Thị Nghè: dòng kênh sống trực tiếp kèo nhà cái

Cứu sống một dòng trực tiếp kèo nhà cái

Là dân “bản địa”, tuổi thơ ông Ba lớn lên cùng rạch Thị Nghè (Nhiêu Lộc - Thị Nghè vốn là một con rạch tự nhiên nhưng sau nhiều lần nạo vét người ta gọi là trực tiếp kèo nhà cái). Theo ông Ba, những năm 1940 - 1950, khúc rạch này có nhiều nhánh ăn sâu vào phía “bên kia Sở Thú” hàng trăm mét. Cá, cua, rùa, ba ba… còn sống nhiều dưới gốc cây bần, dừa nước dọc theo con rạch.

Nhưng rồi, đô thị Sài Gòn - TPHCM (giai đoạn trong và sau chiến tranh) phát triển thiếu kiểm soát, nên đến cuối những năm 1980 - đầu những năm 1990, hai bên bờ Nhiêu Lộc - Thị Nghè mọc lên nhiều khu ổ chuột - nhà sàn lấn rạch. Dân số gia tăng, con rạch có chức năng tiêu thoát nước cho đô thị đã trở thành bãi rác khổng lồ ứ đọng hôi thối giữa lòng thành phố. “Năm 1993-1994, đi qua cầu Thị Nghè, ai không quen mùi sẽ rất khó thở vì mùi ‘xác chết’ của con trực tiếp kèo nhà cái”, ông Ba nói.

Theo một cán bộ trực tiếp kèo nhà cái Sở Giao thông vận tải, thời đó khi triều cường, nước sông Sài Gòn chỉ vào được khoảng 2,5/9km - dòng chảy bị tắc nghẽn - nên khi mưa lớn thì ngập úng nặng cả lưu vực.

Trước thực trạng đó, năm 1993, chính quyền TPHCM khởi động dự án vệ sinh môi trường giai đoạn 1 nhằm cứu lấy dòng trực tiếp kèo nhà cái. Cơ quan chuyên môn tính toán, để xử lý tình trạng ô nhiễm, tiêu thoát nước, điều hòa khí hậu, tạo trục cảnh quan đô thị cũng như tăng cường giao thông đô thị khu vực Nhiêu Lộc - Thị Nghè, thành phố phải giải tỏa, tái định cư 11.423 hộ (68.538 nhân khẩu) và chi hơn 7.300 tỉ đồng cho các dự án cải tạo, xây dựng, nâng cấp toàn bộ cơ sở hạ tầng kỹ thuật tuyến trực tiếp kèo nhà cái.

Nhơ nhác rác dưới lòng trực tiếp kèo nhà cái trước khi được cải tạo. Ảnh: Vietpress.vn

Ông Ba vẫn còn nhớ, lúc đó, ông Trương Tấn Sang (Bí thư Thành ủy) và ông Võ Viết Thanh (Chủ tịch UBND thành phố) thường xuyên đi thực địa xuống địa bàn, đến một số hộ dân để động viên, giải thích về lợi ích và tầm quan trọng của chương trình cải tạo trực tiếp kèo nhà cái Nhiêu Lộc - Thị Nghè.

Sau 20 năm nỗ lực “cứu trực tiếp kèo nhà cái”, đến nay, Ngân hàng thế giới, nhà tài trợ tài chính cho dự án đánh giá: “Dự án vệ sinh môi trường TPHCM (lưu vực trực tiếp kèo nhà cái Nhiêu Lộc - Thị Nghè) đã tạo ra tác động thay đổi bộ mặt thành phố, mang lại lợi ích trực tiếp cho trên 1,2 triệu người thông qua cải tạo điều kiện vệ sinh, giảm nguy cơ ngập lụt và đồng thời là một tài sản quí giá của thành phố”.

Dưới góc nhìn phát triển đô thị, KTS Ngô Viết Nam Sơn nói: “Với tôi, dấu ấn của đô thị TPHCM trong hai thập niên phát triển gần đây là sự hồi sinh của dòng trực tiếp kèo nhà cái chết Nhiêu Lộc - Thị Nghè, chứ không phải là sự hiện diện dày đặc của những tòa nhà chọc trời, hiện đại”.

Những điều tiếc nuối, và…

Hôm nay, người dân TPHCM và du khách có thể tạm yên tâm hít sâu khi thả bộ cũng như lướt ca-nô xuôi ngược dòng Nhiêu Lộc - Thị Nghè. Thật vậy, dọc bờ trực tiếp kèo nhà cái bây giờ là dãy công viên kéo dài đầy hoa lá, dưới trực tiếp kèo nhà cái cá đã bơi lội tung tăng… Vì vậy, mỗi sáng, mỗi chiều người dân đã tìm đến bờ trực tiếp kèo nhà cái để tập thể dục, hóng từng luồng gió từ sông Sài Gòn thổi vào lòng thành phố … Và, tự lúc nào chẳng hay, bờ trực tiếp kèo nhà cái đã trở thành chốn hẹn hò của đôi lứa yêu nhau!

