Bị tách lìa khỏi gia đình ở nhiều độ tuổi khác nhau vì một cuộc đổ vỡ, chia cắt chung của đất nước, keo nha cai 5 theo định nghĩa chung của tác giả Cao Tự Thanh là “trong ý nghĩa hành chính - hộ tịch, keo nha cai 5 dĩ nhiên là những người sinh ra ở miền Nam được đưa ra miền Bắc từ 1954 đến 1975 hoặc sinh ra ở miền Bắc nhưng có cha mẹ là người miền Nam tập kết sau Hiệp định Genève”.
Thế nhưng, thân phận của những số phận trẻ tuổi đã phải nếm mùi vị của chia ly, phải gánh vác giùm thân phận của dân tộc trong một thời kỳ lịch sử máu lửa này vẫn còn thay đổi. “keo nha cai 5 là danh xưng chỉ một thân phận riêng biệt, tức không phải tất cả những học sinh sinh viên người miền Nam về mặt hộ tịch đều là keo nha cai 5... thân phận ấy của mỗi cá nhân trước hết và chủ yếu tùy thuộc vào cha mẹ hay gia đình họ, mà những yếu tố này cũng có thể biến động qua thời gian”.
Chỉ với một thay đổi “Chẳng hạn theo Chỉ thị ngày 8.7.1958, một học sinh “là con cán bộ quê ở Nam vĩ tuyến 17 cũng theo cha mẹ ra Bắc khi cha mẹ được điều động hay di chuyển ra Bắc công tác trong kháng chiến, trước ngày hòa bình” không được kể vào loại keo nha cai 5, nhưng nếu sau đó cha mẹ được điều động đi B thì lại có thể có được tư cách pháp lý keo nha cai 5, được hưởng chế độ đãi ngộ dành cho keo nha cai 5 từ bậc phổ thông tới bậc đại học”.
“Phòng Quản lý keo nha cai 5 đã loại ra được “một số ít học sinh mà bản thân không bảo đảm chất lượng chính trị, hoặc gia đình có nợ máu với nhân dân”, và không loại trừ khả năng một số trong những người bị loại ra nói trên là không may có cha mẹ hoạt động ở miền Nam bị bắt rồi đầu hàng, khai báo”... Những thân phận nổi nênh, thay đổi, phân biệt từng chút ấy theo các điều kiện lịch sử, các hành động của người lớn ấy, đã tạo ra nhiều lớp người khác hẳn, kỳ lạ và gắn kết với nhau.
Đó chính là tiền đề keo nha cai 5 sáchkeo nha cai 5 - Tư liệu và kỷ niệm(NXB Văn Hóa - Văn Nghệ), nhìn keo nha cai 5 như những con người xã hội, những cá nhân của hoàn cảnh đặc biệt tạo ra tính cách cá nhân và tính cách cộng đồng đặc biệt. Những mảnh vỡ nhỏ của một cuộc chia cắt lớn đã biết gắn kết lại với nhau, tạo ra một bức tranh khảm đẹp và nhiều màu sắc về văn hóa, về thành tựu chung, đặc biệt là với sự chia sẻ và xây dựng một “xã hội nhỏ” đặc thù trong một xã hội lớn trong hoàn cảnh chiến tranh.
Sách gồm hai phần:Tư liệu và Kỷ niệm. PhầnTư liệugồm 100 tư liệu và cụm tư liệu là các chỉ thị, nghị định, quyết định, thông tư, báo cáo... trực tiếp liên quan tới chủ trương đào tạo, chính sách sử dụng, chế độ đãi ngộ của Đảng và Nhà nước với keo nha cai 5 ở miền Bắc thời gian 1954-1975. Những tư liệu tràn ngập các con số, các trường hợp, bảng liệt kê khô khan ấy có thể gây bất ngờ với các keo nha cai 5 vì những sự việc ngỡ đã lãng quên, những bất công đã bị bỏ qua, những khuất tất đã nằm im... sẽ sống lại. Nhưng với người đọc bình thường, hơn 600 trang tư liệu ấy có thể là một chốn mênh mông các sự kiện không lớn theo cách hiểu về lịch sử hiện nay nếu không có phần đề dẫn đầu sách. PhầnKỷ niệmgồm hồi ký, thơ, nhạc phẩm của hơn 20 tác giả là keo nha cai 5 và giáo viên trường keo nha cai 5 cũng tập trung vào ba chủ đề hoàn cảnh, tính cách, số phận của keo nha cai 5.
Có thể nói với tính nghiêm cẩn, khách quan và logic, quyển sách đã mở ra một hướng tiếp cận mới đối với lịch sử keo nha cai 5.
Sách do một nhóm keo nha cai 5 ở Vĩnh Phú thời gian 1968-1972 tổ chức biên soạn, chủ biên là Cao Văn Dũng tức nhà nghiên cứu Cao Tự Thanh.
Sách dày 872 trang, khổ 15 x 24 cm, bìa cứng, giá 350.000 đồng, sẽ phát hành ngày 17.10.2016.
Nam Thụ