Đưa địa danh Ba Son, ty le keo nha cai 5 vào ngân hàng tên

Sở Văn hoá và Thể thao TP.HCM vừa có văn bản gửi UBND TP.HCM về việc đề nghị bổ sung địa danh Thủ Thiêm và ty le keo nha cai 5 vào Ngân hàng tên đường và công trình công cộng trên địa bàn Thành phố.

Là cơ quan thường trực Hội đồng đặt, đổi tên đường Thành phố, Sở Văn hoá và Thể thao cho biết đề nghị này xuất phát từ căn cứ Nghị định số 91/2005/NĐ-CP ngày 11.7.2005 của Chính phủ về việc ban hành Quy chế đặt tên, đối tên đường, phố và công trình công cộng, ngày 8.11.2022, Hội đồng tư vấn đặt tên, đổi tên đường và công trình công cộng trên địa bàn TP.HCM đã triệu tập các thành viên họp về việc cho ý kiến bổ sung hai địa danh Thủ Thiêm và ty le keo nha cai 5 vào Ngân hàng tên đường và công trình công cộng trên địa bàn Thành phố (gọi tắt là Ngân hàng tên). 16/18 thành viên tham dự và tất cả đều đồng ý về việc bổ sung hai địa danh nêu trên vào Ngân hàng tên.

Cầu Thủ Thiêm 2 được đề xuất đổi tên thành cầu ty le keo nha cai 5. Ảnh: Trung Dũng

Trước đó, nhưnhận định bóngđã đưa tin, Sở Văn hoá và Thể thao cũng đã có văn bản đề nghị Thành phố lấy ý kiến Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đặt tên hai cây cầu bắc qua sông Sài Gòn. Cụ thể là việc đặt tên địa danh Thủ Thiêm cho cây cầu nối từ đường Ngô Tất Tố, đường Nguyễn Hữu Cảnh (quận Bình Thạnh) đến Khu đô thị mới Thủ Thiêm (thành phố Thủ Đức).

Đặt tên địa danh ty le keo nha cai 5 cho cây cầu nối từ đường Tôn Đức Thắng (quận 1) đến Khu đô thị mới Thủ Thiêm (thành phố Thủ Đức).

Theo Sở Văn hóa và Thể thao việc đề xuất này là theo căn cứ Khoản 1, Điều 17 Nghị định số 91/2005/NĐ-CP ngày 11.7.2005 của Chính phủ về việc ban hành Quy chế đặt tên, đổi tên đường, phố và công trình công cộng quy định: “...Đặt tên, đổi tên đường, phố và công trình công cộng đối với đô thị loại đặc biệt phải lấy ý kiến Bộ Văn hóa - Thông tin trước khi trình Hội đồng nhân dân xem xét ra Nghị quyết”.

Về thông tin hai địa danh này, trong văn bản của Sở Văn hóa và Thể thao thì tên gọity le keo nha cai 5có bốn giả thiết: Trong cuốnSài Gòn năm xưa, học giả Vương Hồng Sển đã lý giải nguồn gốc phỏng định của tên gọi ty le keo nha cai 5: Tên Việt là tên một đốc công (thợ nguội) tên “Son” con thứ ba, làm tại đây và được đặt tên cho sở là ty le keo nha cai 5. Tên định chừng từ tiếng Pháp: Một là gọi tắt từ “poissons” trong “Mare aux poissons” (nhiều cá); Hai là gọi trại từ “Bassin” trong “Bassin de radoub” (ụ tàu); Nhà nghiên cứu An Chi, tin cách giải thích của Vương Hồng Sển, nhưng ông cho rằng từ tiếng Pháp Bastion (pháo đài) cũng có thể đọc trại thành ty le keo nha cai 5.

Tất cả các tên gọi ấy đều cùng chỉ một nơi Chúa Nguyễn Ánh đặt “Xưởng Chu sư” dân gọi là “Xưởng ty le keo nha cai 5y” bên bờ sông Sài Gòn vào năm 1790 phục vụ cho sở trường ty le keo nha cai 5y chiến của mình trong cuộc chiến với nhà Tây Son.

