Hố Hô và nghịch lý kèo nhà cái vn88 nhỏ ở Việt Nam

TS. Đào Trọng Tứ, Giám đốc Trung tâm tư vấn Phát triển bền vững tài nguyên nước và thích nghi biến đổi khí hậu (CEWAREC) lý giải tại sao xem kèo nhà cái vn88 nhỏ như một nguồn năng lượng sạch.

Trước đây, kèo nhà cái vn88 dù lớn hay nhỏ đều được xem là nguồn năng lượng sạch, vì người ta nghĩ năng lượng này được sản sinh từ nguồn nhiên liệu sạch là nước; kèo nhà cái vn88 không gây ra khói, bụi và không nước nóng xả vào nguồn nước.

Tuy nhiên thực tế, các đập chắn, hồ chứa nước của nhà máy kèo nhà cái vn88 (có thể từ vài triệu đến hàng tỷ mét khối nước và chiếm một diện tích lớn đất rừng, đất nông nghiệp) đã thay đổi toàn bộ chế độ dòng chảy, hệ sinh thái, điều kiện sống ở hạ lưu như các vùng đất ướt, đồng bằng ngập lũ; làm suy giảm phù sa xuống hạ lưu, biển lấn, xói lở bờ sông, bờ biển...

Nghiên cứu mới đây của Đại học Washington (Mỹ), phân tích 200 báo cáo trước đó về phát thải khí tiềm tàng từ 267 đập và hồ chứa nước trên toàn thế giới, với tổng diện tích khoảng 77.699km2, cho thấy nó phát thải gần 1 tỷ tấn CO2 mỗi năm, tương đương 1,3% tổng lượng khí nhà kính do con người tạo ra, lớn hơn tổng lượng khí thải nhà kính của Canada.

Trong đợt mưa lũ vừa qua, nhà máy kèo nhà cái vn88 Hố Hô (Hương Khê - Hà Tĩnh) xả lũ vào lúc cao điểm lên tới 7,2 triệu m3 nước/giờ. Trong ảnh, người dân huyện Hương Khê bị ngập nặng do mưa và kèo nhà cái vn88 xả lũ. ẢnhPhạm Hòa

Tuy nhiên, những công trình kèo nhà cái vn88 nhỏ, được xây dựng trên các sông suối nhỏ ở vùng núi, chỉ có các đập chắn nhỏ, không tạo nên các hồ chứa, không làm ngập đất đai, không làm thay đổi sinh thái dòng sông, không phải di dân, tái định cư, không phá rừng hoặc rất ít tác động đến rừng, tức là thân thiện với môi trường thì được xem là sản sinh ra năng lượng sạch. Chưa có sự thống nhất chung quốc tế về định nghĩa thế nào là kèo nhà cái vn88 quy mô nhỏ. Ở Canada, kèo nhà cái vn88 nhỏ được xác định từ 20-15MW, ở Mỹ và Việt Nam là dưới 30MW, tuy nhiên phần lớn các nước trên thế giới định nghĩa kèo nhà cái vn88 nhỏ có công suất lắp máy là 10MW. Dù định nghĩa thế nào, thì phần lớn loại công trình này khá thân thiện với môi trường so với những hình thức sản xuất năng lượng truyền thống hiện nay.

Nhưng trường hợp Hố Hô (14MW), đang được xem là một chứng minh ngược lại. Và Hố Hô cũng không phải là trường hợp duy nhất cho thực trạng kèo nhà cái vn88 nhỏ nói riêng, kèo nhà cái vn88 nói chung đang tác động xấu đến môi trường lẫn đời sống sinh kế người dân ngày càng nhiều. Qua các nghiên cứu của mình, theo ông, tại sao lại xảy ra tình trạng này?

