'Câu chuyện phương Đông' hay ty le keo nha cai 5 đối thoại văn hóa Việt – Nhật

Dường như, những sự tương thích đồng văn, đồng chủng, đồng châu, đã thúc đẩy những yếu tố văn hóa ty le keo nha cai 5 Bản dễ dàng thâm nhập hơn vào đời sống văn hóa người Việt. Câu chuyện song phương này, từ xuất phát điểm hơn 1.200 năm trước, nay đã được tiếp nối và mở rộng sâu sắc hơn trong địa hạt nghệ thuật, qua triển lãmCâu chuyện phương Đôngcủa họa sĩ Triệu Khắc Tiến.

Tinh hoaUrushi

Trước khi trở thành ty le keo nha cai 5 “quốc sản” của Nhật Bản ngày nay, thìurushi(漆, sơn mài Nhật) cũng trải qua ty le keo nha cai 5 lịch sử dài tới hơn 9.000 năm tại quốc đảo mặt trời mọc này. Cái tênurushixuất phát từ tên gọi tiếng ty le keo nha cai 5 của loài cây cung cấp nhựa để làm sơn mài. Các nhà khảo cổ học ước tínhurushiđã xuất hiện từ thời kỳ Jōmon, trên các đồ vật làm từ gỗ, đồ gốm, đồ đan lát và xương, nhằm tăng độ bền và vẻ đẹp của chất liệu.

Đồng thời, các kỹ thuậturushinhưurushi-shitaji(sơn lót),raden(khảm trai), andmakie-fun(rắc bột kim loại) cũng đã hiện diện từ rất sớm.

Đồ nghề làm tranh sơn mài ty le keo nha cai 5 được trưng bày tại triển lãm.

Thật không ngoa khi nói người ty le keo nha cai 5 nâng tầm mọi thứ lên thành nghệ thuật, rồi trở thành đạo (dō).Urushiđã có ty le keo nha cai 5 ảnh hưởng sâu sắc đến sự phát triển của văn hóa tinh thần của người Nhật Bản và trong khi đóng vai trò như ty le keo nha cai 5 chất phủ, nó được cho là sở hữu các đặc tính tâm linh.

Có lẽ không quá lời khi nói rằngurushilà ty le keo nha cai 5 phần trong văn hóa ẩn tàng của người Nhật. Ban đầu, vốn dĩ chỉ là yếu tố phụ trang trí,urushiđã vươn tầm trở thành nghệ thuật, với tranhurushi-e. ty le keo nha cai 5 nhân vật quan trọng trong sự chuyển mình từ mỹ nghệ sang mỹ thuật củaurushi, là Shibata Zeshin (1807 – 1891), người được mệnh danh “nghệ sĩ sơn mài vĩ đại nhất ty le keo nha cai 5 Bản.”

ty le keo nha cai 5 góc không gian triển lãmCâu chuyện phương Đôngtại Trung tâm Giao lưu Văn hóa ty le keo nha cai 5 Bản tại Việt Nam.

Bản thân những tạo vậturushicũng trở thành vật dẫn truyền văn hóa. Đối với người châu Âu, nếu Trung Hoa được định danh bởi “sứ,” thì nhắc đến “urushi” là nhắc tới ty le keo nha cai 5 Bản. Người ty le keo nha cai 5 lần đầu tiên tiếp xúc với người châu Âu vào năm 1543 khi gặp gỡ người Bồ Đào Nha. Các nhà truyền giáo Dòng Tên này đã rất tích cực trong việc truyền bá Kitô giáo và hoạt động của họ góp phần mở rộng xúc tiến thương mại giữa ty le keo nha cai 5 Bản và Bồ Đào Nha.

Với ty le keo nha cai 5 sự tiếp xúc và phát triển giao thương như vậy, đã dẫn đến hiện tượng gia tăng nhu cầu đối với đồ urushi của Nhật Bản ở châu Âu. Các nhà truyền giáo đến Nhật Bản đã đặt hàng các thợ thủ công Nhật Bản chế tác đồurushinhằm sử dụng trong các nghi lễ tôn giáo.

Ngoài ra, những đồ vật urushi, khi được họ mang trở về quê hương, thu hút sự quan tâm lớn của người châu Âu. Người châu Âu bị quyến rũ bởi thế giớimaki-exa hoa và diễm tuyệt với sơn mài vàng và đen của ty le keo nha cai 5 Bản vốn không thể tái tạo bằng các loại sơn khác. Hơn thế, kỹ thuậturushicòn được chuyển thể hiện diện trên những đồ nội thất phong cách Rococo cuối thế kỷ XVI – đầu thế kỷ XVII ở Âu châu.

ty le keo nha cai 5 góc không gian triển lãmCâu chuyện phương Đôngtại Trung tâm Giao lưu Văn hóa ty le keo nha cai 5 Bản tại Việt Nam.

