“Dự án kèo nhà cái trực tiếp bóng đá sông Đồng Nai”: Nhiều sai sót và “lỗ hổng”

Cho đến nay, dự án “Cải tạo cảnh quan và phát triển đô thị ven sông Đồng Nai, quy mô 8.4 ha tại phường Quyết Thắng, thành phố Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai” đang được dư luận quan tâm đến việc san lấp, thu hẹp dòng chảy sông Đồng Nai trên một đoạn dài đến 1,3 km, đoạn kèo nhà cái trực tiếp bóng đá nhiều nhất, bề rộng san lấp từ hành lang sông chạy ra hướng giữa sông lên đến 100 m (đoạn tại khu vực chùa Phụng Sơn ở địa chỉ 167, Cách Mạng Tháng 8, Phường 0, Thành Phố Biên Hòa, Đồng Nai).

Theo nhiều chuyên gia, địa chất ở khu vực dự án này yếu, vì vậy điều quan trọng nhất là cần tính toán lại dòng chảy.

Tại bản báo cáo đánh giá tác động môi trường (ĐTM) dự án, do viện Môi trường tài nguyên (ĐH Quốc gia TP.HCM) thực hiện, ở vấn đề “tác động xây dựng kè đến chế độ dòng chảy sông Đồng Nai” đã đưa ra đánh giá mang tính khẳng định: “việc xây dựng công trình (bờ kè) từ khu vực sở Giáo dục và đào tạo đến đình Phước Lư theo phương án kèo nhà cái trực tiếp bóng đá sông 50 m, 70 m, 100 m không làm thay đổi đáng kể chế độ dòng chảy đoạn sông, không làm ảnh hưởng xấu đến sự thay đổi dòng chảy và tác động đến đoạn bờ lân cận”.

Kết quả tính toán dòng chảy khó tin tưởng

Tuy nhiên, trao đổi vớiNgười Đô Thị, một chuyên gia trong ngành nhận định: trong báo cáo không trình bày cụ thể mô hình và phần mềm nào được sử dụng, do vậy rất khó có thể tin tưởng kết quả tính toán của nhóm tác giả cũng như kết luận của báo cáo. Theo chuyên gia này, khi dòng chảy thay đổi, sẽ ảnh hưởng rất nhiều tới các quá trình khác như bồi lắng, xói lở, thoát lũ, diễn biến đường bờ. Để xem công trình bờ kè có ảnh hưởng tới dòng chạy hay không, có thể sử dụng mô hình Mike21 để tính toán thủy lực, mô phỏng dòng chảy trước và sau khi có bờ kè. Vì vậy, cần xây kèo nhà cái trực tiếp bóng đáng một cơ sở dữ liệu gồm: địa hình khu vực được tính toán, biên thủy lực từ kết quả chạy mô hình thủy lực hay đo trực tiếp.

Tương tự, tại báo cáo đánh giá tác động dòng chảy sông Đồng Nai đoạn từ cầu Hóa An đến cầu Ghềnh thuộc thành phố Biên Hòa, do viện Khoa học thủy lợi miền Nam thực hiện vào năm 2008 (sử dụng MIKE 21/3 COUPLED MODEL FM để tính toán thủy lực), cho dự án “kèo nhà cái trực tiếp bóng đá sông Đồng Nai” cho thấy, báo cáo chưa xem xét tới bồi lắng và xói lở từ hệ quả kèo nhà cái trực tiếp bóng đá sông. Các yếu tố ảnh hưởng lên môi trường cũng chưa được xem xét.

“Kinh nghiệm, khi hội Khoa học và kỹ thuật thủy lợi TP.HCM phản bác Dự án lập phim trường của Tập đoàn An viên (AVG) trên đảo Nhím giữa hồ Dầu tiếng, cũng có luận chứng Dự án thành những tập lớn, trong đó có tính ĐTM, và cũng được UBND Tây Ninh thông qua không cần tham khảo ý kiến của TP.HCM, Bình Dương, Bình Phước và Bộ NN-PTNT là cơ quan được Nhà nước giao quản lý hồ. Cuối cùng dự án này bị dẹp bỏ” –GS Nguyễn Ân Niên.

Ngoài ra, dù các kết luận của báo cáo liên quan tới tính toán dòng chảy và tiêu thoát lũ với tần suất 1% là có cơ sở khoa học, nhưng cũng như báo cáo này chỉ rõ, đây mới chỉ là kết quả ban đầu. Đặc biệt, thời gian mô phỏng chỉ diễn ra trong 4 ngày (16.9-19.9) nên chưa thuyết phục khi kết luận về ảnh hưởng lên dòng chảy.

“Lấp sông Đồng kèo nhà cái trực tiếp bóng đá là chưa tính tới lợi ích lâu dài”

Cũng thẩm định bản ĐTM của viện Môi trường và tài nguyên và bản tính toán thủy lực của viện Khoa học Thủy lợi miền Nam, GS Nguyễn Ân Niên, nguyên viện trưởng viện Khoa học Thủy lợi miền Nam; chủ tịch Hội Khoa học và kỹ thuật thủy lợi TP.HCM nhìn nhận: “vì lợi ích trước mắt và cục bộ, thì việc lấp sông Đồng kèo nhà cái trực tiếp bóng đá là chưa tính tới lợi ích lâu dài.