Hố Hô theo quy mô công suất lắp máy là kèo nhà cái vn88 nhỏ, nhưng nhìn vào các thông số khác như chiều cao đập, dung tích hồ chứa thì nó không nhỏ. Hố Hô có đập cao đến 49m, dung tích chứa 38 triệu m3, chiếm diện tích đất rừng không ít. Hậu quả là nó có những tác động tiêu cực tiềm tàng đến môi trường, sinh thái. Ở Việt Nam, không phải bất cứ nhà máy kèo nhà cái vn88 nhỏ nào (dưới 30MW) đều đáp ứng các điều kiện trên. Gọi là kèo nhà cái vn88 nhỏ, nhưng với nhiều nhà máy, các nhà đầu tư đã xây dựng trên sông suối những con đập cao, tạo nên hồ chứa khá lớn để tận dụng tăng công suất phát điện. Vì vậy, cách nhìn nhận kèo nhà cái vn88 nhỏ tạo ra nguồn năng lượng sạch cũng tùy thuộc vào cách người ta phát triển nó như thế nào.

Ngoài những kèo nhà cái vn88 lớn do EVN xây, còn lại do nhiều doanh nghiệp tư nhân đầu tư. Nhiều ý kiến cho rằng, thực tế đây là nghề rất dễ kiếm tiền, doanh nghiệp vận động chính quyền cấp phép rồi tận thu tài nguyên từ việc làm hồ chứa, còn hậu quả gây ra cho môi trường như thế nào thì “sống chết mặc bay”. Đây có phải là một dạng trá hình “năng lượng sạch”?

Trong thời gian qua, kèo nhà cái vn88 Việt Nam phát triển nóng (cả kèo nhà cái vn88 bậc thang và kèo nhà cái vn88 nhỏ). Chúng ta nặng về hiệu ích kinh tế mà bỏ qua các tác động môi trường (phá rừng, dòng chảy lũ, kiệt, phù sa, sói lở, thủy sản...), xã hội (di dân, tái định canh định cư, mất mát văn hóa). kèo nhà cái vn88 nhỏ được cho là kênh đầu tư tư nhân đem lại nhiều lợi nhuận lớn mà những yếu tố môi trường, kỹ thuật thiết kế, xây dựng và vận hành không bị giám sát và bị xem nhẹ, nên đã dẫn đến hệ lụy và tai tiếng, làm thay đổi bản chất của loại công trình này.

Tới nay, kèo nhà cái vn88 vẫn được xem là kênh đầu tư hấp dẫn, rất nhiều nhà đầu tư thuộc các lĩnh vực khác nhau nếu có điều kiện đều muốn đầu tư vào kèo nhà cái vn88. Ngoài cái lợi trước mắt sản sinh ra điện cung cấp cho sản xuất, tiêu dùng, kèo nhà cái vn88 đem lại nguồn thu khá và ổn định lâu dài cho các nhà đầu tư - nhờ khai thác lợi thế thiên nhiên, sử dụng nguồn tài nguyên của thiên nhiên với giá rẻ. Như đã nói trên, khi nói kèo nhà cái vn88 nhỏ, người ta chỉ quan tâm đến con số công suất lắp máy (dưới 30MW), còn nó được phát triển ra sao, hoàn toàn tùy thuộc vào lựa chọn của người đầu tư. Có thể nói, có rất nhiều kèo nhà cái vn88 nhỏ ở Việt Nam , nhưng quy mô công trình không hề nhỏ, và tác động của nó cũng vậy.

Chúng ta không có quy định thế nào là “năng lượng sạch” nên cũng không thể nói là “trá hình năng lượng sạch”. Để kèo nhà cái vn88 nhỏ thực sự là năng lượng sạch, chúng ta cần có những chính sách, tiêu chí để phát triển.

Năm 2013 Quốc hội đã loại bỏ ra khỏi quy hoạch hơn 400 kèo nhà cái vn88, chủ yếu là vừa và nhỏ. Báo cáo giữa tháng 10.2016 của Bộ Công Thương, trong 3 năm thực hiện rà soát quy hoạch theo Nghị quyết 62 của Quốc hội đã loại khỏi quy hoạch 8 dự án kèo nhà cái vn88 bậc thang (655 MW), 463 dự án kèo nhà cái vn88 nhỏ (1.404,68 MW) do tác động tiêu cực lớn đối với môi trường - xã hội, hiệu quả thấp. Ông đánh giá như thế nào về quyết định và báo cáo này?

