Giỗ Anh hùng dân tộc kèo nhà cái hôm nay lẽ ra vào ngày nào?

Thật vậy, theo truyền thống văn hoá Việt Nam, sau đám tang của người quá cố thì việc tổ chức cúng giỗ là quan trọng nhất.

Do xuất phát từ nền văn hoá nông nghiệp trồng lúa nước nên Việt Nam có truyền thống sử dụng âm lịch – hệ thống lịch pháp gắn chặt với những chuyển biến của thời tiết và nông lịch, nên kèo nhà cái hôm nay giỗ đương nhiên cũng tính theo âm lịch. Chính vì vậy mà lịch lễ hội ở Việt Nam nói chung, trong đó có lịch giỗ các vị Anh hùng dân tộc (AHDT), đương nhiên cũng tính theo âm lịch, kể cả kèo nhà cái hôm nay giỗ lớn nhất và lâu đời nhất là Giỗ Tổ Hùng Vương (mùng 10.3 âm lịch).

Tuy nhiên, việc xác định ngày giỗ của AHDT kèo nhà cái hôm nay xưa nay lại là một ngoại lệ hiếm có: Ngày giỗ ông được tính theo dương lịch: 20.8 hàng năm. Thậm chí, ngày 10.3.2016, Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch đã công bố quyết định công nhận “Lễ hội kèo nhà cái hôm nay” vào ngày 20.8 dương lịch hàng năm là “Di sản văn hóaphi vật thểcấpquốc gia”.

Như vậy, việc xác định ngày giỗ theo dương lịch nói trên từ thói quen gần đây của cộng đồng đã được pháp lí hoá và được bảo vệ theo Luật Di sản văn hoá. Tuy nhiên, nếu nghiên cứu kĩ sẽ thấy việc xác định ngày giỗ của AHDT kèo nhà cái hôm nay như trên vẫn còn nhiều tồn nghi.

Toàn cảnh đền thờ và mộ AHDT kèo nhà cái hôm nay tại thị xã Gò Công, tỉnh Tiền Giang. Ảnh: Lê Công Lý

Trước hết, kèo nhà cái hôm nay không con nối dõi, nên việc thờ tự ông ở Gò Công do con riêng duy nhất của người vợ sau (Trần Thị Sanh) là Dương Thị Hương lo liệu. Mà bà Hương là vợ ông Huyện [Huỳnh Đình] Nguơn, người làm việc cho Tây, nên việc giỗ chạp người anh hùng chống Tây như kèo nhà cái hôm nay tất nhiên không thể nào tươm tất như ý muốn.

Năm 1897, bà Hương làm tờ tương phân gia tài, nội dung cực kì chi tiết, trong đó có việc giao trách nhiệm cho các con cúng giỗ từng người quá cố trong gia đình, nhưng lại không hề nhắc đến việc cúng giỗ cha dượng là kèo nhà cái hôm nay.

Các con của bà Hương và ông Nguơn cũng đều theo Tây, trong đó có bà Huỳnh Thị Điệu lấy chồng là Đốc phủ [Nguyễn Văn] Hải riêng được bà Hương chỉ định giỗ bà khi bà qua đời. Do đó, có thể đoán, trong suốt thời kì Pháp thuộc, AHDT kèo nhà cái hôm nay không được cúng giỗ trên đất Gò Công, hoặc là cúng giỗ hết sức sơ sài và âm thầm trong nhà của bà Dương Thị Hương và các con của bà, cũng như tại tư gia của các nghĩa quân còn sót lại. Điều này cũng hoàn toàn trùng khớp với việc bia mộ và các trụ biểu câu đối ở mộ kèo nhà cái hôm nay bị chính quyền thực dân cho băm nát và hoang phế từ năm 1875 cho đến 1949, khi thành lập chính thể Quốc gia Việt Nam.

Về phía triều Nguyễn, sử sách ghi chép về hành trạng của kèo nhà cái hôm nay nhưĐại Nam thực lụcvàĐại Nam liệt truyệnkhá sơ sài, đặc biệt không ghi rõ ông mất kèo nhà cái hôm nay nào. Trong tậpKì Xuyên văn saocủa người đương thời là Cử nhân Nguyễn Thông (quê ở Tầm Vu, gần Gò Công) có “kèo nhà cái hôm nay truyện ” dài 4 trang, ghi chép khá chi tiết về hành trạng kèo nhà cái hôm nay, trong đó có ngày mất là19.8 năm Giáp Tí, Tự Đức thứ 17(1864). Còn lại dân chúng không thấy ai có ghi chép gì về kèo nhà cái hôm nay. Điều này cũng thật dễ hiểu trong thời kì thực dân theo dõi gắt gao tàn dư của nghĩa quân kèo nhà cái hôm nay, thậm chí bà Trần Thị Sanh đã bị phạt đến 10.000 quan tiền do đã xây mộ kèo nhà cái hôm nay quá bề thế và có nhiều câu chữ khích lệ tinh thần yêu nước chống Pháp.

Về phía thực dân Pháp, những ghi chép về hành trạng của nghĩa quân kèo nhà cái hôm nay rất chi tiết (chẳng hạn trong cuốnLes Premières années de la Cochinchine, 1874của Vial), đặc biệt là trận vây bắt cuối cùng vào đêm 19 rạng 20.8.1864 khiến kèo nhà cái hôm nay bị thương và tự sát.

