Khởi kiện soi kèo nhà cái hôm nay: thời hiệu mập mờ, thiệt hại nghiêm trọng!

Đó là nhận định của PGS-TS. Lê Minh Hùng (Trưởng Bộ môn Luật Dân sự, Khoa Luật Dân sự, Đại học Luật TP.HCM) và tác giả Lê Khả Luận (Lớp cao học Luật Dân sự khóa 31, Đại học Luật TP.HCM) trong tham luận tại hội thảo khoa học "Thời hiệu trong pháp luật dân sự Việt Nam", diễn ra ngày 2.7 tại Đại học Luật TP.HCM.

Từ phải: PGS-TS. Lê Minh Hùng (Trưởng Bộ môn Luật Dân sự, Khoa Luật Dân sự, Đại học Luật TP.HCM), TS. Chu Hải Thanh (Trưởng khoa Luật, Đại học Nguyễn Tất Thành), PGS-TS. Dương Anh Sơn (Trưởng khoa Luật Kinh tế, Đại học Quốc gia TP.HCM) điều hành phiên thảo luận thứ nhất. 

Theo quy định tại Khoản 1 Điều 328 Bộ luật Dân sự 2015, đặt cọc là việc một bên (bên đặt cọc) giao cho bên kia (bên nhận đặt cọc) một khoản tiền hoặc kim khí quý, đá quý hoặc vật có giá trị khác (tài sản đặt cọc) trong một thời hạn để bảo đảm giao kết hoặc thực hiện soi kèo nhà cái hôm nay.

Về mặt lý luận, đặt cọc vừa có tính chất của một loại giao dịch dân sự (thường thể hiện dưới dạng các soi kèo nhà cái hôm nay), vừa có tính chất là một biện pháp bảo đảm, thể hiện chế tài do các bên thỏa thuận trước khi vi phạm.

Bên cạnh đó, tiền cọc vừa có tính chất của một biện pháp bảo đảm, vừa có chức năng thanh toán (thực hiện nghĩa vụ của soi kèo nhà cái hôm nay “chính”); mục đích đặt cọc vừa nhằm bảo đảm giao kết soi kèo nhà cái hôm nay, vừa nhằm bảo đảm thực hiện soi kèo nhà cái hôm nay hoặc đồng thời nhằm cả hai mục đích.

Điều này dẫn tới tính chất đặc thù khi xem xét giải quyết tranh chấp tiền cọc, tùy thuộc vào quan hệ đặt cọc hoặc quan hệ của soi kèo nhà cái hôm nay chính mà việc áp dụng pháp luật có thể khác nhau, nên hệ quả pháp lý của chúng cũng sẽ rất khác nhau.

Ngoài ra, soi kèo nhà cái hôm nay vừa là một hợp đồng có tính độc lập tương đối, nhất là đặt cọc để nhằm bảo đảm giao kết hợp đồng khác, nhưng cũng có thể soi kèo nhà cái hôm nay vừa là một biện pháp bảo đảm cho việc giao kết và thực hiện hoặc bảo đảm cho việc thực hiện hợp đồng khác, nên hiệu lực của đặt cọc có liên quan chặt chẽ đến hợp đồng mà nó bảo đảm. Do đó, quá trình giải quyết tranh chấp phát sinh sẽ được đặt trong mối liên hệ giữa hợp đồng phụ (đặt cọc) với hợp đồng chính (hợp đồng được bảo đảm thực hiện bằng đặt cọc).

Do những đặc thù trên, các tranh chấp phát sinh từ soi kèo nhà cái hôm nay cũng đa dạng và có nhiều điểm đặc thù so với các tranh chấp phát sinh từ giao dịch dân sự, hợp đồng, hiệu lực thực thi, vi phạm hợp đồng, trách nhiệm do vi phạm hợp đồng…

Cũng chính vì vậy, mà quá trình giải quyết các tranh chấp phát sinh từ soi kèo nhà cái hôm nay cũng có những điểm khác biệt so với các quy định chung về giao dịch dân sự, hợp đồng, trách nhiệm dân sự, trách nhiệm do vi phạm hợp đồng, nhất là thời hiệu khởi kiện.