Quyết định của Quốc hội khóa 13 đã loại bỏ ra khỏi quy hoạch 424 dự án kèo nhà cái vn88 nhỏ, vừa và cả kèo nhà cái vn88 lớn. Còn báo cáo Bộ Công Thương mới đây, tôi thấy rằng vấn đề thực hiện NQ62/2013 của Quốc hội cũng không chỉ ra loại bỏ những công trình nào (cần có danh mục để theo dõi, liệu các công trình này có thực sự bị loại không). Đây chính là vấn đề công khai - minh bạch. Có nhiều con số như trồng bù rừng cần xem lại. Báo cáo vẫn rất nặng về thành tích và kể lể phân cấp trách nhiệm bộ ngành. Như vậy không thể hiểu ai sẽ chịu trách nhiệm về các sự cố kèo nhà cái vn88... Có thể nói, quyết định và báo cáo này được người dân rất đồng tình, tuy nhiên, đây chỉ là quyết định “bùa” yên dân. Thực tế, tôi thấy các cơ quan có thẩm quyền, các địa phương vẫn rất ủng hộ cho các nhà đầu tư (nhà nước, tư nhân) xây dựng kèo nhà cái vn88, tiếp tục chia cắt, xâu xé tài nguyên, nguồn lợi sông suối, chỉ với mục đích kiếm tiền, và để có tăng trưởng (với cả địa phương và các nhà đầu tư).

Hiện Việt Nam còn tiềm năng làm kèo nhà cái vn88 nhỏ không? Qua bài học Hố Hô, cũng như thực trạng kèo nhà cái vn88 nhỏ hiện nay, theo ông Việt Nam còn khả năng có thể tận dụng được “nguồn năng lượng sạch” này? Nếu còn thì cần phải giải quyết những vấn đề gì?

Chúng ta còn sông suối là còn tiềm năng kèo nhà cái vn88, nhưng để phát triển nó như nguồn năng lượng sạch lại là câu chuyện khác hẳn! Chỉ tính riêng quy hoạch, kèo nhà cái vn88 nhỏ đóng góp hơn 26% nguồn kèo nhà cái vn88 của Việt Nam. Như vậy, kèo nhà cái vn88 nhỏ vẫn có vai trò nhất định trong bảo đảm an ninh năng lượng, đặc biệt cho những vùng sâu vùng xa miền núi chưa có lưới điện quốc gia. Tuy nhiên, chúng ta phải nhìn lại chính sách hiện nay. Chúng ta đã và đang đánh đồng tất cả, có điều kiện là cơ quan có thẩm quyền các cấp sẵn sàng điều chỉnh quy hoạch để có được công trình kèo nhà cái vn88 nhỏ, vừa, lớn.
Rà soát lại kèo nhà cái vn88 nhỏ để xác định những vị trí có khả năng kinh tế kỹ thuật và thân thiện môi trường, với cơ chế đầu tư cẩn trọng có ưu tiên đối với vùng sâu vùng xa, và giám sát chặt chẽ là việc cần thiết. Với các công trình đang vận hành, cần đánh giá lại những mặt được và chưa được, đặc biệt là an toàn công trình, hạ lưu, quy trình vận hành và năng lượng vận hành của các chủ đầu tư, để chấn chỉnh ngay, thậm chí đóng cửa, phá đập, phá nhà máy... để trả lại sự tự nhiên cho các dòng sông. Làm được thì việc phát triển kèo nhà cái vn88 sẽ không là nỗi ám ảnh như hiện nay.

Bà Lâm Thị Thu Sửu - Giám đốc Trung tâm nghiên cứu xã hội và phát triển (CSRD):

Ở nhiều nước khi mà các phong trào chống đập (chủ yếu chống các đập lớn) diễn ra, thì các đập kèo nhà cái vn88 nhỏ được xem là phương án thay thế. Nhưng các kèo nhà cái vn88 nhỏ gây ít tác động chỉ khi nó được quản trị tốt với các yếu tố quan trọng, bao gồm: minh bạch, giải trình.

Ở Việt Nam, theo kinh nghiệm và các nghiên cứu của tôi và các đồng nghiệp ở Diễn đàn Mạng lưới Sông ngòi Việt Nam, cả 5 yếu tố trong quản trị kèo nhà cái vn88 nhỏ đều có vấn đề. Đặc biệt, vai trò và lợi ích của người dân chưa được quan tâm đúng mức. Người dân không được tiếp cận thông tin và có cơ hội phản hồi về quá trình phát triển một dự án kèo nhà cái vn88. Chỉ có báo cáo đánh giá tác động môi trường của dự án kèo nhà cái vn88 yêu cầu phải tham vấn cộng đồng, nhưng chủ đầu tư và đơn vị tư vấn thực hiện rất sơ sài và đối phó; chất lượng tham vấn không bảo đảm.

