Hà kèo nhà cái 5: “phố” có khác “đường”?

Việc tranh luận về phố và đường chắc là còn nhiều vấn đề phải bàn tiếp. Ảnh: TL

Mặc dù Hà kèo nhà cái 5 có tới mấy chục phố gắn với chữ Hàng và không ít tên gọi bắt đầu bằng phố khác nhưng Hà kèo nhà cái 5 cũng có rất nhiều đường đấy: Đường Yên Phụ, Đường Láng, Đường Đại La hay Đường Nam Bộ năm xưa đã quá quen thuộc với người dân cả nước. Đường và phố là tên gọi chỉ “đơn vị địa giới hành chính, được phân chia theo các tuyến phố, đã quy hoạch, đủ tiêu chuẩn về cơ sở hạ tầng đô thị”. Nhưng từ lâu rồi, ta thấy ở Hà kèo nhà cái 5, phố và đường vẫn nằm xen kẽ nhau. Trên đường gặp phố và trên phố có đường. Trong số hơn 600 tuyến phố hiện nay, tương quan giữa phố và đường là “ngang ngửa”. Tuy nhiên, tên gọi phố chủ yếu thuộc về các khu phố cổ, khu phố cũ, các điểm buôn bán sầm uất... Còn các tuyến phố mới xuất hiện thường được đặt là đường (tuy không phải tuyệt đối).

Hà Nội đã có sự thống nhất quan niệm trên sự kèo nhà cái 5i hợp ý kiến của các cơ quan hữu trách (Sở Giao thông Công chính, Sở Địa chính, Sở Văn hoá - Thông tin ….). Ngay từ ngày 26.8.1998, UBND TP Hà Nội đã có một Bản quy ước về việc đặt tên đường, phố, ngõ của TP Hà Nội. Cơ sở làm căn cứ phân biệt là dựa vào quy mô, vị trí, tính chất của từng trường hợp. Cụ thể là:

Đặt là đường:Đối với những đường có quy mô lớn về độ dài, chiều rộng, nằm trên các tuyến vành đai, đường liên tỉnh, đường trục chính trên địa bàn thành phố.

Đặt là phố:Đối với những đường có quy mô nhỏ và hai bên có những công trình kiến trúc liên tiếp (nhà ở, cửa hàng, cửa hiệu, trụ sở cơ kèo nhà cái 5,…)

Tuy nhiên, rất nhiều tuyến đường qua thời gian đã bị “phố hoá” (như Đường Trường Chinh, Đường Láng, Đường Nguyễn Trãi, Đường Cầu Giấy,…) thì tên cũ của nó vẫn không đổi. Cũng như vậy, có nhiều đường mới đặt, lúc đầu còn thưa thớt các công trình kiến trúc, song chẳng bao lâu thì nhà cửa các loại san sát mọc lên, và phố kia vẫn cứ giữ tên đường. Lúc đó, sự phân biệt để đặt tên ban đầu quả là không còn phù hợp nữa. Người này gọi Đường Nguyễn Du, người khác lại ghi Phố Nguyễn Du. Chính vì vậy mà trên báo Hà kèo nhà cái 5 Mới, tác giả Nguyễn Kim Hoạt đã đề nghị một giải pháp “trung hoà” là dùng cả cụm từ đường phố để đặt (Thí dụ: Nên gọi là Đường phố Hai Bà Trưng, Đường phố Mai Hắc Đế, Đường phố Lê Duẩn,…)

Việc tranh luận về phố và đường chắc là còn nhiều vấn đề phải bàn tiếp. Tên gọi này cũng phản ánh những đặc thù lịch sử, văn hoá của Hà kèo nhà cái 5 có từ xa xưa. Đó là một nét độc đáo riêng biệt của Thủ đô ngàn tuổi. Chả thế mà đi khắp bốn phương trời, ta vẫn nhận ra đặc thù không thể trộn lẫn này, qua tranh Phố Phái, qua nét đẹp Phố Cổ Hà Thành, và qua ca khúc “Em ơi, Hà kèo nhà cái 5 phố” của nhạc sĩ Phú Quang.

PGS-TS. Phạm Văn Tình

(Viện Từ điển học và Bách khoa thư Việt Nam)