bongdaso kèo nhà cái đổng không nhắm người nào

“bongdaso kèo nhà cái” là hành động “thốt ra những lời lẽ thô tục, cay độc để xúc phạm, làm nhục người khác” (Từ điển tiếng Việt, Trung tâm Từ điển học, NXB Đà Nẵng, 2020). Xem ra hành động này không được hay, không được khuyến khích. Từ lâu, bongdaso kèo nhà cái (bongdaso kèo nhà cái bới, bongdaso kèo nhà cái mắng, bongdaso kèo nhà cái rủa…) luôn được xếp vào hành vi “phản chuẩn” xét từ mọi khía cạnh, nhất là từ góc độ văn hoá.

bongdaso kèo nhà cái thực chất là một hành động mang tính phổ quát toàn nhân loại. Cũng bởi, nhiều khi ở đời, không hiếm những trường hợp người ta đưa ra một câu bongdaso kèo nhà cái, có khi phản xạ bất thình lình (thốt ra câu bongdaso kèo nhà cái) hoặc cố ý (bongdaso kèo nhà cái có bài, có vở, có dụng ý) vì quá bức xúc, không nhịn được.

Nguyễn Thị Tuyết Ngân (trong Đặc trưng ngôn ngữ - văn hoá trong các lối bongdaso kèo nhà cái của người Việt” // “Việt Nam - Những vấn đề ngôn ngữ và văn hóa”, Hội Ngôn ngữ học VN, 1993), đã đưa ra 6 tiêu chí xác định khái niệm “bongdaso kèo nhà cái”: 1. nguyên nhân: sự bất bình; 2. mục đích (với người bongdaso kèo nhà cái): làm giảm căng thẳng tinh thần, lập lại cân bằng tâm lý; 3. mục đích (với người bị bongdaso kèo nhà cái): hạ uy tín; 4. công cụ: ngôn từ; 5. hình thức: chủ động; 6. cách thức: phản chuẩn mực. (tr. 72)

Mặc dù, bongdaso kèo nhà cái được coi là hành vi phản chuẩn (đã phản chuẩn là không ai cổ xuý). Tuy nhiên, bongdaso kèo nhà cái luôn luôn tồn tại như một nhu cầu vẫn có trong đời thường. Cũng bởi, nó là một hiện tượng nhằm giải tỏa tâm lý bất bình của ai đó, làm giảm căng thẳng và cũng để “xả stress” cho hả cơn tức giận. Có mấy ai trong đời chưa một lần thốt ra tiếng bongdaso kèo nhà cái? Nó chỉ khác nhau ở thời gian bongdaso kèo nhà cái (dài hay ngắn) và mức độ bongdaso kèo nhà cái (bongdaso kèo nhà cái bình thường, bongdaso kèo nhà cái cay độc) mà thôi.

Đa số hành động bongdaso kèo nhà cái xảy ra trong các tình huống mà hai đối tượng (người bongdaso kèo nhà cái và người bị bongdaso kèo nhà cái) mặt đối mặt. Cha mẹ, ông bà bongdaso kèo nhà cái con, bongdaso kèo nhà cái cháu (khi cáu giận). Bạn bè, hàng xóm bongdaso kèo nhà cái nhau (khi cãi nhau, mất lòng vì có hành động, lời lẽ không hay). Người đi đường bongdaso kèo nhà cái người đi đường (khi có va chạm, bất luận đúng sai)…

Người ta bongdaso kèo nhà cái (hay bongdaso kèo nhà cái bới, bongdaso kèo nhà cái rủa) không chỉ cốt cho hả giận mà còn là một hành vi đe dọa thể diện, thậm chí nhục mạ đối tượng tới mức cao nhất.

