Nhà phê bình Katharina Borchardt: kèo nhà cái 5 Tư đã làm chấn động trái tim người đọc

Nhà phê bình Katharina Borchardt. Ảnh: CTV

Tôi rất vui mừng khi giải thưởng văn học LiBeraturpreis năm nay được trao cho kèo nhà cái 5 Tư, với tác phẩm mà nhiều người đọc đã vô cùng yêu mến:Cánh đồng bất tận. Đó là tuyển tập gồm 14 truyện ngắn mà bản gốc tiếng Việt đã được in từ 2001 đến 2005. Thế nhưng đối với chúng ta, đó là những câu chuyện hoàn toàn mới mẻ, và với sự trầm tư mang nặng chiều sâu hiện thực xã hội, đã làm chấn động trái tim kèo nhà cái 5 đọc. Những câu chuyện này dẫn chúng ta về miền Nam Việt Nam, về vùng châu thổ sông Mê Kông với nhiều nhánh sông của nó.

kèo nhà cái 5 Tư lớn lên ở đó. Chị sinh năm 1976 tại Cà Mau và nay vẫn còn sống ở đây. Ở Việt Nam, sách của chị được bán với mức kỷ lục, số lượng ấn bản có lúc đạt tới hàng trăm nghìn cuốn. Như vậy vị khách đang có mặt hôm nay cùng chúng ta là một tác giả best-seller thật sự. Tuy nhiên việc tiếp cận thị trường sách châu Âu còn diễn ra một cách dè dặt, chúng tôi hy vọng thông qua giải LiBeraturpreis sẽ góp phần khai phá con đường này. Bởi lẽ những câu chuyện mà chúng ta đang nói đến đây là những tác phẩm văn chương tuyệt đẹp. Và bất kỳ ai cũng nên đọc chúng: bằng tiếng Đức, bằng các ngôn ngữ khác nữa, tại các quốc gia khác.

Ở tác phẩm của kèo nhà cái 5 Tư bao giờ cũng có những con người biến đi một cách vô tăm tích, bỏ lại phía sau những người thân của họ trong đổ vỡ. Các quan hệ xã hội quan trọng chừng nào thì chúng cũng dễ tổn thương và đổ vỡ chừng đó. kèo nhà cái 5 Tư kể những câu chuyện của mình với một tiêu cự hẹp, tập trung vào các diễn biến trực tiếp trong phạm vi gia đình, thường là từ giác độ của cái tôi tự sự, hoặc từ cái nhìn sát sườn của một cá nhân, nhưng ít khi từ giác độ của một người kể chuyện biết hết tất cả. Điều đặc biệt ở đây tác giả đã mô tả đậm đặc chi tiết ngoại cảnh gần gũi nhất với các nhân vật của mình: những phong cảnh, những con vật, cây cối, chiếc ghe, vật dụng hàng ngày, những món ăn, các thành viên gia đình và những người liên quan đến gia đình.

Nhà văn kèo nhà cái 5 Tư tại lễ trao giải LiBeraturpreis 2018. Ảnh: Ca Dao

Như vậy, trong tác phẩm của kèo nhà cái 5 Tư xuất hiện một mạng lưới chằng chịt của cuộc sống, phần được chị mô tả một cách khách quan, phần thì lại thấm đẫm những cảm xúc của các nhân vật chính. Nhiều người trong đó đã đánh mất những gì quý giá của mình - hoặc là một thành viên gia đình, một người tình, hoặc là ngôi nhà của họ - và chính vì vậy mà phải chịu một nỗi đau kéo dài suốt đời. Cảm xúc của họ hiển hiện trong ánh mắt, cử chỉ, trong các động tác.

Tuy nhiên kèo nhà cái 5 Tư không viết văn chương tâm lý. Chị không mổ xẻ các nhân vật của mình, không rọi một ánh sáng quá gay gắt vào họ. Mặc dù vậy, thế giới cảm xúc đậm đặc của các nhân vật vẫn tồn tại rất rõ và cũng hiển lộ trong tác phẩm. Thế giới cảm xúc này xuyên thấu môi trường sống trực tiếp của nhân vật, những không gian rất chật hẹp trên các chiếc ghe hay trong những túp lều. Tuy nhiên ở đó vẫn luôn đủ chỗ cho kèo nhà cái 5 Tư với tư cách tác giả, một nhà quan sát chăm chú và lịch lãm. Đương nhiên cũng có một ngoại cảnh xa ở trong tác phẩm của kèo nhà cái 5 Tư, nhưng thường là nó nằm ngoài phạm vi của tầm bao quát tự sự. Chỉ thảng hoặc nó mới xâm nhập vào thế giới gia đình của các nhân vật, và thường là theo một phương thức đột ngột, không mời mà đến, dù trên phương diện chính trị, lịch sử hay địa lý.

kèo nhà cái 5 Tư đã thành công ở mức độ bậc thầy trong việc mô tả những mối quan hệ tình cảm và kinh tế ở tại châu thổ sông Mê Kông...