Năm 1792, xưởng hạ ty le keo nha cai 5y năm chiếc thuyền (Hoàng Long, Xích Nhạn, Thanh Tước, Bạch Yến, Huyền Hạc). Năm 1793, Chúa Nguyễn Ánh mua một chiến hạm cũ của châu Âu về tháo ra từng mảnh để lấy mẫu, đích thân chỉ đạo thợ theo đó mà chế tác ra các loại chiến hạm mới gọi là Tây dương dạng thuyền.

Buổi ra mắt của thuyền Albert Sarraut ở Sài Gòn. Ảnh tư liệu

ty le keo nha cai 5y xưởng đã đóng được 9 chiến hạm kiểu châu Âu (mang tên Loan Phi, Ưng Phi, Long Ngư, Long Phượng, Long Hưng, Long Phi, Bằng Phi, Phụng Phi và Hùng Phi), về sau Gia Long thiết lập triều Nguyễn, Xưởng chu sư còn đóng được tàu đồng, phỏng theo thiết kế những tàu đồng thuê của Bồ Đào Nha. Đặc biệt là xưởng còn đóng và hạ ty le keo nha cai 5y thành công tàu chạy bằng hơi nước không thua kém gì tàu nước ngoài.

Đội hải thuyền trang bị cho các đội dân binh Hoàng Sa, Bắc Hải đi khai thác sản vật tại Hoàng Sa. Khi thực dân Pháp xâm lược, tháng 4.1863, Chính phủ Pháp chính thức tổ chức, xây dựng và điều hành Nhà máy đóng tàu và Cảng mang tên Arsenal de Saigon đồng thời mang tên Việt ty le keo nha cai 5y xưởng Ba Son.

Các ụ nổi được xây dựng vào năm 1886. Ảnh tư liệu

Theo các giả thuyết trên đây, ty le keo nha cai 5 được ghi nhận là cái nôi của ngành công nghiệp đóng và sửa chữa tàu Việt Nam; đồng thời là cái nôi của giai cấp và phong trào công nhân Việt Nam, tổ chức Công đoàn Việt Nam.

ty le keo nha cai 5 đã trở thành một phần quan trọng của lịch sử đấu tranh giành tự do độc lập của Sài Gòn — TP.HCM. ty le keo nha cai 5 gắn liền với cuộc đời hoạt động của Chủ tịch Tôn Đức Thắng. Từ 1863 đến 1975, phong trào công nhân tại ty le keo nha cai 5 được duy trì và phát triển, công nhân tại đây luôn tỏ rõ tinh thần đấu tranh cách mạng. Nhiều hành động và các cuộc đình công diễn ra mang tính chính trị và ý nghĩa quốc tế. Hàng trăm công nhân ty le keo nha cai 5 đã trở thành những cán bộ ưu tú của Đảng, Nhà nước và Quân đội nhân dân Việt Nam.

Hình ảnh khu Ba Son nhìn qua hướng Thủ Thiêm chụp năm 2003. Trong đó, nhà máy Ba Son - xưởng ty le keo nha cai 5y 225 năm, cái nôi của công nghiệp hàng hải giờ trở thành Khu trung tâm phức hợp Sài Gòn Ba Son. Ảnh: TS. Michael Waibel là nhà địa lý học, chuyên gia trong lĩnh vực Quy hoạch đô thị (Trường Đại học Hamburg – Đức).

Sau năm 1975, Hải Quân công xưởng ty le keo nha cai 5 không chỉ sửa chữa, mà còn đóng mới tàu và các phương tiện nổi cho Quân chủng Hải quân, Cảnh sát biển và đáp ứng nhiều nhu cầu của thị trường hàng hải nước ngoài. Ngày 1.1.1978, đổi là Xí nghiệp ty le keo nha cai 5, trực thuộc Tổng cục Công nghiệp Quốc phòng. Tháng 9.2009 đổi thành Xí nghiệp liên hiệp ty le keo nha cai 5 và từ ngày 14.6.2014 đổi thành Tổng Công ty ty le keo nha cai 5. Ngày 18.11.2015, quy hoạch thành Khu trung tâm phức hợp Sài Gòn - ty le keo nha cai 5.