Sự chuyển đổi kỹ thuật

Trở lại với Triệu Khắc Tiến, sẽ thật sáo mòn nếu nhìn nhận họa sĩ nói riêng, hay tranh sơn mài nói chung, theo lối tiếp cận truyền thống đến mức cũ kỹ, nghĩa là thán phục kỹ thuật và đề cao cái gọi là “thuần Việt” của ty le keo nha cai 5 tác phẩm sơn mài. Đúng, nghệ thuật của Triệu Khắc Tiến, là sự song đôi hòa quyện giữa kỹ thuật sơn mài đặc thù và tinh tuyệt của hai quốc gia, mà mới từ cái nhìn đầu tiên, mang đúng tính chất của ty le keo nha cai 5 “showcase” (trình diễn) kỹ thuật.

Các tác phẩm tại triển lãmCâu chuyện phương Đông.

Triển lãm có đủ trưng bày từ đồ nghề làm tranh sơn mài, vóc kỹ thuật cho tới các tác phẩm với nhiều cách thể hiện (tranh, lọ), thậm chí là tư liệu hình ảnh, video về quy trình… trình hiện ty le keo nha cai 5 quá trình sáng tạo nghệ thuật, ty le keo nha cai 5 yếu tố nghệ thuật đương đại quen thuộc. Đây ắt hẳn là ty le keo nha cai 5 sự tham góp ý tưởng của Nguyễn Thế Sơn, ty le keo nha cai 5 giám tuyển và đồng thời là ty le keo nha cai 5 nghệ sĩ thực hành nghệ thuật đương đại.

Nhưng nếu chỉ nhấn mạnh cạnh khíakỹ thuậtthuần túy thôi, là chưa đủ. Bởi, sự đặc sắc của Triệu Khắc Tiến, nằm ở sựchuyển đổi kỹ thuật. Hiển nhiên, sự chuyển đổi này không đơn thuần chỉ là ty le keo nha cai 5 chặng ngắn, thay vào đó, diễn tiến trong toàn bộ sự nghiệp sáng tác của họa sĩ. Và sự chuyển đổi thành công là kết quả của ty le keo nha cai 5 quá trình. Trong hội họa, chúng ta đã chứng kiến nhiều sự chuyển đổi về phong cách, được thể hiện qua các giai đoạn khác nhau trong toàn bộ hành trình sự nghiệp của nghệ sĩ.

Tác phẩmPhái nữ, 2016.

ty le keo nha cai 5 mô thức chuyển đổi phổ biến là thay đổi hoàn toàn phong cách, rũ bỏ phong cách cũ hay chất liệu cũ để đến với cái mới, ty le keo nha cai 5 sự “đập đi” triệt để để rồi “tái cấu trúc” lại toàn bộ. Nhưng sự chuyển đổi của Triệu Khắc Tiến lại khác. Dấu ấn sơn mài Việt truyền thống, “gốc phát tích” của anh, vẫn thường trực và vẹn nguyên. Còn kỹ thuậturushiđược họa sĩ tìm đến vận dụng như là ty le keo nha cai 5 sự vượt thoát và nâng tầm cái đã có, kết hợp hai tinh hoa để tìm ty le keo nha cai 5 lối đi, có thể nếu chưamới, thì hẳnkhác.

Ở mô thức chuyển đổi hỗn dung này, để đạt đến sự hòa điệu cao nhất giữa hai trường phái, đòi hỏi nghệ sĩ phải làm chủ được kỹ năng và cách sử dụng chất liệu của mình ở cấp độ thành thạo nhất, ở cả hai trường phái. Và từ chuyển đổi kỹ thuật, câu chuyện đối thoại giữa hai văn hóa khác nhau, mới được hiển lộ.

Tác phẩmĐêm cổ tích, 2022.

Đối thoại văn hóa Việt – ty le keo nha cai 5

So vớiurushiở Nhật, sơn mài Việt Nam cũng có ty le keo nha cai 5 chặng đường đáng kể. Ngay từ thời Lý (thế kỷ XI) hoặc thậm chí sớm hơn từ thời Đinh (thế kỷ X), sơn mài, với tư cách là ty le keo nha cai 5 nghề thủ công mỹ nghệ, đã được sử dụng trong việc trang trí các cung điện, đình, đền, chùa, miếu. Những bí quyết liên quan đến nghề này luôn được giữ bí mật và lưu truyền trong dòng tộc của các nghệ nhân, từ cha cho đến con.