Tại hội thảo, nhiều diễn giả cho rằng những nội dung tranh chấp về soi kèo nhà cái hôm nay cần phải có quy định cụ thể về thời hiệu giải quyết.

Theo PGS-TS. Lê Minh Hùng và tác giả Lê Khả Luận, trong pháp luật về thời hiệu của Việt Nam hiện hành, ngoài quy định chung về thời hiệu, Bộ luật Dân sự 2015 có quy định riêng về thời hiệu giải quyết các tranh chấp phát sinh trong từng lĩnh vực, chế định cụ thể. Chẳng hạn, thời hiệu về xác lập quyền sở hữu, thời hiệu tranh chấp soi kèo nhà cái hôm nay, thời hiệu bồi thường thiệt hại ngoài soi kèo nhà cái hôm nay, thời hiệu thừa kế…

Ngoài ra, trong pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, pháp luật thương mại, pháp luật tố tụng dân sự, pháp luật về trọng tài thương mại… còn quy định về một số loại thời hiệu tương thích cho các vụ, việc có liên quan.

“Tuy nhiên, rà soát tất cả các quy định của pháp luật hiện hành, các tác giả không thấy có quy định riêng về thời hiệu khởi kiện để yêu cầu tuyên bố vô hiệu đối với các giao dịch bảo đảm nói chung, với soi kèo nhà cái hôm nay nói riêng”, tham luận cho biết.

Về nguyên tắc áp dụng pháp luật, khi nội dung tranh chấp không có quy định điều chỉnh tại luật chuyên ngành, hoặc tại chế định cụ liên quan tới nội dung tranh chấp, thì tòa án sẽ áp dụng quy định chung của Bộ luật Dân sự để giải quyết. Mặc dù cũng có quy định chung về thời hiệu để làm cơ sở xử lý các tranh chấp phát sinh từ soi kèo nhà cái hôm nay, nhưng việc áp dụng các quy định chung về thời hiệu trong nhiều trường hợp không thích hợp với loại tranh chấp cụ thể của soi kèo nhà cái hôm nay.

“Bên cạnh đó, thực tiễn áp dụng các quy định liên quan thời hiệu để giải quyết các tranh chấp về soi kèo nhà cái hôm nay cũng còn thiếu nhất quán, dẫn đến không bảo đảm công bằng cho các bên liên quan, làm giảm niềm tin xã hội vào sự nghiêm minh của pháp luật và gây ra nhiều tranh cãi trong nhận thức, áp dụng pháp luật về thời hiệu”, tham luận nhận định.

Đặt cọc là một biện pháp bảo đảm bằng tài sản, rất phổ biến trong thực tiễn và cũng là vấn đề dễ phát sinh các tranh chấp. Trong ảnh: Khách hàng kéo đến khu phức soi kèo nhà cái hôm nay giải trí Cocobay (phường Hòa Hải, quận Ngũ Hành Sơn, thành phố Đà Nẵng) căng băng rôn yêu cầu được trả lại tiền cọc ngày 10.6.2020. Ảnh: Diệu Bình

Những bất cập đó đã đặt ra vấn đề cần nghiên cứu, xác định loại tranh chấp phát sinh từ soi kèo nhà cái hôm nay mà chưa có hoặc chưa rõ căn cứ pháp luật áp dụng về thời hiệu khởi kiện, hoặc nếu cần xác định thì dựa trên cơ sở pháp lý nào, nều cần hoàn thiện, bổ sung pháp luật, thì có những giải pháp thích hợp ra sao để định hướng, giải quyết căn cơ đối với các nội dung này.

Nghiên cứu thực tiễn của PGS-TS. Lê Minh Hùng và tác giả Lê Khả Luận cho thấy, các loại tranh chấp về soi kèo nhà cái hôm nay thường xảy ra ở các vấn đề:

Tranh chấp phát sinh do soi kèo nhà cái hôm nay vô hiệu theo quy định chung; Tranh chấp phát sinh do soi kèo nhà cái hôm nay vô hiệu trong trường hợp có sự chuyển hóa từ giai đoạn giao kết “hợp đồng chính” sang giai đoạn thực hiện “hợp đồng chính”; Tranh chấp về xử lý vi phạm hợp đồng, hủy bỏ soi kèo nhà cái hôm nay và trả lại tài sản đặt cọc; Tranh chấp đòi bồi thường tiền cọc/phạt cọc...