Tuy nhiên, ông Ba vẫn tiếc hoài những cây cầu vượt trực tiếp kèo nhà cái nối vào Sở Thú và Ba Son. Theo ông, đó là những cây cầu lộng gió - là nơi hò hẹn của các đôi trai gái một thời yêu đương. “Cầu nhỏ, thanh mảnh nhưng kiến trúc đẹp, phù hợp với không gian chứ không như những cây cầu mới xây qua trực tiếp kèo nhà cái Nhiêu Lộc - Thị Nghè mới đây”, ông nói.

KTS. Ngô Viết Nam Sơn nhận xét: “Dòng trực tiếp kèo nhà cái bé tí tẹo, nước chảy lững lờ mà thiết kế dầm cầu tới 1,5 mét là không phù hợp”. Ông Sơn cho rằng, những cây cầu bắc qua trực tiếp kèo nhà cái nhỏ và chảy trong nội thành như trực tiếp kèo nhà cái Nhiêu Lộc - Thị Nghè chỉ nên thiết kế mảnh mai, nhẹ nhàng cho “qua cầu gió bay” - phù hợp với cảnh quan hai bên dòng trực tiếp kèo nhà cái.

Lẽ ra, theo KTS. Lưu Trọng Hải, những cây cầu mới bắt qua dòng trực tiếp kèo nhà cái Nhiêu Lộc - Thị Nghè phải được thiết kế kiến trúc độc đáo để nó là “nơi hò hẹn của đôi ta”; là chứng nhân cho những buồn vui, nỗi nhớ, niềm hân hoan của một kiếp người, một cộng đồng; là nguồn cảm hứng cho thi ca, hội họa; là điểm thu hút khách tham quan, du lịch; là biểu trưng cho thành phố; là vật chứng cho sự thay đổi trong đời sống xã hội.

Nhưng rất tiếc, những chiếc cầu mới như những khối bê tông to và thấp tè chắn ngang dòng trực tiếp kèo nhà cái, cản trở sự lưu thông của những chiếc ghe hàng, ca-nô du lịch đi sâu vào lòng thành phố, tái hiện cảnh “trên bến dưới thuyền” đặc sắc của Sài Gòn một thời. Thiết kế bờ kè dọc dòng trực tiếp kèo nhà cái cũng không tìm thấy những bến đỗ cho ghe thuyền…

Dự án cải tạo trực tiếp kèo nhà cái Nhiêu Lộc - Thị Nghè còn chưa thật trọn vẹn, theo ông Ba, đó là do không giữ lại được hệ thực vật hiếm hoi còn sót lại ven trực tiếp kèo nhà cái - những cây bần, dừa nước… Còn với góc nhìn của KTS Ngô Viết Nam Sơn thì ông luôn tiếc nuối khi đã cải tạo được dòng trực tiếp kèo nhà cái đẹp như thế nhưng kiến trúc hai bên dòng trực tiếp kèo nhà cái thì nham nhở bởi nhà siêu mỏng, xập xệ và cả cao ốc như muốn nuốt lấy dòng trực tiếp kèo nhà cái.

Có một việc cần phải làm ngay, theo ông Sơn, đó là tại các công viên dọc dòng trực tiếp kèo nhà cái nên có những biển “quảng cáo” mô tả sự thay đổi của dòng trực tiếp kèo nhà cái sau 20 năm chết đi sống lại. Đồng thời cho người dân và du khách biết rằng, việc hồi sinh dòng trực tiếp kèo nhà cái vẫn đang tiếp tục với giai đoạn 2 của dự án. “Vì dự án này thực sự đã làm thay đổi bộ mặt đô thị của TPHCM trong mắt bạn bè quốc tế”, ông Sơn nói.

Theo dự tính khả thi, cuối năm 2013 Ngân hàng thế giới sẽ phê duyệt 478 triệu đôla Mỹ tài trợ cho giai đoạn tiếp theo trực tiếp kèo nhà cái dự án để xử lý lượng nước thải hiện đang tạm thời đổ ra sông Sài Gòn.

Giai đoạn 2 dự kiến sẽ khởi công năm 2014 và kết thúc năm 2019. Khi hoàn thành, theo chủ đầu tư, dòng trực tiếp kèo nhà cái Nhiêu Lộc - Thị Nghè mới thật sự trong xanh (vì xử lý triệt để được chất thải). Tuy nhiên, ông Ba không chắc khi đó ông có còn đủ sức khỏe để ra quán cà phê cóc của cô Chín Loan để nhìn ngắm dòng trực tiếp kèo nhà cái…

Quang Bảo