Nhà kèo nhà cái 5 Bà: Đại trùng tu để bảo tồn cho thế hệ mai sau

Linh mục Inhaxiô Hồ Văn Xuân cho biết, sau 137 năm hiện diện (11.4.1880), Nhà kèo nhà cái 5 Bà xuống cấp nghiêm trọng. Vì vậy, đây là cuộc đại trùng tu gồm rất nhiều hạng mục, với mục tiêu đưa nhà thờ về trạng thái nguyên thủy; dự kiến hoàn thành giữa năm 2020 nếu đủ kinh phí (ước tính hơn 100 tỉ đồng). Kinh phí hoàn toàn do chủ đầu tư là Tòa tổng giám mục vận động từ nguồn xã hội hóa.

					Linh mục Inhaxiô Hồ Văn Xuân

“Nhà kèo nhà cái 5 Bà Sài Gòn có tên gọi chính thức là Vương cung thánh đường Chính tòa Đức Mẹ Vô Nhiễm Nguyên Tội. Đối với giáo hội Công giáo, đây là một di sản tôn giáo hết sức quan trọng.

Còn đối với thành phố, đây là một di tích văn hóa lịch sử gắn liền với quá trình phát triển thành phố trong kèo nhà cái 5i gian rất dài. Do đó trách nhiệm của Tòa tổng giám mục là phải bảo tồn di tích quan trọng này, để làm sao cho thế hệ mai sau có thể sử dụng trong kèo nhà cái 5i gian dài nữa”, linh mục Inhaxiô Hồ Văn Xuân nói.

Thưa, Cha có thể chia sẻ thêm về những giá trị độc đáo của Nhà kèo nhà cái 5 Bà?

Nhà kèo nhà cái 5 Bà Sài Gòn do KTS. J.Bourad thiết kế theo lối kiến trúc rất độc đáo, kết hợp hài hòa giữa hai kiểu thức Roman - Gothic. Kiến trúc sư đã thành công trong một thể loại công trình thuộc nền văn hóa phương Tây, nhưng xây dựng ở phương Đông, với những kết cấu và vật liệu mới, phù hợp với các điều kiện xã hội và khí hậu bản xứ.

Nhà thờ là một công trình khá đặc biệt về mặt quy hoạch, nằm giữa không gian giao thông với các con đường bao quanh (Lê Duẩn, Công xã Paris, Nguyễn Du), sát cạnh là Bưu điện thành phố ngay trung tâm quận 1. Nhà thờ không có hàng rào và khuôn viên xung quanh như các nhà thờ khác. Là một điểm nhấn trong không gian đô thị, có góc nhìn đẹp từ mọi phía, Nhà thờ nhìn ra một vườn hoa có tượng đài Đức Mẹ Hòa Bình cách nhà thờ một con đường nhỏ.

Mặt bằng Nhà thờ được thiết kế theo hình thánh giá, với sức chứa khoảng 1.200 người. Khi thiết kế mái ngói, kiến trúc sư đã thành công trong việc kết hợp hài hòa giữa kiểu mái ngói Việt Nam với mái ngói Tây. Chất liệu gạch rất đặc biệt, tuy trải qua hơn một thế kỷ mà vẫn hồng tươi, bề mặt không bị đóng rêu...

Dù được tham quan rất nhiều, nhưng có lẽ ít người biết tường tận những nét độc đáo của Nhà kèo nhà cái 5 Bà: những bức tranh thánh thiêng bằng kính màu tuyệt đẹp, các góc cầu nguyện ở 20 bàn thờ nhỏ, các chặng đàng thánh giá tinh xảo, đặc biệt là bàn thờ dâng lễ ngày xưa và bộ chuông cùng với đồng hồ cổ rất độc đáo...

kèo nhà cái 5 137 năm, nhiều tấm tôn trên tháp chuông phải dùng kẽm buộc tạm để khỏi rơi xuống đường khi mưa gió

Nhà kèo nhà cái 5 Bà Sài Gòn khác với Nhà thờ Chính tòa Paris là có hai tháp nhọn ở trên, cao khoảng 57m, do KTS. Fernand Gardes bổ sung 15 năm sau (1895). Cùng thánh giá cao 3,5m được lắp đặt trên đỉnh tháp, chiều cao công trình kể từ mặt đất đến đỉnh thánh giá là 60,5m. Để đỡ bộ chuông nặng gần 30 tấn, tường gác chuông được xây rất dày: 1,4m. Toàn bộ nhà thờ dài 91,5m, chiều ngang 35,6m.

