'Chân dung' một vùng bongdaso kèo nhà cái hóa qua 'Gừng xứ Nghệ'

Chân dung học thuật – chân dung bongdaso kèo nhà cái hóa

Gừng xứ Nghệ(Viện Nhân học bongdaso kèo nhà cái hóa & Nxb bongdaso kèo nhà cái học, 2022) là một bức tranh “lạ” về vùng bongdaso kèo nhà cái hóa xứ Nghệ, được tạo dựng từ hai mươi chân dung nhân vật người-Nghệ thông qua ngòi bút của một người không-Nghệ, Đỗ Lai Thúy. Ngoài phê bình bongdaso kèo nhà cái học và bongdaso kèo nhà cái hóa, thì chân dung học thuật cũng là một sự viết sắc sảo của Đỗ Lai Thúy, bởi thế,Gừng xứ Nghệtiếp tục mạch nối đã bắt đầu từChân trời có người bay(Nxb bongdaso kèo nhà cái hóa Thông tin, 2003) vàVẫy vào vô tận(Nxb Phụ nữ, 2013).

Chân dung tác giả Đỗ Lai Thúy trong mắt họa sĩ Phan Thiết.

Từ trước đến nay, người ta hay quan niệm chân dung được khắc họa qua ngòi bút, thay vì cọ vẽ, theo hai lối. Lối viết thứ nhất, mang tính chấttiểu sử, liệt kê thân thế sự nghiệp và đánh giá khái quát thành tựu lẫn công lao của người được viết, có tác dụng cung cấp tư liệu. Lối thứ hai, cận bongdaso kèo nhà cái học và sinh động hơn, mang tínhkể chuyện, nghĩa là chia sẻ những câu chuyện cá nhân, thậm chí là giai thoại, về đối tượng được viết. Các nhà bongdaso kèo nhà cái, nhà thơ, nghệ sĩ với cá tính sáng tạo độc nhất, trở thành đối tượng lý tưởng của lối viết chân dung này. Viết chân dung thành công ở chỗ phải tái hiện, nhận diện và khẳng định được cái riêng cũng như đóng góp của nhân vật, đồng thời thông qua một lối kể duyên dáng, thu hút, không sa đà vào đời tư.

Đỗ Lai Thúy viết chân dung tương đối khác, bởi thay vì viết chân dung tiểu sử hay kể chuyện thuần túy, ông viếtchân dung học thuật. Những nhân vật được ông lựa chọn viết, đều phải có vấn đề, cơ bản là tiếp cận từ vấn đề học thuật, có tư tưởng, và hơn nữa, bị đặt vào những hoàn cảnh đặc biệt để bộc lộ những tính cách đặc biệt, thân phận đặc biệt. Họ có thể là những trí thức, nhà khoa học, học giả, tác gia có dấu ấn đậm nét trong hành trình tư tưởng và sáng tạo của dân tộc. Và, những chân dung nhân vật tưởng như riêng lẻ này, khi ráp nối lại với nhau, lại như những mảnh ghép để cho thấy bức tranh bongdaso kèo nhà cái hóa thời đại, khi thì đầy biến động, khi thì bị đặt vào tình thế chuyển đổi.

Gừng xứ Nghệlà một sự ngoài chủ ý của Đỗ Lai Thúy, bởi chủ đích ban đầu của ông không phải là viết một cuốn về xứ Nghệ. Trái lại, đây là kết quả của những sự hạnh ngộ trên hành trình viết của ông. Khởi phát từ vấn đề học thuật và khoa học, hay từ một thi cách/ bongdaso kèo nhà cái cách sáng tạo đến nhân cách thú vị, hoàn toàn bất luận về nguyên quán, Đỗ Lai Thúy đã tình cờ gặp gỡ và viết về những nhân vật bongdaso kèo nhà cái hóa xứ Nghệ. Cá tính khoa học lẫn ứng xử của họ đã để lại trong Đỗ Lai Thúy ấn tượng sâu đậm. Và dường như, giữa họ, ông đã kết nối được mộtmã bongdaso kèo nhà cái hóachung, mộtmẫu số chung, đó làđất Nghệ.

Bìa sáchGừng xứ Nghệ.

Vùng bongdaso kèo nhà cái hóa xứ Nghệ

Giữa con người, bongdaso kèo nhà cái hóa, và lãnh thổ địa lý có một mối tương liên gắn kết bền chặt. Cũng có thể gọi đó là một mối “lương duyên” của lịch sử. Bởi, một khu vực địa lý, sẽ là môi trường phát lộ, di dưỡng, bảo lưu và truyền bá bongdaso kèo nhà cái hóa, và những giá trị cốt lõi của bongdaso kèo nhà cái hóa sẽ được hun đúc trong con người của khu vực bongdaso kèo nhà cái hóa này, kết tinh thành những cá nhân tiêu biểu là hiện thân của bongdaso kèo nhà cái hóa. Ở chiều kích ngược lại, một khi con người nhận diện được mình trong bongdaso kèo nhà cái hóa và khu vực mà người này cư trú, sẽ trỗi dậy cảm xúc “thuộc về” và ý thức được căn cước thân phận mình.

Những nhân vật trongGừng xứ Nghệ, cho dù có thể đã được biết/ viết đến nhiều, nhưng dưới cái nhìnnghiêngcủa Đỗ Lai Thúy, lại cho thấy tầm vóc và cống hiến mới, và từ những kiến giải riêng dựa trên cơ sở khoa học của ông.

