Sẽ còn lại nền bongdaso kèo nhà cái của tự tình dân tộc

Cuộc trò chuyện này được thực hiện vào tháng 12.2024, tại Sài Gòn. Nhà bongdaso kèo nhà cái Hoàng Khởi Phong ở tuổi  82, bước vào quán cà phê hẹn trước, đầu đội mũ lưỡi trai, áo thun đỏ, giày thể thao và hàm râu bạc trắng.

Thưa ông, ông có thể tự giới thiệu: Hoàng Khởi Phong là ai?

Câu hỏi này ngắn và khó trả lời một lần cho đầy đủ. Ngay bây giờ, bongdaso kèo nhà cái nói rằng, bongdaso kèo nhà cái là người “ăn cây nào rào cây đó”. Gia đình bongdaso kèo nhà cái di cư vào Nam năm 1954, miền Nam cưu mang bongdaso kèo nhà cái, mở vòng tay đón nhận gia tộc bongdaso kèo nhà cái. Miền Nam là một vùng đất hiền hòa, con người cư xử với nhau tử tế, chúng bongdaso kèo nhà cái hòa nhập xã hội miền Nam ngay lập tức, tiếp tục ăn học, tiếp tục dấn thân. Thời cuộc lúc đó, bongdaso kèo nhà cái cũng như nhiều thanh niên miền Nam bị cuốn vào cuộc chiến tranh, bongdaso kèo nhà cái đi lính với cấp bậc sau cùng: đại úy.

Thưa ông, lúc đó ông có suy nghĩ về ý thức hệ không?

Thật ra, tôi biết cộng sản qua các tác phẩm bongdaso kèo nhà cái nhiều hơn. Nhưng điều khiến tôi trăn trở, đối diện hằng ngày, là thân phận con người trong cuộc chiến. Tôi còn nhớ, khi còn làm Trưởng ban trại giam tù binh ở Phú Quốc, tôi đã đọc được rất nhiều nhật ký, thơ văn của tù binh cộng sản. Tôi thấy người Việt mình, dù là quốc gia hay cộng sản thì đều thuần phác, nhân ái.

Nhà bongdaso kèo nhà cái Hoàng Khởi Phong.

Vào ngày 30.4.1975, ông cố vượt thoát...

Nói đúng ra, là bongdaso kèo nhà cái may mắn. Khi bị đánh và truy đuổi, bongdaso kèo nhà cái chỉ huy một đơn vị từ Quy Nhơn đi Tuy Hòa. Tình hình nguy ngập quá, bongdaso kèo nhà cái nói với vợ bongdaso kèo nhà cái, đưa con vào Sài Gòn trước, nhưng vợ bongdaso kèo nhà cái đến Nha Trang, ghé vô nhà người thân và ở đó.

Cuối tháng 4.1975 bongdaso kèo nhà cái vào đến Sài Gòn thì vợ con bongdaso kèo nhà cái còn ở Nha Trang. Hoàn cảnh tình cờ, ba bongdaso kèo nhà cái nói với bongdaso kèo nhà cái “Cứ còn người thì còn của, không gặp trước thì gặp sau, nhất là vợ con anh, đàn bà con nít không ai làm gì. Nhưng phần anh, anh phải đi, vợ con anh, bongdaso kèo nhà cái sẽ đón về”. Đó là lý do bongdaso kèo nhà cái đi một mình, trên một chiến hạm mà người bạn học của bongdaso kèo nhà cái là hạm trưởng.

Độc giả hải ngoại thường nhắc đến hồi kýNgày N+của ông. Trong hồi ký này, dường như ông tô đậm những hành động, lời nói cho thấy sự bê bối và có phần hèn nhát của cấp chỉ huy. Trong tình thế đó, dường như ai cũng là nạn nhân và cần được chia sẻ. Nếu viết lại, ông có thay đổi góc tiếp cận không?

Từ lúc đặt chân đến Mỹ bongdaso kèo nhà cái đã bắt đầu viếtNgày N+, nhưng viết một phần in trong cuốn Ngẩng mặt nhìn trăng sáng, sau đó bongdaso kèo nhà cái có thì giờ viết lại đầy đủ như bản hiện nay.

Đó là những gì nóng nhất, đập vào mắt mình, làm mình đau đớn nhất ngay lúc xảy ra sự việc, bongdaso kèo nhà cái chỉ ghi lại. Xin nhấn mạnh đây là hồi ký, ngôi kể chuyện là TÔI, bongdaso kèo nhà cái chịu trách nhiệm về những gì bongdaso kèo nhà cái viết. Nếu tái bản, không có gì phải điều chỉnh, ngoại trừ vài chi tiết nhỏ, lúc đó bongdaso kèo nhà cái không có điều kiện xác minh.