Theo GS Ân Niên, hệ thống sông ngòi là hệ rất nhạy cảm và chỉ một tác động nhỏ cũng có thể gây ảnh hưởng rõ rệt đến toàn tuyến, nhất là trong các trường hợp cực đoan mà khi lập luận chứng chưa xét đến như xả lũ lớn ở Trị An và Phước Hòa nếu xảy ra lũ cực hạn như kiểu bão Vaye 10/1952, hay nước dâng cao do bão đổ bộ kèo nhà cái trực tiếp bóng đáo Đông Nam bộ, do nước biển dâng đi theo biến đổi khí hậu,… Trong khi đó, thực tế cho thấy, hiện nay có thể xảy ra nước dâng cao cục bộ, xoáy mạnh kèo nhà cái trực tiếp bóng đáo đầu Cù lao Phố gây phá hoại lớn vùng đối diện và có thể cả khu dự án. Sau đó tác động này hình thành một thế nước mới âm ỷ, gặm nhấm kéo dài làm biến đổi hình thái của một khu vực rộng lớn.

“Tôi được biết ở vùng co hẹp dòng chảy do kèo nhà cái trực tiếp bóng đá dòng và chân kè công trình (kèo nhà cái trực tiếp bóng đá dòng không nhỏ) làm có chỗ, có thời điểm tốc độ dòng chảy vượt bình thường tới 0,15m/s, trong lúc lòng sông Đồng nai là bùn hoặc cát mịn, không có vật liệu thô hóa (như các sông miền Bắc) nên cân bằng tự nhiên bị phá vỡ, sẽ có xói sâu cục bộ và phát triển đến đâu chưa được tính tới.”, GS Nguyễn Ân Niên dẫn chứng.

Theo GS Niên, từ 6-7 năm gần đây, để đối phó với lũ do biến đổi khí hậu, Hà Lan đưa ra khái niệmroom for river,có nghĩa là không gian cho sông và họ đã lăn đê có chỗ cả km, nhất là các lạch nhỏ (phá đập, mở rộng khẩu độ cầu). “Tôi đã chứng kiến ở đầu sông Rhine đoạn gần biên giới với Đức, sau khi lăn đê rộng ra họ còn di dời các xí nghiệp và dân cư kèo nhà cái trực tiếp bóng đáo trong đê, trừ một nhà thờ cổ và sẽ làm cầu nối từ đê ra. Như vậy, có vẻ ta làm ngược lại họ”, ông nói.

Ngoài ra, dù ĐTM dự án nhận định, “đánh giá các chỉ tiêu môi trường cục bộ quanh vùng dự án là hoàn toàn trong tiêu chuẩn cho phép nếu 5 trạm xử lý nước thải hoạt động đúng thiết kế”, nhưng GS Nguyễn Ân Niên cho rằng, tính toán môi trường mới cục bộ cho vùng dự án (rất hẹp), và “không chắc là 5 trạm xử lý nước thải trong cơ chế loáu quáu như ở ta chỉ là vẽ ra để thông qua được ký duyệt rồi sau là nước thải đổ thẳng ra sông?”.

Vì vậy, với thực tế “trong lúc Biên hòa đang có quy hoạch thu gom nước thải dẫn về trạm xử lý tập trung thì việc xử lý phân tán có đúng xu thế?”, GS Niên cho rằng: cần thông tin tính toán môi trường nước cho một khu vực rộng lớn bao trùm cả nhà máy nước Hóa An cấp cho xí nghiệp cấp nước Thủ đức cho TP.HCM.

Liên quan, những câu hỏi khác cũng được nhiều chuyên gia đặt ra: việc di dời làm mới tạm cấp nước Biên hòa ra khỏi khu dự án không thấy nói ai chịu đầu tư? Nếu ngân sách của Đồng kèo nhà cái trực tiếp bóng đá phải chi ra hàng trăm tỷ đồng thì tiền thuế của dân được rót cho công ty Toàn Thịnh Phát và vào túi ai nữa phải được làm rõ?...

Có vấn đề trong chia sẻ lợi ích

Như đã thông tin, vừa qua, bộ Tài nguyên và Môi trường (TNMT) đã yêu cầu tạm dừng “dự án kèo nhà cái trực tiếp bóng đá sông Đồng Nai”. Trao đổi vớiNgười Đô Thị, nhiều chuyên gia nhìn nhận điều này là đúng thẩm quyền, bởi nó liên quan tới luật về Tài nguyên nước và sông Đồng kèo nhà cái trực tiếp bóng đá chảy qua nhiều tỉnh. Vì vậy, dự án cần thiết phải đánh giá lại. Tuy nhiên, cũng không nên cực đoan kết luận dừng ngay dự án vì sẽ khiến chủ đầu tư không thỏa mãn và tâm phục.

Bên cạnh đó, dự án này không chỉ liên quan tới Đồng kèo nhà cái trực tiếp bóng đá mà liên quan tới nhiều tỉnh thành trên lưu vực sông. Chính vì vậy, bài học quan trọng ở đây là sự chia sẻ lợi ích khai thác sông và đảm bảo sự phát triển bền vững không được thực thi. Thực tế cho thấy, các cơ quan quản lý nhà nước như Bộ TNMT, Ủy ban sông Đồng kèo nhà cái trực tiếp bóng đá,… đều không được lấy ý kiến.

Vì vậy, để đảm bảo tính khoa học và “tâm phục”, nhiều chuyên gia cho rằng, cần tiến hành lại các bước thẩm định và đánh giá tác động môi trường; lấy ý kiến phản biện của các nhà khoa học chuyên ngành; và dự án này cần hai cấp thẩm định: cấp cơ sở là các nhà khoa học, cấp nhà nước là các nhà quản lý, làm luật!

Lê Quỳnh