Ở Việt Nam, người ta hay dùng từxứ, chẳng những để quy định đơn vị hành chính, mà sau còn là cả địa – bongdaso kèo nhà cái hóa. Bởi thế nên mới có những cái tên xứ Kinh Bắc, xứ Đoài, xứ Đông, xứ Sơn Nam, xứ Thanh, xứ Huế, xứ Quảng… xứ Nghệ là một trong số đó. Vùng bongdaso kèo nhà cái hóa gắn liền với núi Hồng, sông Lam này, có địa phận tương ứng với lãnh thổ hai tỉnh Nghệ An – Hà Tĩnh nay, đã sản sinh ra nhiều danh nhân lịch sử – bongdaso kèo nhà cái hóa nổi tiếng trong suốt chiều dài lịch sử Việt.

Đỗ Lai Thúy đã khái quát xứ Nghệ là một vùng bongdaso kèo nhà cái hóa đặc sắc, cũng như kiểu con người đặc thù vốn là sản phẩm của nó: “Mảnh đất cát sỏi, khí hậu cay nghiệt, dân cư là hậu duệ của những người lính thú, người khai phá đất mới, kẻ lưu đày đã tạo nên được một tính cách địa phương đến nay còn lưu giữ nhiều tố chất cổ sơ của người Việt. Vùng sông xanh núi đỏ này, vừa thu giữ, vừa khai phóng, đã đẻ ra cho đất nước nhiều nhân tài bongdaso kèo nhà cái hóa, những thầy đồ Nghệ” (tr. 310). Đương nhiên, vùng đất đặc thù cũng sẽ kiến tạo nên một căn tính đặc trưng,tính cách Nghệ: “bền bỉ kiên cường, bất khuất đến duy ý chí, ham học, thích làm giàu, làm quan, nhưng cũng không kém phần mơ mộng” (tr. 6).

Hai mươi chân dung bongdaso kèo nhà cái hóa Nghệ

Gừng xứ Nghệlà tập hợp chân dung của hai mươi nhân vật xứ Nghệ, ngoại trừ điểm chung cố kết là xuất xứ, thì chứa đựng đủ bản diện và sắc thái, ở nhiều lĩnh vực khác nhau như lịch sử, bongdaso kèo nhà cái hóa, triết học, ngôn ngữ, bongdaso kèo nhà cái học, mỹ thuật... từ trung đại, cận đại đến hiện đại.

Từ trái sang: Bác sĩ – nhà bongdaso kèo nhà cái hoá Nguyễn Khắc Viện;  Nhà dân tộc học Nguyễn Từ Chi; GS. Hoàng Ngọc Hiến; Nhà ngôn ngữ học - GS. Nguyễn Tài Cẩn; GS. Trần Đình Hượu.

Có những chân dung là tiếng vọng xa xôi từ quá khứ, như các tác gia trung đại điển hình như Nguyễn Du, Hồ Xuân Hương và Nguyễn Công Trứ, được Đỗ Lai Thúy tái lý giải qua những cách tiếp cận mới, lần lượt bằng cái nhìn Phật giáo, tín ngưỡng phồn thực và người chơi. Các học giả, nhà bongdaso kèo nhà cái hóa thế kỷ XX có ảnh hưởng lớn lao đến địa hạt nghiên cứu của mình, như Phan Ngọc, Trần Đình Hượu, Hoàng Ngọc Hiến, Hoàng Xuân Hãn, Cao Xuân Huy, Nguyễn Khắc Viện, Hà bongdaso kèo nhà cái Tấn, Nguyễn Tài Cẩn, Từ Chi… Có những nhân vật thuộc về phong trào Thơ Mới, như Xuân Diệu, Huy Cận, Hoài Thanh.

Và cũng có cả những trường hợp lạ. Một trí thức Tây học yêu nước đứng trước nghịch lý thời đại như Nguyễn Trường Tộ. Một thi nhân xứ Nghệ xê dịch từ Bắc vào Nam và đạt đến hiện đại như Thanh Tâm Tuyền. Một Thái Bá Vân đã minh định lằn ranh giữa lịch sử đại cương và lịch sử nghệ thuật. Một Nguyễn Khắc Dương tựu thành từ những xung đột bongdaso kèo nhà cái hóa – tinh thần tôn giáo. Một Trương Đăng Dung lặng lẽ hành trình đến với những giới hạn của khoa học bongdaso kèo nhà cái chương lẫn thi ca, đồng thời cũng là người Nghệ đương thời duy nhất trong cuốn sách.

Những nhân vật trongGừng xứ Nghệ, cho dù có thể đã được biết/ viết đến nhiều, nhưng dưới cái nhìnnghiêngcủa Đỗ Lai Thúy, lại cho thấy tầm vóc và cống hiến mới, và từ những kiến giải riêng dựa trên cơ sở khoa học của ông, được truy nguyên và phục hồi đúng vị thế của họ.Gừng xứ Nghệ, tuy không phải là một tổng tập hệ thống và liệt kê đầy đủ danh nhân bongdaso kèo nhà cái hóa xứ Nghệ, nhưng chắc chắn, qua những phân mảnh quan trọng, cho thấy một dòng chảy bongdaso kèo nhà cái hóa thường hiện và vẫn đang tuôn trào mạnh mẽ.

Bằng ngòi bút dung hòa nhuần nhuyễn giữa tính khoa học và tính bongdaso kèo nhà cái chương, Đỗ Lai Thúy dẫn dắt người đọc đến với một xứ Nghệ tồn tại trong tâm thức và nhân cách con người, con người bongdaso kèo nhà cái hóa.

Phạm Minh Quân