Sự khó khăn khi áp dụng pháp luật thời hiệu trong quá trình giải quyết các tranh chấp loại này, đó là do tính chất đặc thù “song trùng” về mục đích đặt cọc, chức năng tiền cọc, hệ quả xử lý tài sản đặt cọc và cả về pháp luật điều chỉnh đối soi kèo nhà cái hôm nay.

Từ tranh luận, cọ sát lý luận với thực tiễn của các chuyên gia, diễn giả tại hội thảo đã làmbật ra nhiều vướng mắc, bất cập, chưa rõ ràng của quy định hiện hành về thời hiệu trong pháp luật dân sự Việt Nam.

Để quá trình áp dụng pháp luật về thời hiệu khởi kiện soi kèo nhà cái hôm nay rõ ràng, thống nhất, bảo đảm công bằng cho quyền lợi của đương sự, PGS-TS. Lê Minh Hùng và tác giả Lê Khả Luận đã đưa ra 5 kiến nghị trên cơ sở phân tích các vụ việc xảy ra trong thực tiễn.

Kiến nghị 1:Để có cơ sở giải quyết vấn đề thời hiệu khởi kiện về soi kèo nhà cái hôm nay vô hiệu, các tác giả kiến nghị Hội đồng Thẩm phán, Tòa án Nhân dân tối cao cần xây dựng Nghị quyết để hướng dẫn áp dụng pháp luật về hợp đồng, giao dịch bảo đảm, trong đó hướng dẫn áp dụng thống nhất về thời hiệu cho loại việc này.

Đối với thời hiệu xem xét căn cứ tuyên soi kèo nhà cái hôm nay vô hiệu, cần xác định rõ đối với các soi kèo nhà cái hôm nay để bảo đảm việc giao kết hợp đồng, có tính độc lập với hợp đồng hoặc nghĩa vụ mà nó bảo đảm, cũng như xem xét căn cứ vô hiệu của soi kèo nhà cái hôm nay đó thuộc trường hợp để áp dụng thời hiệu khởi kiện tương thích.

Đối với thời hiệu khởi kiện đòi tuyên soi kèo nhà cái hôm nay vô hiệu, thì cần xác định soi kèo nhà cái hôm nay đã vi phạm điều kiện nào làm cho đặt cọc vô hiệu. Nếu chỉ vi phạm sự tự nguyện hoặc hình thức, chủ thể giao kết… thì vẫn phải xem xét thời hiệu. Chỉ khi soi kèo nhà cái hôm nay vô hiệu do giả tạo, do vi phạm điều cấm của luật, trái đạo đức xã hội thì mới không giới hạn thời hiệu khởi kiện.

Nếu soi kèo nhà cái hôm nay liên quan với hợp đồng chính, hoặc soi kèo nhà cái hôm nay để thực hiện hợp đồng chính mà hợp đồng đã được xác lập, thực hiện, thì không áp dụng thời hiệu để giải quyết riêng cho soi kèo nhà cái hôm nay vô hiệu, mà cần áp dụng thời hiệu để xem xét căn cứ tuyên bố vô hiệu của hợp đồng chính để giải quyết cho cả trường hợp soi kèo nhà cái hôm nay vô hiệu, cũng như xử lý hậu quả của soi kèo nhà cái hôm nay vô hiệu.

