EVFTA và thách thức trực tiếp kèo nhà cái tư duy quản trị mới

Không phải cuộc sống trực tiếp kèo nhà cái lao động phi chính thức nào cũng khó khăn, nhưng tất cả đều có đặc điểm chung là “không chốn dung thân”: họ không phải là thành viên trực tiếp kèo nhà cái bất kỳ tổ chức bảo vệ quyền lợi nào. Theo quy định, công đoàn là tổ chức duy nhất đại diện cho người lao động cả nước, nhưng độ phủ trực tiếp kèo nhà cái công đoàn chỉ dừng lại ở các cơ sở làm công ăn lương và doanh nghiệp chính thức. Điều kiện để lao động phi chính thức gia nhập công đoàn là không dễ dàng, và thành thật mà nói, đó cũng không phải lựa chọn mà họ thấy hấp dẫn.

Một hiệp hội hỗ trợ bình thường không có nhiều việc để làm. Nhưng khi người lao động có bất trắc, như bị nợ tiền lương, chủ ngược đãi, hay gặp tai nạn khi làm việc, thì một tổ chức tốt có vai trò quan trọng để đảm bảo quyền lợi. Người làm công ăn lương vốn dĩ đã yếu thế, họ chỉ có sức mạnh đàm phán với giới chủ bằng cách liên kết với nhau. Không có khả năng tự liên kết, họ sẽ mất đi vũ khí duy nhất để tự bảo vệ mình.

Lao động phi chính trực tiếp kèo nhà cái hiện không có tổ chức nào đại diện bảo vệ quyền lợi. Ảnh minh họa

Ở nhiều địa phương miền Nam, để đáp ứng nhu cầu có các tổ chức đại diện, một số lao động tập hợp thành nghiệp đoàn, tự đóng đoàn phí và có địa điểm hoạt động thường xuyên. Đây là hình thức tự tổ chức phổ biến trực tiếp kèo nhà cái xe ôm truyền thống, lao động bốc xếp, và các tiểu thương. Mô hình này hoạt động nhằm hỗ trợ phần nào đời sống trực tiếp kèo nhà cái thành viên, kết nối họ để bảo vệ nhau trong nghề nghiệp và đời sống.

Dù với mục đích tốt đẹp như vậy, nghiệp đoàn nằm chênh vênh giữa ranh giới hợp pháp và phi pháp, bởi nước ta chưa có quy định cụ thể về thành lập hội đoàn độc lập. Vì thế nên sự tồn tại trực tiếp kèo nhà cái nghiệp đoàn mang tính địa phương: hình thức này kém phổ biến ở Hà Nội, nơi tiếng xấu trực tiếp kèo nhà cái “nghiệp đoàn” bốc xếp do giang hồ “Khánh trắng” cầm đầu từ hơn 20 năm trước vẫn còn dư âm. Tính độc lập trực tiếp kèo nhà cái nghiệp đoàn cũng là tương đối: không có công đoàn cơ sở đảm bảo và hỗ trợ, họ cũng không thể hoạt động.

Không phủ nhận vai trò trực tiếp kèo nhà cái công đoàn trong việc đảm bảo điều kiện làm việc cho người lao động trong chiều dài hoạt động, tuy nhiên, những thay đổi lớn trực tiếp kèo nhà cái nền kinh tế và xã hội trong thời gian qua khiến hệ thống này hụt hơi. Trong vòng 10 năm, từ 2008 - 2018, trên địa bàn TP.HCM có hơn 1.000 vụ đình công với sự tham gia trực tiếp kèo nhà cái gần 400.000 công nhân, phần lớn công đoàn cơ sở chỉ biết sự việc sau khi đã xảy ra và “ngại va chạm” với chủ sử dụng lao động.

Sự tham gia trực tiếp kèo nhà cái các tổ chức độc lập từ cơ sở chắc chắn sẽ giúp chính bộ máy công đoàn hoạt động hiệu quả hơn, cùng với việc đáp ứng nhu cầu đa dạng trực tiếp kèo nhà cái hàng chục triệu lao động thuộc mọi ngành nghề khác nhau trên cả nước.

Với nguồn ngân quỹ hoạt động khổng lồ đến từ ngân sách nhà nước, 1%  thu nhập trực tiếp kèo nhà cái 10 triệu công đoàn viên, và 2% quỹ tiền lương trực tiếp kèo nhà cái các doanh nghiệp, hiệu quả trực tiếp kèo nhà cái hệ thống công đoàn là câu hỏi lớn. Số tiền này được chi tiêu ra sao vẫn là bí ẩn, bởi công đoàn chưa từng công khai báo cáo tài chính hàng năm trực tiếp kèo nhà cái mình trên các phương tiện thông tin đại chúng. Như nguyên tắc cơ bản trực tiếp kèo nhà cái kinh tế thị trường, một tổ chức khi không có cạnh tranh sẽ không có động lực để tự hoàn thiện. Sự tham gia trực tiếp kèo nhà cái các tổ chức độc lập từ cơ sở chắc chắn sẽ giúp chính bộ máy công đoàn hoạt động hiệu quả hơn, cùng với việc đáp ứng nhu cầu đa dạng trực tiếp kèo nhà cái hàng chục triệu lao động thuộc mọi ngành nghề khác nhau trên cả nước.

Đó là điều mà tôi mong đợi sau khi Quốc hội đã chính thức phê chuẩn Hiệp định Thương mại tự do với Liên minh Châu Âu (EVFTA) tại kỳ họp vừa qua. Cùng với lợi ích về kinh tế và thương mại, điểm đáng chú ý trực tiếp kèo nhà cái EVFTA là cam kết phát triển bền vững về môi trường và lao động. Để đáp ứng yêu cầu từ EVFTA, Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội cho biết đến năm 2023 Việt Nam sẽ phê chuẩn Công ước 87 về tự do hiệp hội trực tiếp kèo nhà cái Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO), qua đó cho phép người lao động được tự do thành lập tổ chức trực tiếp kèo nhà cái mình cũng như có quyền thương lượng tập thể với chủ lao động.

Đây là một bước đi rất lớn không chỉ về chính sách lao động, mà còn gắn liền với tư duy quản trị mới khi Nhà nước sẵn sàng trao quyền nhiều hơn cho người dân, thông qua các hiệp hội tự nguyện và độc lập. Bước đi này cũng nhiều khả năng chấm dứt sự trầm luân trực tiếp kèo nhà cái dự án Luật về hội, vốn có đến 13 dự thảo và được nâng lên đặt xuống từ 20 năm trước. Với những người lạc quan, như cá nhân tôi, đây có thể là dấu hiệu trực tiếp kèo nhà cái một Đổi mới 2.0 về cải cách thể chế, vốn được thảo luận nhiều trong vài năm qua.

Nguyễn Khắc Giang