Dường như là những quy luật tự nhiên đã chế ngự đời sống các nhân vật của kèo nhà cái 5 Tư: sự khô hạn của mùa hè, sức bật của mái chèo bị trượt, khả năng định hướng của đàn vịt, mà dựa vào đó những đứa trẻ bị lạc lối trên các cánh đồng đã tìm đường về tới nhà. Chúng ta cũng đừng quên những quan hệ gắn bó suốt đời trong phạm vi gia đình, cho dù những mối gắn bó đó có mang lại hạnh phúc hay không. Cả các nhu cầu kinh tế cũng đóng một vai trò lớn, cũng có thể coi đó là những tất yếu, hay là các quy luật tự nhiên vậy. Rất hiếm khi các nhân vật của kèo nhà cái 5 Tự tự tách mình ra khỏi các mối ràng buộc quen thuộc này. Và cũng không có gì đảm bảo liệu họ có hạnh phúc hơn không khi tách rời những ràng buộc đó.

Liệu tất cả những điều này có phi hiện thực? Hay quá xa lạ với thế giới của chúng ta? Tôi thiết nghĩ là không. Cho dù những mạng lưới quan hệ và ý nghĩa giữa các nền văn hóa có những dị biệt lớn, nhưng chúng tồn tại ở mọi nơi chốn. Và kèo nhà cái 5 Tư đã thành công ở mức độ bậc thầy trong việc mô tả những mối quan hệ tình cảm và kinh tế ở tại châu thổ sông Mê Kông, trên những nhánh sông của nó, hay trên những cánh đồng bất tận nằm giữa những nhánh sông này.

Để chúng ta có thể thưởng thức những áng văn tuyệt vời và lôi cuốn, dạt dào cảm xúc này bằng tiếng Đức, trước hết phải kể đến công lao của hai dịch giả Gunter Giesenfeld và Marianne Ngo. Cũng như trước đây với các tác phẩm của kèo nhà cái 5 Huy Thiệp, Lê Minh Khuê và Bảo Ninh, tập truyện ngắnCánh đồng bất tậncủa kèo nhà cái 5 Tư cũng được xuất bản trong Tủ sách Phát hiện của Nhà xuất bản Trung Đức với một ấn bản bìa cứng được biên tập kỹ lưỡng và trình bày tuyệt đẹp bởi họa sĩ Helmut Stabe. Bản thân kèo nhà cái 5 Tư đã giải đáp nhanh chóng tất cả các câu hỏi liên quan đến ngôn ngữ của các dịch giả.

Ảnh: kèo nhà cái 5 An

Tiếng Việt của chị đậm đà tính chất phương ngữ Nam bộ và đây là một thách thức đặc biệt đối với người dịch. Và các từ điển chuyên ngành của Việt Nam đã hỗ trợ rất nhiều cho các dịch giả trong khi làm việc, bởi trong những câu chuyện về vùng quê của kèo nhà cái 5 Tư có rất nhiều loài cây, loài thú, cũng như những đồ vật của đời sống hằng ngày mà chúng ta không hề biết đến. Các dịch giả đã theo đuổi công việc này với tham vọng của các thám tử và sự nhạy cảm về ngôn ngữ, có những nội dung còn được chú thích riêng một cách công phu. Ta lại có thêm lý do để thán phục thành quả của các dịch giả cũng như phong cách văn xuôi thật uyển chuyển của bản tiếng Đức.

Với Cánh đồng bất tận chúng ta có một cuốn sách tuyệt đẹp: đó không chỉ là một tác phẩm được trình bày cẩn trọng, biên tập kỹ lưỡng và được dịch một cách chuẩn xác, mà trước hết được viết bởi một ngòi bút tuyệt vời. Đây là những câu chuyện kể về những điều thật cốt lõi: về chốn gia đình mà ta cần có, và về những con người mà ta yêu quý. Sẽ không phải là sáo ngữ nếu tôi nói: Chúng ta còn muốn được đọc nhiều tác phẩm nữa từ ngòi bút của kèo nhà cái 5 Tư!

Trương Hồng Quang(dịch từ tiếng Đức)