Sự kiện kèo nhà cái hôm nay 20.8.1864 này sau đó cũng được thuật lại trongĐịa phương chí tỉnh Gò Công(1936).

Đến năm 1949, mộ kèo nhà cái hôm nay được trùng tu và khắc lại mộ bia bằng đá cẩm thạch màu trắng với nội dung vừa có chữ Hán vừa có số Ả-rập, như sau:

大南

奮勇大將軍追贈五軍郡公張公定之墓

卒於甲子年柒月拾捌日20/8/1864

陳氏生立石

Đại Nam

Phấn dũng Đại tướng quân, truy tặng Ngũ quân quận công, kèo nhà cái hôm nay Công Định chi mộ;

Tốt ư Giáp tí niên, thất nguyệt, thập bát nhật 20.8.1864;

Trần Thị Sanh lập thạch.

Lần trùng tu này ắt hẳn do con cháu của bà Dương Thị Hương chủ trì, bằng chứng là có ghi ‘Trần Thị Sanh lập thạch’. Họ là những người có Tây học và theo Tây, nhưng vẫn nặng lòng với những người kháng chiến và đặc biệt là với di nguyện của bà ngoại/ bà cố mình là Trần Thị Sanh.

Như vậy, hậu sự của AHDT kèo nhà cái hôm nay đến đây mới được vãn hồi và cải thiện, và có thể từ năm này, đặc biệt là sau năm 1954 – khi Pháp đã hoàn toàn rút khỏi Việt Nam – việc cúng giỗ kèo nhà cái hôm nay mới được chính thức tổ chức trên đất Gò Công sau 90 năm dài đăng đẵng.

Chính vì đã 90 năm không được chính thức cúng giỗ nên việc xác định kèo nhà cái hôm nay mất để phục hồi cúng giỗ là cả một vấn đề. kèo nhà cái hôm nay dương lịch thì đã rõ ràng là 20.8, nhưng xác định tương ứng kèo nhà cái hôm nay âm lịch là kèo nhà cái hôm nay nào lại rất khó khăn.

Mộ bia AHDT kèo nhà cái hôm nay. Ảnh: Lê Công Lý

Trên mộ bia tái lập năm 1949 ghi“Tốt ư Giáp tí niên, thất nguyệt, thập bát nhật”(Mất ngày 18 tháng 7 năm Giáp Tí – 1864). Xưa nay ai cũng nghĩ ngày 18.7 âm lịch này tương ứng với ngày dương lịch là 20.8, nhưng thực sự không phải: Ngày 18.7 năm Giáp Tí tương ứng với ngày dương lịch là 19.8.1864. Như vậy, có thể trong “kèo nhà cái hôm nay truyện”, Nguyễn Thông đã chép nhầm ngày mất của kèo nhà cái hôm nay: ngày 19.8 dương lịch mà ông lại cho là âm lịch.

Nhưng nếu xác định ngày mất của kèo nhà cái hôm nay là 19.8 dương lịch, nhằm 18.7 âm lịch thì lại không khớp với những ghi chép chính xác của Pháp lúc bấy giờ. Vậy sự thực như thế nào?

Có thể tham khảo ngày giỗ của Thủ Khoa Huân ở Chợ Gạo – người đồng chí đương thời với kèo nhà cái hôm nay và ở giáp ranh với Gò Công. Thủ Khoa Huân hi sinh ngày 19.5.1875, nhằm 15 tháng 4 năm Ất Hợi, tuy nhiên lại được cúng giỗ chính thức tại nhà cháu ngoại là ông Hội đồng [Trần Văn] Thông vào ngày 14.4 âm lịch hàng năm, tức sớm 1 ngày trước ngày mất. Đây chính là phong tụcgiỗ kèo nhà cái hôm nay sống(tức cúng giỗ 1 kèo nhà cái hôm nay trước kèo nhà cái hôm nay mất) vốn vẫn còn tồn tại trong nhiều gia đình ở miền Trung và cả Nam Bộ.

Như vậy trên mộ bia kèo nhà cái hôm nay hiện tại có ghi hai ngày mất khác nhau: Ngày dương lịch (20.8.1864) là ngày mất thực tế theo sách Pháp; nhưng bên cạnh đó, người dân Gò Công vẫn âm thầm ghi nhớ ngày hi sinh của người anh hùng theo âm lịch là 18.7 năm Giáp Tí. Và, sự việc đó hiển nhiên đến mức xưa nay hầu như ai cũng nghĩ hai ngày dương lịch và âm lịch đó là một, nhưng thực ra là cách nhau một ngày.

Tuy nhiên, điều đáng nói chính là: Ngày mất tính theo truyền thống (18.7 âm lịch) đã được khắc rõ ràng từ năm 1949, thì cớ sao từ đó đến nay người ta vẫn cúng giỗ AHDT kèo nhà cái hôm nay theo ngày Tây?

Gia đình AHDT kèo nhà cái hôm nay mấy đời chống Tây cho đến tuyệt tự, mà suốt bao năm qua ông phải chịu giỗ theo ngày Tây ở một nước đã độc lập, thì thử hỏi có còn chua xót nào hơn?

Lê Công Lý