Các lợi ích do kèo nhà cái vn88 mang lại không được chia sẻ công bằng, người dân đặc biệt ở các khu tái định cư do kèo nhà cái vn88 hay ở các vùng hạ du không những không được hưởng lợi từ dự án kèo nhà cái vn88, mà họ còn là người bị thiệt hại nhiều nhất do sự phát triển và vận hành kèo nhà cái vn88. Còn nhiều lỗ hổng trong các cơ sở pháp lý về sự tham gia của người dân trong giám sát vận hành kèo nhà cái vn88...

Việt Nam chỉ nên phát triển các kèo nhà cái vn88 nhỏ và xem nó như là nguồn năng lượng sạch khi chúng ta đã khắc phục các vấn đề trong quản trị.

___________________

Bà Ngụy Thị Khanh - Giám đốc Trung tâm Phát triển Sáng tạo xanh (GreenID):

kèo nhà cái vn88 nhỏ thường được khai thác để ưu tiên cấp điện cho những vùng chưa nối lưới, tức là cấp điện tại chỗ bằng hệ thống độc lập hoặc kết hợp nhiều nguồn khác nhau tại vùng đó, để cấp điện cho khu dân cư ở gần nhà máy chứ không phải phá rừng, làm đường nối lên lưới như Việt Nam đang làm.

Việc phát triển, vận hành kèo nhà cái vn88 cả lớn và nhỏ ở Việt Nam cần phải được rà soát lại. Trong quá trình rà soát này, một điều quan trọng cần phải khẩn trương xem xét là vấn đề an toàn hạ du và kế hoạch ứng phó khẩn cấp trong tình huống xấu nhất. Nhà vận hành phải chịu trách nhiệm chi trả những chi phí này.

____________________

PGS-TS. Lê Anh Tuấn - Viện phó Viện Biến đổi khí hậu, Đại học Cần Thơ:

Trong ba thập niên qua, có nhiều tranh cãi về kèo nhà cái vn88, tốt - xấu có cả. Tuy nhiên, dần dần các nhà khoa học tự nhiên và xã hội nhận ra là các dự án kèo nhà cái vn88 lớn và trung (có đập nước và hồ chứa) gây quá nhiều vấn đề về môi trường, kinh tế và xã hội. kèo nhà cái vn88 nhỏ thì ít tác động hơn.

Hiện nay trên thế giới, các nhà khoa học đang tập trung cho các thiết kế kèo nhà cái vn88 không đập (no-dam hydropower) như một hình thức kèo nhà cái vn88 nhỏ, nhưng đã được giảm thiểu rất nhiều các tác động xấu.

Lê Quỳnhthực hiện

» Có một cơn lũ khác

» Câu chuyện niềm tin

» “Thuỷ điện Hố Hô có sai sót trong quy trình vận hành hồ chứa”

» Bộ Công thương nêu đích danh hàng loạt dự án có nguy cơ gây ô nhiễm môi trường

» “Ngập lụt có cả nguyên nhân từ kèo nhà cái vn88 xả lũ”

» Chủ tịch Hội đập lớn: 'kèo nhà cái vn88 như con dao hai lưỡi'

» Thủ tướng: Thanh tra xả lũ thuỷ điện Hố Hô, xả lũ sai phải đền dân

» Bí thư huyện: 13MW kèo nhà cái vn88 hơn sinh mạng dân?

» Cứu trợ đồng bào vùng lũ miền Trung: Cần sự kiên kết để an toàn, hiệu quả

» Lập tổ điều tra việc xả lũ tại nhà máy kèo nhà cái vn88 Hố Hô

» Lụt ở Quảng Bình: 3 xã chìm nghỉm trong nước nhìn từ trên cao

» Quảng Bình: Lũ lịch sử làm 12 người chết và mất tích

» Ôm bàn thờ gia tiên chạy lũ

» 9 người chết và mất tích vì lũ tại miền Trung

» Dân trắng tay ‘đúng quy trình’?