đó, ta suy luận tiếp là, con cái chính là những người làm nên sự giàu có của mọi gia đình (dù là giàu có về tiền bạc của cải vật chất hay là giàu có về danh tiếng (công danh thành đạt, đức độ) thì cuối cùng cũng là những giá trị quý giá).

Vì vậy, tôi không nghĩ câu “kèo nhà cái vn88 muối làm ngon” đơn thuần chỉ là “kèo nhà cái vn88 vị mặn thay cho vị ngon”. Bởi nếu thế nó sẽ không tạo ra suy luận tương đồng của hai vế tiếp theo (nước quyết định cho sự sạch và con quyết định cho sự giàu, cũng như muối quyết định làm nên các món ngon).

Thành ngữ, tục ngữ (cũng như ca dao, dân ca, truyện cổ tích…) là những cứ liệu văn hoá dân gian (folklore) được lưu truyền chủ yếu bằng hình thức truyền khẩu. Chính vì vậy mà việc sưu tầm, truy nguyên xuất xứ gặp khó khăn và việc kèo nhà cái vn88i nghĩa chúng sao cho chính xác nhiều khi chẳng dễ dàng.

Muốn kèo nhà cái vn88 có muối mới kèo nhà cái vn88

Muốn giàu thì phải có con mới giàu.

PGS-TS. Phạm Văn Tình(Hội Ngôn ngữ học Việt Nam)