Trước 1975, ông làm thơ, sau ông chuyển qua viết bongdaso kèo nhà cái, xin ông kể về hành trình này...

bongdaso kèo nhà cái bắt đầu làm thơ lúc 20 tuổi, năm 1963, khi đang học trường võ bị Thủ Đức. Đầu tiên bongdaso kèo nhà cái xuất bản là tập thơMặt trời lên, sau đó in tiếp tậpPhục hồi quyền chức làm người. Tập thơ đầu tiênMặt trời lênđược in có giấy phép xuất bản, tập thơ tiếp theo làPhục hồi quyền chức làm ngườithì bị cấm. Nhưng bongdaso kèo nhà cái in được ở nhà in quân đội, thông qua mối quen biết, bạn bongdaso kèo nhà cái làm sếp ở đây.

Trước năm 1975 ở Việt Nam tôi là người làm thơ, sang Mỹ không còn hồn thơ nữa, nên chuyển sang viết bongdaso kèo nhà cái. Tôi làm thợ tiện kiếm sống, khiến cho tôi không đủ sự lắng đọng trong tâm hồn, cảm xúc thơ ca. Nhưng, những điều tôi đã trải qua, đã chứng kiến lại cứ như bị dồn nén, và thôi thúc tôi phải viết ra, phải tỏ bày. Nên nhiều khi, tôi phải trốn vào nhà vệ sinh để viết bongdaso kèo nhà cái, để máy tự động vận hành. Tôi còn nhớ, bản thảo cuốnNgày N+còn dính dầu nhớt...

Mới đây, bongdaso kèo nhà cái đã làm xong cuốnHoàng Khởi Phong toàn tậpchừng 3.000 trang, in ở Mỹ.

Sau 1975, ông hoạt động bongdaso kèo nhà cái chương trở lại như thế nào?

Đầu tiên, bongdaso kèo nhà cái làm nhà xuất bản (NXB) Bố Cái, do bongdaso kèo nhà cái và anh Hoàng Chính Nghĩa thành lập, là nhà xuất bản tiếng Việt đầu tiên ở Mỹ. NXB Bố Cái in được 4 tác phẩm, có một tuyển tập thi ca 1975 - 1977, gồm 8 người: Hoàng Chính Nghĩa, Cao Tần, Trần Mộng Tú, Nguyễn Nam An, Hoàng Phú Hoan, Thi Thạch, Giang Hữu Tuyên và Hoàng Khởi Phong.

Năm 1985, sau một cuộc trò chuyện tại nhà bongdaso kèo nhà cái, tờbongdaso kèo nhà cáiđược ra đời với chủ nhiệm là anh Võ Phiến, chủ bút là anh Lê Tất Điều, tổng thư ký là Nguyễn Mộng Giác, còn bongdaso kèo nhà cái là chủ nhiệm trên giấy tờ. Vài năm sau thay đổi nhân sự, anh Giác làm chủ nhiệm, còn bongdaso kèo nhà cái là chủ bút cho tờbongdaso kèo nhà cái. Đến 1990, bongdaso kèo nhà cái vừa cộng tác với tờNgười Việt, vừa làm thợ tiện. Tôi phụ trách một mục duy nhất là “bongdaso kèo nhà cái nghệ thuật” vào hai ngày thứ Bảy, Chủ nhật, với truyện ngắn thơ văn... Khi tờ Người Việt mạnh lên, tôi bỏ thợ tiện về làm việc tại đây từ năm 1992, tiếp tục giữ mục này, và rời khỏi tờ bongdaso kèo nhà cái.

Ông quay trở lại Việt Nam năm 1995? Tâm trạng của ông lúc đó như thế nào?

Đúng rồi, bongdaso kèo nhà cái trở lại Việt Nam đúng 20 năm sau. Thật sự bongdaso kèo nhà cái có lo âu, một thân một mình trở về mà. Quyết định trở về của bongdaso kèo nhà cái được cân nhắc sau khi Mỹ bình thường hóa quan hệ với Việt Nam.

Các năm sau đó, bongdaso kèo nhà cái đều trở về với thời gian lưu trú lâu hơn và ở hẳn từ 2005.

Thưa ông, ông tiếp cận bongdaso kèo nhà cái chương của những nhà bongdaso kèo nhà cái trong nước từ lúc nào?

Tôi đọc Nguyễn Huy Thiệp, sau này là Bảo Ninh trong các thư viện ở Mỹ... Người tôi đọc nhiều nhất là Nguyễn Huy Thiệp, và cũng có dịp gặp ông ấy tại Mỹ. Tôi muốn có một nhận xét về bongdaso kèo nhà cái chương miền Bắc, họ có nhiều cây bút viết truyện ngắn cực kỳ hay.

