Đường bongdaso kèo nhà cái nghiêng ở Buda

Ngay gần chân cầu Széchenyi Chain (cầu xích Széchenyi), cạnh quảng trường Clark Adam là lối vào trạm phía chân đồi Buda của hệ thống đường bongdaso kèo nhà cái leo núi mang tên Buda Castle Funicular, mà người dân Hungary gọi là Budavári Sikló. Trạm còn lại của đường bongdaso kèo nhà cái nằm trên đỉnh ngọn đồi, ngay đường dẫn vào lâu đài Buda, giữa cung điện Hoàng gia và cung điện Sandor.

Đường bongdaso kèo nhà cái có chiều dài gần 100m nằm lọt thỏm xuống một vạt của sườn đồi Buda, nhìn đối diện ra dòng Danube thơ mộng và xa xa là phía tây thành phố.

Lên phía trên của ngọn đồi Buda, khám phá quần thể cung điện, pháo đài với hầm mê cung phía dưới, rồi rảo bước qua các đại thánh đường hay bảo tàng lịch sử, chọn phương tiện đường bongdaso kèo nhà cái leo núi cho chiều đi lên là trải nghiệm được nhiều du khách lựa chọn nhất. Trả khoảng 170 ngàn đồng cho vé một chiều, điều còn lại là kiên nhẫn xếp hàng chờ tới lượt bước vào toa tàu nhỏ xinh, tìm một chỗ đứng ưng ý tận hưởng hành trình dài chưa đầy 2 phút từ chân lên đỉnh đồi. Nếu không muốn đi xuống bằng tàu, khách có thể rời đồi Buda bằng đường bộ hoặc các phương tiện công cộng khác.

Du khách vào cửa trải nghiệm.

Mỗi chuyến tàu chở 24 người. Toa tàu bằng gỗ, được thiết kế kiểu bậc thang giúp khách đứng trong mỗi toa có không gian hợp lý nhất ngắm nhìn quang cảnh dòng sông và một góc thủ đô Budapest, với nhiều địa danh, tòa nhà, kiến trúc nổi bật. Tùy tâm trạng, nhưng rất nhiều du khách đã chọn thời điểm trải nghiệm đoạn đường này là lúc mặt trời sắp lặn. Khi những vệt nắng cuối cùng mờ dần và ánh đèn đầu tiên bongdaso kèo nhà cái thành phố bật lên, cả phía đông thành phố như một bức tranh khổng lồ, với màu sắc thay đổi và các vật thể trong tranh từ từ ẩn hiện một cách mờ ảo mang đầy thách đố cho người nhìn.

Vào thế kỷ XIX, mỗi lần muốn lên đồi bongdaso kèo nhà cái (hiện nay cả ngọn đồi này được gọi là Quận Cung điện bongdaso kèo nhà cái), nơi có quần thể cung điện hoàng gia, đại thánh đường và một số công trình công cộng quan trọng khác, người dân trong vùng thường đi bộ hoặc xe ngựa. Hạ tầng giao thông công cộng tại đây còn thô sơ, mới bắt đầu bước vào giai đoạn công nghiệp hóa dưới sự cai trị của Đế quốc Áo - Hung.

Năm 1849, cây cầu Széchenyi Chain khánh thành trở thành công trình hạ tầng quan trọng đầu tiên nối hai bờ tây bongdaso kèo nhà cái và bờ đông Pest bị dòng Danube ngăn cách. Cầu Széchenyi Chain đánh dấu một trong những công trình giao thông hiện đại của đô thị được hình thành nhờ vào ý tưởng và hành động của bá tước István Széchenyi. Bá tước István là người đã quyên góp, cống hiến rất nhiều tài chính và sức lực cho nền khoa học công nghiệp của Budapest, là người tiên phong hình thành hạ tầng cơ sở hiện đại cho thành phố này khi châu Âu bước vào cuộc cách mạng khoa học kỹ thuật. Ông được coi là anh hùng dân tộc, từng giữ nhiều chức vụ quan trọng trong chính quyền thời đó.

Con trai ông - bá tước Ödön Széchenyi cũng thừa hưởng niềm đam mê và truyền thống của gia đình, nuôi dưỡng và thực hiện nhiều công trình hạ tầng giao thông cho Budapest. Trong lần tham gia hội chợ tại Pháp (Paris World Fair 1867), Ödön đặc biệt chú ý đến hệ thống đường bongdaso kèo nhà cái leo núi - leo đồi đầu tiên tại châu Âu - đường bongdaso kèo nhà cái leo núi Lyon.

Đường bongdaso kèo nhà cái Lyon xây dựng từ năm 1862 nhằm giúp vận chuyển vật liệu, bongdaso kèo nhà cái đá từ trung tâm thành phố lên ngọn đồi để xây dựng vương cung thánh đường Fourvière. Sự tiện dụng của đường bongdaso kèo nhà cái Lyon đã giúp người dân di chuyển dễ dàng hơn khi lên những ngọn đồi cao. Lúc thịnh hành, hệ thống đường bongdaso kèo nhà cái Lyon mở thành 5 tuyến, phục vụ giao thông công cộng cho thành phố, dù hiện chỉ 2 tuyến trên đồi Fourvière còn hoạt động.

Một góc dòng Danube và thành phố nhìn từ toa tàu leo núi.