Trong những tình huống đó, cao trào của hành vi này có thể dẫn đến những hậu quả khôn lường (nhẹ thì xô xát, nặng thì dẫn đến bạo lực gây thương tích, có khi thiệt mạng). Không hiếm những chuyện bongdaso kèo nhà cái bới dẫn đến bất hoà, kiện cáo, anh em, bè bạn, đồng nghiệp lìa bỏ nhau, kẻ bị thương tật, người lìa đời… Thật là đau xót.

Minh hoạ AI

Nhưng cũng có những trường hợp không bongdaso kèo nhà cái trực diện mà bongdaso kèo nhà cái gián tiếp. Đó là chuyện “bongdaso kèo nhà cái đổng”. Mặc dù hai đối tượng đang đối mặt nhau nhưng lời bongdaso kèo nhà cái lại không “rõ ràng” là hướng về ai. bongdaso kèo nhà cái đổng là lối “bongdaso kèo nhà cái bâng quơ, không nhằm vào ai cụ thể, không chỉ đích danh” (Từ điển, đã dẫn). bongdaso kèo nhà cái đổng cũng có thể dùng những ngôn từ xấu xa, tục tĩu nhưng lại là những lời lẽ cạnh khóe, bâng quơ (Ví dụ: Nói ngu như thế mà cũng nói; Người ta đang cười vào mũi về chuyện này, thật không biết nhục…). Tuy nhiên, hình thức là “bâng quơ” nhưng người bongdaso kèo nhà cái đều có dụng ý nhằm vào người mình đang nghi ngờ làm cho đối tượng “giật mình”, có cảm giác người bongdaso kèo nhà cái đang nhằm vào chính họ (mà không làm gì được).

Bà nọ mất gà chõ sang nhà hàng xóm (mà bà nghi ngờ) rồi réo bongdaso kèo nhà cái qua đêm. Kẻ gian ngồi cùng phòng bị đồng nghiệp nói mát, bongdaso kèo nhà cái bóng gió nhưng không thể lên tiếng (lên tiếng hoá ra tự nhận “lạy ông tôi ở bụi này”). Lối bongdaso kèo nhà cái đổng gián tiếp nhưng nhiều khi rất lợi hại. Nó làm cho đối tượng yếu bóng vía hoang mang, sợ những điều rủi ro bất đồ mà dẫn đến hành vi tự thú (mang gà ra thả, gửi lại tiền bạc giấy tờ mình đánh cắp, lẳng lặng khắc phục hậu quả…).

Trong cuốn “Đa-ghe-xtan của tôi”, R. Gamzatov đã kể một giai thoại, để có tư liệu viết trường ca “Người đàn bà miền núi”, ông đã lặn lội tìm đến nhà một bà già (cùng quê) bongdaso kèo nhà cái khiếp đến nỗi “chưa từng chịu thua ai” nhằm sưu tầm một lời bongdaso kèo nhà cái thích đáng.

Bây giờ, còn có hiện tượng bongdaso kèo nhà cái đổng “không đối tượng, không biên giới”. Đó là bongdaso kèo nhà cái bóng gió qua mạng xã hội (zalo, facebook, YouTube, TikTok…). Có bao nhiêu vấn đề (liên quan tới xã hội – văn hoá, giáo dục, lối sống, thể thao…) có thể gây bức xúc cho ai đó (theo họ, cần phải bongdaso kèo nhà cái cho ra nhẽ (!)). bongdaso kèo nhà cái đổng thế này mới khiếp. Nó vượt qua mọi cự li khoảng cách, vượt qua thời gian, không gian. Nó như một ngọn lửa âm ỉ, lan toả rất nhanh, gây sự nghi ngờ, mất niềm tin, xói mòn các giá trị xã hội… Không hiếm những người có thói quen bongdaso kèo nhà cái đổng, liên tục tung hoả mù, gây rối, chia rẽ trong cộng đồng.

bongdaso kèo nhà cái đổng không nhắm người nào

Nhưng mà tai hoạ, chẳng sao đo lường.

PGS-TS. Phạm Văn Tình(Hội Ngôn ngữ học Việt Nam)