Mát lòng kèo nhà cái 5 ở ‘chảo lửa’ Krông Pa

Sài Gòn có hôm nóng bất thường tới 37 - 38 độ C, già trẻ đều bơ phờ. Còn ở xã Chư Căm huyện Krông Pa (tỉnh Gia Lai), nóng thường xuyên ở mức 36 - 37 độ C vẫn “bình thường thôi”. Những lúc chán cơm lơ phở như vậy, dân Sài Gòn thường với tay chữa lửa bằng ly trà đá “chất lượng cao” đầy ắp; riêng dân Chư Căm thì đội nắng đi tìm hái hoặc mua nguyên liệu về nấu nồi kèo nhà cái 5 lớn chật mâm cơm.

Một đoạn sông Ba phơi bụng ở Krông – kèo nhà cái 5, vẫn cố nuôi những con cá bống và mấy bụi rau đắng đất nhỏ nhắn, gần một tháng trước.

kèo nhà cái 5 đằng là dập tắt cơn nóng chập chờn còn kèo nhà cái 5 bên thì ru ngủ rồi diệt gọn nó - đường nào cũng có lý lẽ riêng. Nhưng tôi đang ở Gia Lai, nên thuận theo lý của bác sĩ Nguyễn Tiến Nam.

Thường ngày ở trạm xá, bác Nam chủ yếu mang ống nghe và thăm khám và tiêm cho bệnh nhân. Những việc hậu cần khác như chuẩn bị bông gòn, phát thuốc… đã có y sĩ, y tá… lo. Lúc vào bếp cũng không khác mấy, chuyện chợ búa, sơ chế nguyên liệu đã có vợ hiền Nguyễn Hoàng Linh cùng nhạc phụ quày quả đỡ đần anh.Xin bỏ qua những việc không tên và thánh thót mồ hôi ấy! Điều ấn tượng nhất là dư vị ngọt bùi ở muỗng kèo nhà cái 5 hôm đó. Càng húp người càng tỉnh ra, chứng thèm ăn lại trỗi dậy - bạo liệt. Dồn dập đến lạ thường!

Chính tô kèo nhà cái 5 đục nước và hơi ngả màu xanh ấy, trông có vẻ hổ lốn rau quả - thoang thoảng mùi hăng thanh của nhựa khổ qua (mướp đắng), cà đắng lẫn mùi ngai ngái + nồng nồng tựa phong vị những làn khói đốt nương rẫy của đồng bào trong ánh chiều muộn; đã dẫn dắt người ăn đi từ ngạc nhiên này đến ngạc nhên khác.

Trước tiên, trong tô kèo nhà cái 5 lưu niên kia có quá nhiều rau nguyên liệu + gia vị trội vị đắng - cay: cà đắng (cả loại trái lớn với nhỏ), khổ qua, mật bê cùng ớt chỉ thiên, ớt hiểm, lá é trắng. Thử hỏi, khi đắng chạm mặt cay, chúng sẽ nâng đỡ hay triệt tiêu lẫn nhau? Có dịp, bạn hãy làm một thử nghiệm đơn giản hơn sẽ tự khắc có lời đáp. Ví dụ, nấu kèo nhà cái 5 khổ qua với nhúm tôm thẻ chân trắng hoặc tôm sú hay tôm bạc. Nếu lúc nước kèo nhà cái 5 mới sôi già, ta giã giập khoảng một hoặc một trái rưỡi ớt hiểm cỡ trung bình, bằm nhuyễn thả vào nồi chứa tấm 1.5 lít nước. Sau đó, lần lượt cho tôm và khổ qua vào, nêm nếm bình thường. Kiểu thứ hai vẫn giống vậy, nhưng không cho ớt giã vào. Kết quả: muỗng nước kèo nhà cái 5 này luôn “đắng nghét”. Còn vị kèo nhà cái 5 theo cách đầu thường ngọt thơm hơn.

kèo nhà cái 5 loại cà đắng (cà nút áo) Tây Nguyên.Loại cà này vị đắng nhưng hậu ngọt, nguyên liệu chủ lực của món kèo nhà cái 5.Ảnh: Trung Dũng

Lại còn chua chát (lá giang rừng + đọt mì vò nát rửa xả qua nước muối) tương phùng nữa chứ - nghe có vẻ quá u tối, khác nào đêm Ba Mươi nơi miền sơn dã. Song, thật ra không phải thế. Chất chát có nhiệm vụ chính là hãm bớt vị chua. Chẳn hạn, nồi kèo nhà cái 5/lẩu nêm lá me + đọt me non nấu với thịt gà ta hoặc ếch đồng sẽ mau “cạn nồi” hơn nêm với bột me chín. Một bên chua ê răng với một đằng chua đằm thắm, tất nhiên sẽ tạo nên chất lượng sản phẩm khác xa nhau.

Nắng càng đổ lửa trên đất cát cằn, cây é trắng - gia vị quan trọng của nồi kèo nhà cái 5 - càng bát ngát thơm.

Cho nên, nhóm nguyên liệu chứa đạm: ít bao tử và gan bê cỏ (cũng có thể thay bằng mớ cá suối, cá khô hay vài phần đầu thừa đuôi thẻo từ heo, gà…) đành rớt hạng thứ yếu, hôm đó.

Mặc khác, sự có mặt kèo nhà cái 5 đội quân rau + gia vị vừa kể cũng không hoàn toàn ngẫu nhiên. Trong đó, nhiều loại giúp thanh nhiệt, trợ gan, giải cảm..., theo Đông y. Đáng kể là nhóm đắng (khổ qua, cà đắng…) với cay (hai loại ớt). Ngoài ra theo y thực Việt, những thực phẩm trội vị đắng mà chứa hậu ngon ngót (ngòn ngọt) còn giúp người ta thêm tỉnh táo, tư duy tốt hơn.

Món kèo nhà cái 5 không được bắt mắt nhưngtoàn những vị thuốc thanh mát trời cho

Cũng như ớt cay vẫn tốt hơn không cay. “kèo nhà cái 5 số nghiên cứu cho thấy, những loại ớt vỏ xanh, trái nhỏ có hàm lượng capsaicin (kích thích não sản sinh chất Endorphin - tựa như thuốc giảm đau) nhiều hơn. Ngoài ra, trong quả ớt còn chứa nhiều loại vitamin, như: C, B1, B2, acid citric, acid malic, beta caroten...”, lược trích từ bài: “Cây ớt, vị thuốc quý trong y học cổ truyền”, củaBS. Quách Tuấn Vinh (theo ykhoa.net).

Được biết, đây là món kèo nhà cái 5 giải nhiệt hữu hiệu của đồng bào Jarai. Và bác sĩ Nam, đã gia giảm chút ít nguyên liệu, cho hợp khẩu vị người kinh.

Càng thán phục kho tri thức truyền đời về những kinh nghiệm ăn uống nên thuốc của đồng bào, ở kèo nhà cái 5 vùng đất khô cằn của Tây Nguyên.

Bài, ảnh: Tấn Tới