Xin Cha cho biết về quá trình chuẩn bị trùng kèo nhà cái 5 suốt hai năm qua?

Các vật liệu chính như xi măng, sắt thép, ngói, kính màu, chuông... đều được mang từ Pháp sang. Tòa tổng giám mục đã chủ động tìm cho được nơi sản xuất ngói, vật liệu ngày xưa. Trong hai năm qua, thừa lệnh bề trên, tôi đến Roumazières-Loubert (Pháp) tham quan hãng ngói Monier và đặt ngói Marseille (ngói mũi tên) để lợp mái trên.

Tìm hiểu thì chỉ có công ty này mới sản xuất ngói giống như ngói nguyên thủy của nhà thờ. Hiện chúng tôi đã đưa 27.250 viên ngói về Việt Nam. Ngói này được bảo hành 30 năm. Tôi cũng đã đến Bray et Lü tìm hiểu về tấm kẽm lợp hai tháp nhọn phía trên hai tháp chuông. Công trình trùng kèo nhà cái 5 sẽ sử dụng kẽm Azengar cho hai tháp nhọn và hệ thống máng xối của Công ty VMZINC thuộc tập đoàn Umicore.

Sau đó, tôi đến Hüllhorst (Đức) tham quan hãng sản xuất ngói Meyer-Holsen (1860) và đã mua ngói vảy cá để lợp mái dưới, đồng kèo nhà cái 5i cũng nhờ Công ty Eurohaus đặt giúp ngói âm dương.

Kết cấu tháp chuông với các chi tiết thép chữ I gắn vào tường đã bị gỉ sét và có chỗ bị mục, nền của tháp chuông bung ra khỏi đà sắt

Về chuông, sau khi cân nhắc, chúng tôi chọn hãng Bollée thành lập năm 1715, hãng đã chế tác bộ chuông cổ cho Nhà kèo nhà cái 5 Bà năm 1878. Bộ chuông gồm 6 quả chuông đồng lớn, được phối âm độc đáo. Hiện chuông còn tốt nhưng phải thay các phụ kiện đã hư hỏng; đồng thời chúng tôi sẽ nhập về thêm hai quả chuông nữa (nặng 1.000kg và 600kg) để tạo đủ bộ hợp âm trong việc tái tạo tiếng chuông đàn, gõ nhạc phát theo mùa, lễ...

Khi tôi sang Pháp trao đổi, các bên đã tham gia xây Nhà thờ trước đây cho biết họ rất hân hạnh được tham gia cuộc trùng kèo nhà cái 5 này. Quá trình trùng kèo nhà cái 5 phải kéo dài nhiều năm. Bởi kiến trúc của nhà thờ rất độc đáo, cách xây dựng khá tỉ mỉ, công phu và đạt độ chính xác cao, lại nằm giữa lòng phố xá đông đúc nên việc trùng kèo nhà cái 5 đòi hỏi phải cân nhắc thật kỹ lưỡng, với sự tư vấn của nhiều công ty, tổ chức, cá nhân có chuyên môn cao và nhiều kinh nghiệm trong kiến trúc, văn hóa...

Ban quản lý dự án phải trình được hồ sơ biện pháp thi công an toàn: an toàn công trình (bảo đảm kết cấu kiến trúc cổ xưa được nguyên vẹn) và an toàn lao động (bảo đảm an toàn lao động khi thi công). Các cơ quan hữu trách thẩm định “hồ sơ an toàn” rồi dựa trên kết quả thẩm định này, UBND TP.HCM cấp phép trùng kèo nhà cái 5.

