Hệ sinh thái đô thị kèo nhà cái 5 đa chiều nhìn từ dự án lấn kèo nhà cái 5 Cần Giờ

Trả lời chất vấn của đại biểu Trương Trọng Nghĩa (TP.HCM) tại kỳ họp Quốc hội ngày 9.11 về dự án lấn kèo nhà cái 5 Cần Giờ lập khu đô thị, Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và môi trường Trần Hồng Hà nói:“Tôi cho rằng đây là dự án phải làm ở mức cao nhất. Và khi thành công, đây có thể là dự án về kinh tế dựa trên hệ sinh thái tự nhiên hoàn hảo”. Là chuyên gia từng đề xuất quan điểm hệ sinh thái đô thị kèo nhà cái 5 đa chiều với các cực phát triển trong không gian kinh tế kèo nhà cái 5, theo ông đâu là huyết mạch để một dự án kinh tế có thể “sống” trên hệ sinh thái tự nhiên của kèo nhà cái 5 mà không gây hại?

PGS-TS. Nguyễn Chu Hồi.

PGS-TS. Nguyễn Chu Hồi:Chiến lược hướng tới một nền “kinh tế kèo nhà cái 5 xanh” đã được xác định, dù không phải sớm, để từ đó chúng ta có những quyết sách phát triển cụ thể, trong đó có công tác quy hoạch các đô thị kèo nhà cái 5 (gồm đô thị ven kèo nhà cái 5, đô thị đảo và đô thị “thuần kèo nhà cái 5”). Khi quy hoạch không gian một đô thị kèo nhà cái 5 phải tính đến “mối liên kết” giữa ba mảng không gian: không gian kèo nhà cái 5, không gian đảo và không gian ven kèo nhà cái 5. Đây là điểm khác cơ bản so với quy hoạch phát triển các đô thị “thuần đất liền”.

Sau khi đã định vị được “không gian đô thị kèo nhà cái 5” thì mô hình đô thị kèo nhà cái 5 cụ thể ra sao là câu chuyện tiếp theo của các nhà chuyên môn, trước hết là các nhà kiến trúc và quy hoạch đô thị. Khi đó ta tránh được hội chứng “sao chép” (copy style) trong phát triển đôi khi vẫn gặp hiện nay, như cách “bê mảnh vỡ” nham nhở của một đô thị cũ ven kèo nhà cái 5 áp đặt ra một hòn đảo có thiên nhiên hoang dã...

Thực tế hiện nay, đô thị kèo nhà cái 5 ở nước ta mới thấy phát triển tập trung ở dải ven kèo nhà cái 5, chỉ là các đô thị ven kèo nhà cái 5, chưa có đô thị đảo và đô thị trên kèo nhà cái 5 đúng nghĩa. Trong khi đã có một số quốc gia, ngoài phát triển các đô thị ven kèo nhà cái 5, họ có những đô thị đảo nổi tiếng từ những thế kỷ trước (ví dụ các nước khu vực Địa Trung Hải), đô thị trên các đảo nhân tạo, đô thị “nổi trên kèo nhà cái 5” gắn với cảng kèo nhà cái 5 nổi, sân bay nổi... cũng đã và sẽ được xây dựng (các nước Trung Đông và Nhật Bản...).

Các dạng đô thị kèo nhà cái 5 này được xây dựng ban đầu từ vốn tự nhiên và vốn con người, quá trình phát triển sẽ tích tụ dân số và tăng vốn xã hội... Do vậy, cũng có những giá trị đã hoặc sẽ bị đánh đổi bên cạnh những giá trị đặc thù còn tồn tại và những giá trị đặc hữu phải giữ lại. Và một dự án đô thị kèo nhà cái 5 muốn “sống” được trên hệ sinh thái tự nhiên kèo nhà cái 5 - ven kèo nhà cái 5 thì chính nó phải trở thành một hệ sinh thái đô thị kèo nhà cái 5 đa chiều, là một bộ phận không thể tách rời của hệ sinh thái tự nhiên.