Kiến nghị 2:Áp dụng quy định về thời hiệu để xem xét căn cứ tuyên bố soi kèo nhà cái hôm nay vô hiệu, hệ quả pháp lý của việc hết thời hiệu khởi kiện tuyên bố soi kèo nhà cái hôm nay vô hiệu, xử lý tài sản đặt cọc trong trường hợp hết thời hiệu khởi kiện tuyên bố soi kèo nhà cái hôm nay vô hiệu... còn nhiều vướng mắc về nhận thức, áp dụng, cần được nghiên cứu, hoàn thiện, theo hướng xác định rõ:

Đối với hệ quả của hết thời hiệu khởi kiện khi giao dịch dân sự vô hiệu quy định tại khoản 2 Điều 132 Bộ luật Dân sự 2015, không áp dụng để công nhận hiệu lực của soi kèo nhà cái hôm nay vô hiệu. Các tác giả cho rằng, dù cho bên đặt cọc có đòi trả lại tài sản đặt cọc do soi kèo nhà cái hôm nay vô hiệu, hay đòi lại tài sản trên danh nghĩa bên chủ tài sản đòi lại tài sản do bên nhận cọc chiếm giữ không có căn cứ pháp luật, thì trong những trường hợp này cũng không thể áp dụng thời hiệu để từ chối giải quyết, để cho phép bên nhận được chiếm đoạt tài sản đặt cọc và xác lập quyền sở hữu đối với tài sản đó.

Theo các tác giả, quy định tại khoản 2 Điều 132 Bộ luật Dân sự 2015 cần loại trừ áp dụng đối với việc đòi lại tài sản đặt cọc do soi kèo nhà cái hôm nay vô hiệu; đồng thời để thống nhất trong quy định liên quan, cần bổ sung quy định về việc đòi tài sản đặt cọc thì không hạn chế thời hiệu khởi kiện.

Thời hiệu khởi kiện đòi lại khoản tiền (tài sản đặt cọc) do soi kèo nhà cái hôm nay bị vô hiệu hay do soi kèo nhà cái hôm nay bị một, các bên hủy bỏ, thì cần xem xét theo quan hệ tranh chấp về bảo vệ quyền sở hữu và đòi lại tài sản bị chiếm giữ không có căn cứ pháp luật.

Nếu có cơ sở để chứng minh sự tồn tại của soi kèo nhà cái hôm nay mà soi kèo nhà cái hôm nay đó vô hiệu; bên nhận cọc vẫn chiếm giữ, không trả lại tài sản đặt cọc, thì việc chiếm giữ này không có căn cứ pháp luật và cũng không phải là căn cứ xác lập quyền sở hữu đối với tài sản, nên áp dụng giống như thời hiệu kiện đòi tài sản, bảo vệ quyền sở hữu, tức áp dụng quy định tại khoản 2 Điều 155 Bộ luật Dân sự 2015: không áp dụng thời hiệu.

Kiến nghị 3:Do tính chất đặc thù của soi kèo nhà cái hôm nay trong mối quan hệ chặt chẽ với hợp đồng chính được bảo đảm bởi soi kèo nhà cái hôm nay đó, nên quá trình xử lý về hiệu lực và sự vô hiệu của soi kèo nhà cái hôm nay, nhất thiết phải có sự phân biệt rõ soi kèo nhà cái hôm nay có liên quan như thế nào đối với hợp đồng chính. Vì tính chất đặc thù và phức tạp này của soi kèo nhà cái hôm nay, nên rất cần có sự hướng dẫn áp dụng pháp luật đối với nội dung này.

Để xử lý vấn đề bất cập trên đây, các tác giả kiến nghị Hội đồng Thẩm phán, Tòa án Nhân dân tối cao ban hành Nghị quyết hướng dẫn về giải quyết tranh chấp liên quan tới giao dịch bảo đảm, trong đó có quy định về thời hiệu khởi kiện giải quyết tranh chấp soi kèo nhà cái hôm nay khi có sự chuyển hóa từ giai đoạn giao kết sang giai đoạn thực hiện hợp đồng chính, theo đó:

Trường hợp tranh chấp về soi kèo nhà cái hôm nay độc lập với hợp đồng chính, trong giai đoạn trước khi hợp đồng chính được giao kết, thì thời hiệu khởi kiện được xem xét riêng biệt trong mối quan hệ của soi kèo nhà cái hôm nay.

