Nhiều loài soi kèo nhà cái hôm nay hết sức đặc biệt vừa được phát hiện ở Việt Nam

Mặc dù đa dạng các loài thân mềm hai mảnh vỏ ở Việt Nam rất cao với hơn 500 loài sống ở biển, nhưng các nghiên cứu về các loài soi kèo nhà cái hôm nay (pea crab) ở Việt Nam rất hiếm. Dựa trên các mẫu vật có từ thập niên 50 của thế kỷ trước và những nghiên cứu từ năm 2009 trở lại đây, Giáo sư Peter K.L Ng và nhà nghiên cứu động vật Ngô Văn Trí, Viện Sinh học Nhiệt đới (thuộc Viện Hàn lâm khoa học và Công nghệ Việt Nam), đã tổng kết và xuất bản trên tạp chí chuyên ngànhCrustaceana 95(3) năm 2022.

Không giống các loài cua trong các họ cua khác như cua bùn, cua đồng và cua núi, soi kèo nhà cái hôm nay thuộc họ soi kèo nhà cái hôm nay – Pinnothethidae có kích thước rất nhỏ với độ rộng mai dài từ 3 – 13mm và sống vừa sống cộng sinh và kí sinh trong các loài hai mảnh vỏ. Cơ thể con cái có vỏ mai mỏng trong suốt có thể nhìn thấy gạch trứng bên trong. Mắt đều tiêu biến chỉ còn hốc mắt nhỏ, vuốt ngón chân biến thành hình móc câu để cào lấy thức ăn trong màng áo của các loài hai mảnh vỏ (Bivalvae).

Các loài soi kèo nhà cái hôm nay Việt Nam khi được mô tả chỉ đặt tên theo tên la tinh mà không có tên tiếng Việt. Dựa trên vật chủ là các loài sò, điệp mà các loài soi kèo nhà cái hôm nay này sống nhờ mà đặt tên theo như sau: soi kèo nhà cái hôm nay móng tay –Solenotheres prolixusNg & Ngo, 2010; soi kèo nhà cái hôm nay sò đá –Arcotheres palaensis(Burger, 1885); soi kèo nhà cái hôm nay sò lông –Arcotheres excussus(Dai, Feng, Song & Chen, 1980), soi kèo nhà cái hôm nay điệp giấy –Arcotheres placunicolaNg, 2008, soi kèo nhà cái hôm nay điệp bay –Amusiotheres obtusidentatus(Dai, Feng, Song & Chen, 1980), soi kèo nhà cái hôm nay sò tai voi –Tridacnatheres whitei(De Man, 1888).

soi kèo nhà cái hôm nay móng tay –Solenotheres prolixusNg & Ngo, 2010:Loài soi kèo nhà cái hôm nay móng tay có chiều rộng mai khoảng 6,6mm. Loài soi kèo nhà cái hôm nay này chỉ tìm thấy sống trong thân của loài móng tay –Solen corneusphân bố ở các nền cát pha bùn ven biển ở tỉnh Sóc Trăng. soi kèo nhà cái hôm nay móng tay được Giáo sư Peter K.L. Ng và nhà nghiên cứu động vật Ngô Văn Trí mô tả như loài mới vào năm 2010.

soi kèo nhà cái hôm nay sò đá –Arcotheres palaensis(Buerger, 1895):Loài soi kèo nhà cái hôm nay sò đá có kích thước chiều rộng mai 5,5 – 11,4mm. Cá thể đực thường có kích cỡ nhỏ hơn và có màu xám tím. Ở Việt Nam chỉ thấy trong thân của loài sò đá –Arca navicularisphân bố ở gò đá ven biển Vũng Tàu. Loài soi kèo nhà cái hôm nay này được công bố bởi Buerger vào năm 1895 ở đảo Palau, Phillipine.

soi kèo nhà cái hôm nay sò đá.

soi kèo nhà cái hôm nay sò đá – có cơ thể trong suốt có thể nhìn thấy gạch trứng bên trong.