Khó khăn nhất trong cuộc đại trùng kèo nhà cái 5 này là gì?

Là vấn đề tài chính. Tòa tổng giám mục chủ trương không xin kinh phí ở nước ngoài vì có nhiều bất tiện, mà chỉ trông cậy vào lòng quảng đại của giáo dân tại Tổng giáo phận thành phố.

Việc bảo tồn và gìn giữ các di tích, giá trị tôn giáo trong bối cảnh hiện nay có những khó khăn gì, thưa Cha?

Mỗi nơi có những khó khăn khác nhau. Ở thành phố, tôi không cảm nhận khó khăn rõ nét, trừ vấn đề giải tỏa Nhà thờ Thủ Thiêm làm sao để mọi người tâm phục khẩu phục, có sự đồng thuận cao. Tôi nghĩ bảo tồn và phát triển đô thị, mà phát triển với tốc độ rất nhanh như thành phố hiện nay, thì vấn đề làm sao để hài hòa không đơn giản chút nào.

Nhà kèo nhà cái 5 Bà là công trình kiến trúc nghệ thuật được đưa vào danh mục các công trình, địa điểm đề nghị xếp hạng di dích quốc gia. Cha có nghĩ đến việc ủng hộ xếp hạng di tích này để có thêm cơ sở pháp lý bảo tồn và phát huy những giá trị của công trình?

Sau Nhà kèo nhà cái 5 Bà, một số nhà thờ khác cũng đã được đề nghị đưa vào danh sách di tích, nhưng Tòa tổng giám mục chưa đồng thuận. Toà tổng giám mục cần hỏi ý kiến của linh mục đoàn, nhiều ngàn tu sĩ và khoảng 700.000 giáo dân nữa. Cần có sự đồng thuận trong nội bộ trước đã, chứ Tòa tổng giám mục không dám tự mình vội vã quyết định vấn đề đó.

Nhiều chuyên gia từng phân tích rằng khi đưa một công trình vào danh sách di tích bảo tồn thì phát sinh rất nhiều nhiêu khê trong sử dụng hay bảo tồn, giữ gìn... Như nhất cử nhất động muốn sửa cái gì cũng phải xin phép, có khi phải ra tận ngoài bộ rất phức tạp. Chúng tôi cũng đã tham khảo nhiều nơi, như Nhà thờ đá Phát Diệm khi đưa vào di tích, Nhà nước quản lý thì phát sinh việc đi vào phải mua vé tham quan, nhưng Tòa giám mục Phát Diệm không đồng ý, và Tòa tổng giám mục thành phố không làm vậy được.

Nhà kèo nhà cái 5 Bà. Ảnh: Jethuynh

Các hạng mục cần trùng kèo nhà cái 5 gồm: phục chế mái ngói gạch đất sét nung; sàn mái bằng, tháp chóp nhọn tấm kẽm, khung gỗ đỡ chuông, nền trong và ngoài nhà thờ, cung thánh, cầu thang gạch và sàn chiếu nghỉ xây gạch trên ray sắt, sàn xây gạch cuốn vòm trên thép chữ I, hệ thống cửa sắt và gỗ, cửa sổ và bông gió, hệ thống điện chiếu sáng và ánh sáng nghệ thuật; sửa chữa vòm trần xây gạch rỗng 6 lỗ; sửa chữa tường và trang trí tường trong và ngoài; thiết lập hệ thống điều áp và thông gió.

Cuối năm 2016, Sở Văn hóa và Thể thao có tờ trình để UBND TP.HCM phê duyệt việc tu sửa cấp thiết mái ngói Nhà kèo nhà cái 5 Bà do là công trình tôn giáo, di tích lịch sử - văn hóa. Ngày 12.4.2017, UBND TP.HCM cấp phép cho Tòa tổng giám mục trùng tu nhà thờ. Sở Giao thông - Vận tải chấp thuận phương án rào chắn phục vụ thi công.

Thùy Linhthực hiện.

Ảnh:Têrêxa Võ Trần Sơn Nữ Duyên Sa