Tại tọa đàm“Tổng quan hiện trạng đô thị kèo nhà cái 5 Việt Nam và một số quan điểm về kiểm soát phát triển”, do Tổng hội Xây dựng Việt Nam, Viện Nghiên cứu Kinh tế xây dựng và Đô thị, Viện Nghiên cứu Đô thị và Phát triển hạ tầng vàNgười Đô Thịđồng tổ chức mới đây, nhiều chuyên gia cho rằng Việt Nam chưa có các khái niệm thống nhất về các loại đô thị đặc thù, trong đó có đô thị kèo nhà cái 5, nên không có công cụ để hoạch định phù hợp với các điều kiện địa lý đặc thù, dẫn đến không xác định được không gian nào ưu tiên phát triển, hạn chế phát triển, hay cấm phát triển.Từ đó xảy ra chuyện, cùng mang danh đô thị lấn kèo nhà cái 5 nhưng có dự án được ủng hộ, dự án bị phản đối. Ông nghĩ gì về điều này?

Đô thị kèo nhà cái 5, như tên gọi của nó, phát triển dựa vào kèo nhà cái 5 thay vì dựa vào đất như các dạng đô thị trên đất liền thông thường. Cơ sở của đô thị kèo nhà cái 5, tùy theo vị trí của nó, phải là thế mạnh của kinh tế kèo nhà cái 5, kinh tế ven kèo nhà cái 5 và kinh tế đảo (hiện vẫn còn gặp trở ngại do kinh tế kèo nhà cái 5 được hiểu là kinh tế tổng hợp, bao gồm cả kinh tế của các xã, huyện ven kèo nhà cái 5, thậm chí tính cả kinh tế toàn tỉnh ven kèo nhà cái 5). Sự thiếu sót trong nhận diện quy mô của kinh tế kèo nhà cái 5 đã làm mất đi giá trị cốt lõi của nó và ảnh hưởng đến cách nhìn nhận về đô thị kèo nhà cái 5, đặc biệt đô thị đảo - một loại hình không gian quan trọng trong không gian kinh tế kèo nhà cái 5. An ninh quốc gia, lợi thế cạnh tranh và khả năng hội nhập trên kèo nhà cái 5 cũng theo đó bị đẩy lùi vào thị trường nội địa ngày một eo hẹp và bấp bênh.

"Một dự án đô thị kèo nhà cái 5 muốn “sống” được trên hệ sinh thái tự nhiên kèo nhà cái 5 - ven kèo nhà cái 5 thì chính nó phải trở thành một hệ sinh thái đô thị kèo nhà cái 5 đa chiều, là một bộ phận không thể tách rời của hệ sinh thái tự nhiên."

PGS-TS. Nguyễn Chu Hồi

Chính những “áp đặt” cách hiểu chủ quan về tiềm năng không gian kèo nhà cái 5 cũng dẫn đến những thiếu sót trong xác định quy mô và hình thái đô thị kèo nhà cái 5 với ba loại hình đô thị cụ thể: đô thị trên kèo nhà cái 5 (Ocean city), đô thị ven kèo nhà cái 5 (Coastal city) và đô thị đảo (Island city). Trong đó, yếu tố kèo nhà cái 5 phải được đưa vào trung tâm của bài toán phát triển đô thị đảo thay vì phát triển thuần túy dựa vào “chia lô, bán nền” trên đảo như một số “đô thị đảo đang phôi thai” hiện nay.

Đơn cử như Phú Quốc, dù là đảo lớn, nhưng giá trị thực sự của Phú Quốc nằm ở không gian kèo nhà cái 5 với các hòn đảo vệ tinh, cách “đảo mẹ” từ 3 -10km, có những rạn san hô ngầm, các bãi cỏ kèo nhà cái 5 với các quần xã sinh vật kèo nhà cái 5 đa dạng, phong phú, cùng các bãi cát kèo nhà cái 5, gò ngầm dài ngắn khác nhau rất đẹp.

Chính các giá trị dịch vụ tự nhiên kèo nhà cái 5 như vậy đã tạo cho đảo Phú Quốc sự hấp dẫn lạ thường. Sự hoang sơ của kèo nhà cái 5 cả vẫn chưa được đánh giá đúng chân giá trị “kèo nhà cái 5 bạc” của nó, mà các giá trị trước mắt của “đất vàng” vẫn hấp dẫn không chỉ các nhà đầu tư “nâu” mà còn cả một số nhà hoạch định chính sách và quy hoạch. Cách nghĩ, cách làm như thế sẽ hướng đến các quyết định lấn kèo nhà cái 5 bằng mọi giá để tạo thêm quỹ đất, không hoặc ít chú trọng gìn giữ, bảo vệ các nguồn vốn và tài sản tự nhiên “giá trị để đời” của kèo nhà cái 5…