Trường hợp soi kèo nhà cái hôm nay liên quan tới việc thực hiện hợp đồng chính, trong giai đoạn thực hiện hợp đồng chính, thì thời hiệu khởi kiện giải quyết tranh chấp về soi kèo nhà cái hôm nay được đặt trong mối quan hệ với hợp đồng chính, có thời hiệu tương ứng với thời hiệu khởi kiện giải quyết các tranh chấp liên quan tới việc thực hiện hợp đồng chính.

Từ phải: TS. Nguyễn Xuân Quang (Phó Trưởng Khoa Luật Dân sự, Đại học Luật TP.HCM), PGS-TS. Đỗ Văn Đại (Trưởng Khoa Luật Dân sự, Đại học Luật TP.HCM), TS. Nguyễn Thị Kim Vinh (Chủ tịch Trung tâm Trọng tài Thương mại tài chính) chủ trì phiên thảo luận thứ hai.

Kiến nghị 4:quy định về thời hiệu để xem xét yêu cầu hoàn trả tài sản đặt cọc còn nhiều vướng mắc về nhận thức, áp dụng, cần được nghiên cứu, hoàn thiện. Các tác giả cho rằng, việc bên đặt cọc yêu cầu hoàn trả tài sản đặt cọc trong trường hợp soi kèo nhà cái hôm nay không được giao kết, thực hiện nhưng không phải do lỗi của bên đặt cọc là cần thiết và cần được bảo vệ.

Không thể áp dụng thời hiệu khởi kiện trong trường soi kèo nhà cái hôm nay này để cho phép bên nhận cọc được chiếm đoạt tài sản đặt cọc, xác lập quyền sở hữu đối với tài sản đó và tước đi quyền sở hữu soi kèo nhà cái hôm nay pháp của bên đặt cọc được pháp luật bảo vệ.

Do đó, các tác giả kiến nghị cần ban hành Nghị quyết hướng dẫn của Hội đồng Thẩm phán, Tòa án Nhân dân tối cao, về việc tiếp tục duy trì tinh thần không áp dụng thời hiệu khởi kiện đối với tranh chấp đòi tài sản trong các giao dịch dân sự, được thể hiện trong Nghị quyết 03/2012/NQ-HĐTP ban hành ngày 3.12.2012, về việc hướng dẫn thi hành một số quy định trong phần thứ nhất “những quy định chung” của Bộ luật Tố tụng Dân sự đã được sửa đổi, bổ sung theo luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Tố tụng Dân sự.

Trong tương lai, nên bổ sung trường soi kèo nhà cái hôm nay yêu cầu hoàn trả tài sản đặt cọc như một điều khoản trong điều luật quy định về không áp dụng thời hiệu khởi kiện.

Kiến nghị 5:cần có văn bản hướng dẫn để áp dụng trong trường soi kèo nhà cái hôm nay có tranh chấp đồng thời vừa yêu cầu hoàn trả tài sản đặt cọc, vừa yêu cầu tiền bồi thường. Trong khi Bộ luật Dân sự 2015 chưa được dự thảo sửa đổi, bổ sung thì cần thiết ban hành Nghị quyết hướng dẫn của Hội đồng Thẩm phán, Tòa án Nhân dân tối cao về thời hiệu khởi kiện áp dụng trong trường soi kèo nhà cái hôm nay này.

Đối với yêu cầu hoàn trả tài sản đặt cọc thì giải quyết như nội dung ở kiến nghị 4 là không áp dụng thời hiệu khởi kiện, còn đối với yêu cầu tiền bồi thường thì giải quyết theo hướng có thời hiệu, mà cụ thể là áp dụng theo thời hiệu khởi kiện về soi kèo nhà cái hôm nay.

“Đặt cọc là một biện pháp bảo đảm bằng tài sản, rất phổ biến trong thực tiễn và cũng là vấn đề dễ phát sinh các tranh chấp. Do đó, những nội dung tranh chấp về soi kèo nhà cái hôm nay cần phải có quy định cụ thể về thời hiệu giải quyết...”, tham luận của PGS-TS. Lê Minh Hùng và tác giả Lê Khả Luận nhấn mạnh.

Bài:Lan Vy -Ảnh:Tân Hưng