Một chú cu đậu sò đá ẩn mình bên trong sò đá.

soi kèo nhà cái hôm nay điệp giấy –Arcotheres placunicolaNg, 2018:soi kèo nhà cái hôm nay điệp giấy có kích thước chiều rộng mai từ 7,5 – 10,5mm. Cơ thể có mai dẹt và mỏng để thích ứng với việc sống trong cơ thể điệp giấy mỏng chỉ vài mm. Điệp giấy –Placuna placentasống trên bề mặt các bãi bùn non ven cửa sông đổ ra biển Vũng Tàu.

Để thích nghi với lớp bùn non dày và cơ thể không bị chìm trong bùn, điệp giấy tiến hoá bằng cách giảm nhẹ khối lượng của hai mảnh vỏ và tăng diện tích tiếp xúc bề mặt với bùn non nên cơ thể chúng phát triển kéo dài và phẳng to bằng nửa cuốn vở học sinh. Đây là nơi trú ngụ lâu dài cùa loài soi kèo nhà cái hôm nay điệp giấy.

soi kèo nhà cái hôm nay điệp giấy lần đầu tiên mô tả bởi giáo sư Peter.K.L.Ng năm 2018 ở Singapore, nhưng có vùng phân bố mới tại biển Bà Rịa -Vũng Tàu.

soi kèo nhà cái hôm nay điệp giấy.

Một chú soi kèo nhà cái hôm nay điệp giấy đực.

soi kèo nhà cái hôm nay điệp giấy bên trong thân Sò điệp giấy.

Sò điệp giấy – Placuna placenta.

soi kèo nhà cái hôm nay điệp bay –Amusiotheres obtusidentatus(Dai, Feng, Song & Chen, 1980):soi kèo nhà cái hôm nay điệp bay có kích thước chiều rộng mai từ 9,2 – 13,0 mm. Cơ thể trong suốt có thể nhìn thấy trứng gạch cua vàng ươm sau lớp mai mỏng. Không giống các loài hai mảnh vỏ khác sống cố định bằng cách đào hang trong bùn, gắn trong đá, hay mỏng như tờ giấy để không bị chìm trong lớp bùn non như điệp giấy, soi kèo nhà cái hôm nay điệp bay lại có "máu" xê dịch.

Loài soi kèo nhà cái hôm nay này sống trong cơ thể điệp bay chu du cùng với vật chủ xập xoè theo dòng nước xa bờ bằng cách điệp đóng mở liên tục hai mảnh vỏ hút nước vào đẩy nước ra tạo lực đẩy cơ thể tung tăng theo dòng nước (như ở biển Côn Đảo, tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu). Muốn bắt điệp bay phải sử dụng phương tiện giã cào theo mùa mới bắt được.

Một chú soi kèo nhà cái hôm nay sò điệp bay đầy áp trứng gạch bên trong.

soi kèo nhà cái hôm nay sò lông –Arcotheres excussus(Dai, Feng, Song & Chen, 1980):Loài soi kèo nhà cái hôm nay sò lông này sống trong thân của loài sò lông –Anadara kagoshimensis,có kích thước chiều rộng mai 12,4 mm. Lần đầu tiên công bố bởi các nhà nghiên cứu nước ngoài ở đảo Hải Nam, Trung Quốc vào năm 1980.

soi kèo nhà cái hôm nay sò lông mới được phát hiện phân bố ven biển Cần Giờ, Thành phố Hồ Chí Minh.

Một chú soi kèo nhà cái hôm nay sò long sau khi nhai và nhả ra.

soi kèo nhà cái hôm nay sò tai voi –Tridacnatheres whitei(De Man, 1888):Loài soi kèo nhà cái hôm nay này có độ rộng mai 9,5mm; được De Man công bố như là loài mới sống trong loài sò tai tượng hay còn gọi là ốc tai tượng -Tridacna squamosavào năm 1888 ở Vịnh đảo Elphinestone, Bán đảo Mergui, Miến Điện.

Loài này được T. Serène sưu tập vào thập niên 50 của thế kỷ trước ở Vịnh Nha Trang tỉnh Khánh Hoà.

Bài, ảnh, video:Bích Ngân