Vị trí dự ánKhu đô thị du lịch lấn kèo nhà cái 5 Cần Giờ 2.870ha(trong đó sẽ lấn kèo nhà cái 5 2.718ha) nằm trên bờ kèo nhà cái 5 của xã Long Hòa và thị trấn Cần Thạnh thuộc huyện Cần Giờ (TP.HCM). Khoảng cách từ khu vực thực hiện dự án đến vùng lõi Khu dự trữ sinh quyển Cần Giờ là 18km, nằm kế cận vùng chuyển tiếp... Ảnh: Quỳnh Danh

Trong quá trình phát triển các loại hình đô thị kèo nhà cái 5, tôi cho rằng nên công nhận và sử dụng khôn khéo các giá trị của cảnh quan thiên nhiên và các hệ sinh thái kèo nhà cái 5, đảo như là “nguồn vốn phát triển” dài hạn; thiết kế và lựa chọn các mẫu hình kiến trúc đô thị xanh, thông minh, thân thiện với tự nhiên, thích ứng với biến đổi khí hậu, phù hợp văn hóa bản địa. Sự giống nhau và đơn điệu đến nhàm chán của các “khối nhà” bê tông lạnh lẽo và thiếu vắng “cơ sở hạ tầng tự nhiên” ven kèo nhà cái 5, đảo đang ngăn cách con người với thế giới tự nhiên và hương vị kèo nhà cái 5, đánh mất giá trị bản địa vốn có. Điều này chẳng những không đem lại các giá trị đặc thù về kiến trúc đô thị kèo nhà cái 5 mà du khách và người dân chỉ có thể nhìn thấy những “mảng kèo nhà cái 5 xanh” qua khe hở của các khối / bức tường bê tông.

Thẳng thắn mà nói, hội chứng phát triển đô thị dường như đã và đang xảy ra ở ta, từ trên miền núi xuống đồng bằng và ra đến ven kèo nhà cái 5, mặc dù gần đây xuất hiện một số đô thị ven kèo nhà cái 5 phát triển bước đầu đúng hướng, như Đà Nẵng, Quy Nhơn, Vũng Tàu... Những giá trị về lợi thế so sánh, tính trội, sự khác biệt và tính liên kết của một vùng đô thị ven kèo nhà cái 5 chưa được quan tâm, tận dụng trong quá trình phát triển nên dần bị suy thoái, lãng phí tài sản tự nhiên.

Để tránh “lãng phí” và “suy thoái” như ông nói, đồng thời ngăn chặn các nguồn lực cảnh quan thiên nhiên, hệ sinh thái kèo nhà cái 5 trở thành chiếm hữu riêng của các dự án lấn kèo nhà cái 5, theo ông cần có quan điểm phát triển đô thị kèo nhà cái 5 như thế nào?

Trước tiên, phải xác định mô hình đô thị kèo nhà cái 5 như là một hệ sinh thái đô thị kèo nhà cái 5 đa chiều, đa phương, đa diện, đa dạng và đa dụng. Nó có đầy đủ chức năng và cấu trúc của một hệ sinh thái tự nhiên - nhân sinh, có các dòng vật chất tương tác bên trong và bên ngoài hệ thống. Mô hình vừa hiện đại, vừa dân tộc; bảo đảm an ninh, an toàn và an sinh; đồng thời vừa có tính đặc thù vùng miền cho một đô thị ven kèo nhà cái 5, đô thị đảo hay đô thị trên kèo nhà cái 5.

Cần ủng hộ sáng kiến xây dựng một “mô hình đô thị kèo nhà cái 5 cấu trúc đa chiều”, vì đô thị vốn là một thực thể mang tính nhân văn, tính văn hóa, hay nói cách khác cũng là một hệ sinh thái được con người tạo ra (hệ sinh thái nhân sinh) từ chính các nguồn lực trong tự nhiên (tài sản và vốn tự nhiên). Hệ sinh thái đa chiều lồng ghép cả 4 yếu tố chính - tự nhiên, kinh tế, con người và văn hóa - nhưng vẫn đảm bảo chức năng riêng (để hệ tồn tại) và tính liên kết với các hệ sinh thái khác xung quanh nó (để hệ phát triển).

"Dường như chúng ta vẫn đang “đứng ở ven kèo nhà cái 5”, chưa phát triển đô thị đảo và đô thị trên kèo nhà cái 5."