Chức năng và cách vận hành của đường bongdaso kèo nhà cái Lyon khiến Ödön mong muốn thực hiện một dự án tương tự tại đồi Buda. Ông cho rằng đường ray sẽ giúp việc di chuyển lên xuống từ quảng trường sát mép sông tới đỉnh đồi thuận tiện hơn. Ông đề xuất với chính quyền thành phố, nhưng ban đầu không được đón nhận vì rất nhiều lý do, trong đó quan trọng nhất là lo lắng về độ an toàn của một hệ thống đường ray leo dốc quá mới mẻ. Không bỏ cuộc, Ödön dành nhiều thời gian gặp gỡ trình bày, thuyết phục để cuối cùng đã nhận được sự đồng ý và khoản tiền tài trợ cho dự án từ các cơ quan chức năng và nhiều lãnh đạo, chính trị gia.

Năm 1868 dự án khởi công, gặp nhiều khó khăn của quy trình khoét lõm sườn đồi, ở độ cao 50m, nghiêng hơn 30 độ, dài 95m, lắp hệ thống đường ray đôi. Trên ray là hai tàu bằng gỗ chạy bằng hơi nước được hỗ trợ bằng hệ thống ròng rọc dây thừng từ trên đỉnh núi. Mỗi tàu có ba toa, mỗi toa chở 8 khách, nối với nhau hai đường cáp song song, có hệ thống phanh khẩn cấp. Các thiết bị này được sản xuất tại Vienna, Áo và chuyển về Budapest lắp đặt. Khi chính thức vận hành năm 1870, đường bongdaso kèo nhà cái leo núi Buda trở thành hệ thống thứ hai hoạt động tại châu Âu.

Sự mới lạ của hệ thống đường ray leo đồi đã thu hút sự chú ý của số đông. Nhiều người nổi tiếng, các chính trị gia, không chỉ đến trải nghiệm mà còn dùng nó làm phương tiện đi làm. Mức độ yêu thích đối với đường bongdaso kèo nhà cái leo đồi tại Buda đã khiến xuất hiện thêm nhiều đề xuất xây dựng các tuyến nữa ở các mặt khác của sườn đồi, tuy nhiên không dự án nào được thực hiện.

Trong thế chiến II, hệ thống đường bongdaso kèo nhà cái Buda cùng với phần lớn thành phố đã bị phá hủy nghiêm trọng trong chiến dịch vây hãm Budapest kéo dài 100 ngày do liên quân Liên Xô và Romania thực hiện. Chế độ cộng sản tại Hungary cầm quyền sau thế chiến II coi hệ thống đường bongdaso kèo nhà cái này là biểu tượng phù phiếm của chế độ cũ, đã quét hết dấu vết của một công trình giao thông làm mưa làm gió một thời. Gần 40 năm sau, cùng với nỗ lực không ngơi nghỉ của nhiều người yêu thích di sản độc đáo này, hệ thống đường ray được tái thiết năm 1984. Thành phố giữ lại hầu hết những thiết kế của phiên bản gốc, chăm chút tỉ mỉ từ đường ray đến toa tàu theo phong cách cổ điển thời kỳ Áo - Hung. Năm 1986, hệ thống vận hành chính xác trên vị trí xây dựng ban đầu, với các toa tàu được vận hành bằng điện.

Hai chuyến tàu sau khi tái thiết được đặt tên theo hai vị thánh gắn liền với vùng bongdaso kèo nhà cái và lịch sử Hungary: công chúa Margit và thánh Gellért, một giám mục tử đạo.

Thời điểm mở cửa trở lại, tốc độ thiết kế bongdaso kèo nhà cái tàu là 3m/giây, hành khách đề nghị giảm nữa để họ có thêm thời gian ngắm nhìn thành phố. Tốc độ được giảm một nửa và hiện nay, hành khách có 90 giây trải nghiệm hành trình một chiều kèm theo cơ hội ngắm khung cảnh tuyệt vời bongdaso kèo nhà cái thành phố từ cửa sổ kính bongdaso kèo nhà cái tàu.

Hệ thống đường tàu song song bám vào sườn dốc hơn 30 độ.

Theo thống kê bongdaso kèo nhà cái đơn vị vận hành, hệ thống này đón nhận trên dưới 1 triệu lượt khách mỗi năm, chủ yếu là khách du lịch. Lác đác vẫn có người dân thành phố dùng tàu đi làm hàng ngày. Bất cứ lúc nào đến đây, du khách cũng có cơ hội trải nghiệm, vì tàu hoạt động từ 8g sáng tới 10g khuya, mỗi 10 phút một chuyến. Tuy nhiên, cần chú ý kiểm tra ngày đóng cửa bảo trì vì hệ thống đường ray này được lên lịch bảo trì đều đặn 2 hoặc 3 lần hàng tháng, và có 2 tháng trong năm thời gian bảo trì kéo dài cả tuần.

Phía bên trên đường tàu, có 3 cây cầu đi bộ được xây dựng, tạo điểm ngắm thú vị cho du khách khi quan sát một di sản giao thông đầy chất cổ điển. Tổng thể bức tranh hiện ra ngay trước mắt, với đoàn tàu đang miệt mài lên xuống ngọn đồi, bên bờ sông đầy chất thơ và nhạc, như những chấm phá nhẹ nhàng điểm tô cho một thành phố chất chứa không biết bao nhiêu sự kiện lịch sử suốt thế chiến II.

Không chỉ đại diện cho một di sản giao thông đô thị hiện đại có độ tuổi hơn trăm năm, bongdaso kèo nhà cái Castle Funicular còn là di tích quốc gia. Năm 1987, quần thể Quận Lâu đài bongdaso kèo nhà cái bên dòng Danube bao gồm cả hệ thống đường ray được UNESCO công nhận là di sản thế giới.

Bài và ảnh:Ninh Hạ