Tuy nhiên, sự thoát thai từ mỹ nghệ trở thành mỹ thuật của sơn mài Việt muộn mằn hơn, khi các họa sĩ sơn mài Việt đầu tiên lĩnh hội và nhận được sự khuyến khích từ những người thầy của Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương (Ecole Superieure des Beaux-Arts d’Indochine) như Victor Tardieu (1870 – 1937) và Joseph Inguimberty (1896 – 1917). Và chưa kể, sơn mài Nhật và sơn mài Việt đã có ty le keo nha cai 5 cuộc gặp gỡ sơ khởi tại xưởng làm sơn mài của Jean Dunand (1877 – 1942) ở 17 Rue Hallé, quận 14, Paris.

Tác phẩmGiao mùa, 2020.

Sơn ta, với bản chất là sự mài phẳng mang lại những kết quả ngẫu nhiên, khả biến, không thể toan tính trước, đích thực là ty le keo nha cai 5 nghệ thuật của quá trình. Bởi vậy, cho dù là ty le keo nha cai 5 quá trình vất vả, nhọc công, trăn trở vật lộn cùng chất liệu, nhưng sơn mài Việt truyền thống với tính chất mở, biến hóa vô cùng là lựa chọn cuốn hút nhiều họa sĩ.

Triệu Khắc Tiến, với ty le keo nha cai 5 nền tảng căn cốt là sơn mài Việt truyền thống, đã tiếp thu tinh hoaurushitại Đại học Nghệ thuật Tokyo. Có thể ví sự du hành của họa sĩ đến vớiurushigiống như Abe no Nakamaro người ty le keo nha cai 5 tiếp xúc và khám phá xứ Việt vậy.

Nghiên cứuurushitrong sự đối sánh với sơn ta, cho thấy những phát hiện thú vị về công cụ, kỹ thuật lẫn cả phương thức biểu đạt. Lấy ty le keo nha cai 5 ví dụ nhỏ, đối vớiurushi, họa sĩ sử dụng trứng chim cút thay vì trứng vịt hay gà như ở sơn ta, do đó hiệu ứng, tiết diện cũng như độ trắng sau khi đánh cho ra kết quả khác nhau. Triệu Khắc Tiến đã kết hợp vận dụng rất nhiều khác biệt thú vị này để tạo nên nét đặc sắc cho các tác phẩm của mình.

Tác phẩmQuy luật của tự nhiên.

Đối thoại Việt – Nhật trong tranh sơn mài của Triệu Khắc Tiến là sự đối thoại giữa motif, chất liệu và kỹ thuật sơn mài. Mỗi tác phẩm là ty le keo nha cai 5 sự kết hợp đối ngẫu.Miền Nhớlà thử nghiệm kỹ thuậthira-makiesử dụng bạc quỳ của sơn mài Việt Nam xay mịn,Hội Bồng Laisử dụng sơn ta toát đánh bóng theo kỹ thuậtsumi-urushivàroiro-shiage, Vũ Trụ 1là sự kết hợp giữa kỹ thuật toát bóng của sơn mài ty le keo nha cai 5 Bản kết hợp với sơn Phú Thọ.

Sê-riCâu chuyện phương Đôngchắc chắn là motif ty le keo nha cai 5 Bản – hình tượng thiếu nữ ty le keo nha cai 5 truyền thống, cònĐêm Cổ Tíchlà ty le keo nha cai 5 đêm hội huyền diệu và màu nhiệm, với những hình tượng con vật bước ra từ tranh dân gian Đông Hồ, Hàng Trống.

Tác phẩmVịnh Quan Lạn, 2022.

Tác phẩmMây Núi, 2022.

Và sự tương phản ấn tượng nhất, theo người viết, là hai tác phẩm được sắp đặt đối diện chéo nhau,Vịnh Quan LạnvàMây Núi. Thuộc tính “thuần Việt” bao gồm thủ pháp tạo không gian ước lệ, vàng dát phẳng trên nền song tạo gam màu nóng của xứ nhiệt đới hiện hữu sừng sững ởVịnh Quan Lạn. Ngược lại,Mây Núilà ty le keo nha cai 5 cảnh tượng tạo cảm quan rất… như tranh sumi-e (thủy mặc họa) Nhật Bản, với gam màu lạnh, phong cảnh vừa hùng vĩ thâm nghiêm, vừa bồng bềnh trữ tình. Sự đối lập có thể coi là “xung khắc” song mang lại ty le keo nha cai 5 hiệu ứng thị giác lên rừng xuống biển lý thú đối với người thưởng ngoạn.

Sơn mài gợi mở và vẫy gọi những khả thể vô cùng. TừCâu chuyện phương Đông, chắc chắn Triệu Khắc Tiến sẽ còn vượt lên trên cả sự chuyển đổi về kỹ thuật, để đến với ty le keo nha cai 5 sự chuyển đổi lớn hơn, về chiều kíchý niệmvàtư tưởng.

Phạm Minh Quân(Viện Nhân học Văn hóa)