PGS-TS. Nguyễn Chu Hồi

Do đó, cần xác định rõ cấu trúc, chức năng và các “dòng quan hệ” nội tại của đô thị kèo nhà cái 5 và các tương tác với môi trường xung quanh. Theo đó, chính quyền đô thị cũng phải đảm bảo đủ khả năng quản lý đô thị đa chiều với các vấn đề đa ngành, liên ngành dựa trên cấu trúc liên thông, kết nối đã được nghiên cứu, đánh giá và tiềm năng phát triển dài hạn. Trong đó, quan trọng nhất là chất lượng nguồn nhân lực, nhất là lãnh đạo có kỹ năng quản lý phát triển. Con người là một thành tố quan trọng của hệ sinh thái đô thị kèo nhà cái 5 đa chiều, cần được quan tâm, phát triển độc lập nhưng vẫn phải tương tác với các thành tố khác và các mối liên kết của hệ sinh thái đô thị này.

Thêm nữa, cần chú ý làm rõ chức năng trung tâm của hệ sinh thái đô thị kèo nhà cái 5 đa chiều. Một hệ sinh thái đô thị bao giờ cũng là thành phần của một hệ thống lớn hơn và đồng thời bao chứa một hoặc nhiều hệ thống nhỏ hơn. Do đó, thông qua tương tác đa chiều, đô thị kiểu này hội tụ các nguồn lực, các dòng vật chất cả bên trong lẫn bên ngoài, kể cả các nguồn lực từ hệ sinh thái tự nhiên, và cứ thế phát triển. Khi đó, đô thị mới có thể phát huy được khả năng tích tụ, không chỉ đối với đất đai, mà còn đối với dân số kèo nhà cái 5 đảo, gia tăng nhu cầu nội vùng (cầu) và tạo động lực (cung) phát triển kinh tế của chính đô thị kèo nhà cái 5 và vùng chung quanh. Quy hoạch đô thị kèo nhà cái 5 không chỉ dừng ở quy mô một đô thị, mà cần được xem xét trên quy mô một hệ sinh thái, đặc biệt động lực lan tỏa và khả năng liên kết vùng.

Vị trí Dự án Khu đô thị du lịch lấn kèo nhà cái 5 Cần Giờ trên bản đồ.

Cuối cùng, cần xác định tính trội của một hệ sinh thái đô thị kèo nhà cái 5 đa chiều - là một trong 3 thuộc tính vốn có trong mỗi hệ thống (tự nhiên và nhân sinh): tính trội, tính đa dụng và tính liên kết (liên kết nội tại và liên kết vùng). Nghiên cứu mô hình hệ sinh thái đô thị kèo nhà cái 5 đa chiều cần được đặt vào bối cảnh một vùng ven kèo nhà cái 5 hoặc một vùng kèo nhà cái 5 - đảo cụ thể ở Việt Nam. Hệ thống quần đảo và đảo của Việt Nam có phân bố rộng từ Bắc vào Nam hình thành một thế trận kinh tế - quốc phòng trên kèo nhà cái 5 rất hữu dụng. Tuy nhiên, đến nay liên kết phát triển vùng giữa vùng ven kèo nhà cái 5, các hệ thống đảo/cụm đảo và các vùng kèo nhà cái 5 còn rất hạn chế. Do đó, việc đầu tiên cần nghiên cứu, xem xét là tái cơ cấu “chuỗi đô thị ven kèo nhà cái 5”, định hướng phát triển chuỗi đô thị đảo và đánh giá tiềm năng xây dựng đô thị trên kèo nhà cái 5 đặt trong khuôn khổ tổ chức lại không gian kinh tế kèo nhà cái 5.

Có thể thấy từ góc nhìn phát triển đô thị kèo nhà cái 5 như trên, dường như chúng ta vẫn đang “đứng ở ven kèo nhà cái 5”, chưa phát triển đô thị đảo và đô thị trên kèo nhà cái 5. Trong bối cảnh quốc tế và khu vực hiện nay, cần phải “mạo hiểm” tiến ra kèo nhà cái 5 lớn bằng việc sớm hoàn thiện các chuỗi đô thị kèo nhà cái 5 để góp phần khẳng định thế đứng của một “quốc gia kèo nhà cái 5” chứ không phải “quốc gia ven kèo nhà cái 5”.

Nguyễn Anthực hiện