Trong khi đó, về địa danhThủ Thiêm, Nam bộ có nhiều địa danh được cấu tạo theo công thức "thủ + tên người" (Thủ Thừa: ông thủ ngự tên Mai Tự Thừa; Thủ Đức: ông thủ ngự tên Đức; Thủ Thiêm: ông thủ ngự tên Thiêm...). Chuyện kể dân gian về ông thủ ngự: Ông tên Thiêm (không biết họ) làm Thủ ngự - trưởng trạm thu thuế trên đoạn sông Sài Gòn. Ông là người nhân hậu, có khi thấy người bán buôn thua lỗ hay không lời, ông đã giảm hay miễn thuế cho họ. Bà con rất cảm kích nên sau khi ông mất, họ gọi vùng đất quanh trạm thuế sông này là bến Thủ Thiêm. Về sau cả chợ trên bờ và phà ở đoạn sông này đều mang tên Thủ Thiêm.

Từ điển địa danh Sài Gòn — TP.HCM(TS. Lê Trung Hoa chủ biên) cho biết Thủ Thiêm là địa danh có từ cuối thế kỷ XVIII. SáchĐại Nam nhất thống chí(bộ dư địa chí do Quốc sử quán triều Nguyễn biên soạn 1863-1865) có đoạn viết:"Ở thôn Giai Quý, huyện Nghĩa An có chợ tục gọi là Thủ Thiêm; trước chợ có sông Bình Giang, đối diện tỉnh Gia Định. Tàu biển, thuyền sông tấp nập, dân sở tại làm nghề chở đò ngang, đò dọc và theo dòng nước đem bán thực phẩm như cá, thịt, rau, quả"(Nghĩa An nay thuộc thành phố Thủ Đức, sông Bình Giang nay là sông Sài Gòn).

Triều Nguyễn nửa đầu thế kỷ XIX cho lập đồn binh Thủ Thiêm để kiểm soát việc đi lại trên sông Sài Gòn, phòng thủ cho khu vực trung tâm. Về sau, cả vùng đất này được gọi là Thủ Thiêm với bến đò Thủ Thiêm, chợ Thủ Thiêm... Tu viện Dòng Mến Thánh giá có từ năm 1840 ở đây mang tên Tu viện Thủ Thiêm; nhà thờ đầu tiên được xây dựng ở đây vào năm 1859 mang tên Nhà thờ Thủ Thiêm...

Đầu thế kỷ XX, từ “Bến đò Thủ Thiêm” được nhắc đến nhiều nhất trong ca dao với những chuyến đò. Nhà văn Sơn Nam trong biên khảoBến Nghé - Sài Gòn xưatừng chép câu ca: "Bắp non mà nướng lửa lò/ Đố ai ve được con đò Thủ Thiêm". Từ thập niên 60 thế kỷ XX nơi đây có phà Thủ Thiêm hoạt động cho đến năm 2011 thì chấm dứt khi có hầm vượt sông Sài Gòn.

Các công trình tôn giáo gồm Nhà thờ Thủ Thiêm, Tu viện Dòng Mến Thánh nhìn từ trên cao. Ảnh: Nguyễn Minh Tú

Về hành chính, năm 1966 chính quyền Sài Gòn cắt xã An Khánh sáp nhập vào đô thành Sài Gòn, tách thành hai phường: phường An Khánh và phường Thủ Thiêm, thuộc quận 1. Từ ngày 1.4.1997 khi các quận Thủ Đức, quận 2, quận 9 đi vào hoạt động, Thủ Thiêm trở thành một phường thuộc quận 2.

Năm 1996, Quy hoạch khu đô thị mới Thủ Thiêm được phê duyệt, Thành phố thực hiện quy hoạch này từ năm 2005 hình thành bán đảo Thủ Thiêm và khu Đông thành phố thành một đô thị mới hiện đại với các khu chung cư mang tên Thủ Thiêm: Thủ Thiêm Xanh, Thủ Thiêm Star...

Trọng Dân