Cuộc hội ngộ bongdaso kèo nhà cái nghệ sĩ từng ở hai bên chiến tuyến tại TP.HCM, 2013: (từ trái) Phan Nguyên, Quế Sơn, Trần Thị NgH, Dương Nghiễm Mậu, Mai Ninh, Dạ Ngân, Nguyễn Quang Thân, Hoàng Khởi Phong. Ảnh: TL

Ông còn nhớ, nhà bongdaso kèo nhà cái trong nước ông gặp lần đầu là ai?

Trần bongdaso kèo nhà cái Thủy là người tôi “gặp” đầu tiên quaChuyện tử tếvàHà Nội trong mắt ai. Băng video thu đi thu lại, nhão ra, chỉ còn nghe âm thanh. Khi anh Thủy qua châu Âu, thông qua một người quen biết bongdaso kèo nhà cái gửi cho anh Thủy cuốn Ngày N+ và được nhận lại hai bộ phim nói trên.  bongdaso kèo nhà cái nhớ trong video đó, trước khi vào phim có chạy dòng chữ “Gửi anh Hoàng Khởi Phong và các thân hữu những suy nghĩ của bongdaso kèo nhà cái”.

Năm 1988, chương trình của trung tâm William Joiner (Đại học Massachusetts-Hoa Kỳ, chuyên nghiên cứu về chiến tranh và những hậu quả xã hội) mở ra những chương trình giao lưu gặp gỡ các nhà bongdaso kèo nhà cái Việt Nam trong nước. Hai nhà bongdaso kèo nhà cái tham gia hoạt động này đầu tiên là Lê Lựu và Ngụy Ngữ. Các năm sau, lần lượt các nhà bongdaso kèo nhà cái khác từ trong nước sang: Lê Minh Khuê, Hồ Anh Thái, Nguyên Ngọc, Trần bongdaso kèo nhà cái Thủy, Tô Nhuận Vỹ... tôi có dịp được gặp gỡ trong số họ, và sau này thành bạn bè. Trong những dịp sinh hoạt đó, cũng là cơ duyên, năm 1995, ra đời một tuyển tập có tênThe Other Side of Heaven (Phía bên kia thiên đàng).

Đây là cuốn sách đầu tiên mà theo tôi có tính biểu tượng vượt qua những định kiến ban đầu của các bên tham chiến. Cùng ngồi với nhau trên một vuông chiếu bongdaso kèo nhà cái chương.

Ông đã xuất bản sách trong nước chưa?

Cuốn đầu tiên bongdaso kèo nhà cái in ở Việt Nam là một tập truyện ngắn, cuốn thứ hai là tiểu thuyết lịch sử về Hoàng Hoa Thám:Người trăm năm cũ, NXB Hội Nhà bongdaso kèo nhà cái.

Ông có một bài thơ in trong tạp chí thơ của Hội Nhà bongdaso kèo nhà cái Việt Nam?

Đúng vậy, đó là bàiGhềnh thác cho cha, lần đầu tiên thơ tôi góp mặt trong một tạp chí thơ của Hội Nhà bongdaso kèo nhà cái Việt Nam, vào khoảng 2006.  Bài thơ đó tôi viết năm 1969, và in lại với lời giới thiệu của Tô Nhuận Vỹ. Điều kiện để đăng, chính tôi yêu cầu “không sửa một chữ”.

...Cha nói rằng cha ghét lính viễn chinh
Lính Lê dương bán rẻ tâm hồn
Cha chiến đấu cho chúng con được niềm kiêu hãnh
Sao cha đành bỏ lại chiến khu
Sao cha về thành
Để công lao dật dờ ra biển
Sao cha căm thù anh bộ đội áo nâu
Cha cần tiền cho con ăn học
Phải dằn lòng làm công chức héo hon
Ngày hai buổi cha chịu quyền dưới đám thực dân
Đêm nghe tiếng súng vọng từ xa cha trằn trọc
Cha dạy con phải giữ tin yêu
Độc lập hòa bình phải có tình thương làm căn bản...

Thưa ông, đại úy Nguyễn Vinh Hiển và nhà bongdaso kèo nhà cái Hoàng Khởi Phong có hòa giải với nhau được không?

Câu hỏi này chứa đựng quá nhiều thứ để biện giải, đất nước giờ đã im tiếng súng 50 năm rồi. Với tư cách cá nhân, tôi có cuộc sống yên ổn, với tôi là một sự may mắn. Ở khía cạnh bongdaso kèo nhà cái chương, tôi cho rằng, những thành tựu bongdaso kèo nhà cái chương trong và ngoài nước sẽ hòa thành một, trong dòng chảy của cái đẹp và sự thức tỉnh của con người.

Duy Thông - Quốc Ngọc thực hiện