Phá bongdaso kèo nhà cái và cái giá phải trả - Bài 1: bongdaso kèo nhà cái ‘chảy máu’ khắp nơi

LTS: Những ngày qua, người dân miền Trung đang phải vật lộn với trận lũ kinh hoàng trong lịch sử. Trận lũ lụt này đã gây ra những thiệt hại vô cùng to lớn, kể cả về người và tài sản. Câu chuyện lũ lụt luôn được cho là do thiên tai nhưng ngoài thiên tai thì nạn “chảy máu” bongdaso kèo nhà cái cũng chính là nguyên nhân góp phần gây ra những thảm họa này. Người Đô Thị giới thiệu bài viết do nhóm phóng viênPháp Luật TP.HCMthực hiện.

Tính đến ngày 25.10, mưa lũ, sạt lở đất tại miền Trung đã làm 130 người chết và 18 người mất tích. Trong đó, sạt lở đất làm chết 64 người, lũ lụt 64 người, tai nạn trên biển tám người và nguyên nhân khác 12 người. Và đến ngày 24.10, lực lượng chức năng mới chỉ tìm thấy 5/17 nạn nhân mất tích sau vụ sạt lở núi ở Nhà máy thủy điện Rào Trăng 3 (Thừa Thiên-Huế). Đây là một trong những câu chuyện đau lòng nhất từ vụ sạt lở thủy điện cướp đi sinh mạng rất nhiều người.

Thủy điện nhỏ tàn phá bongdaso kèo nhà cái

Ông Lê Ngọc Tuấn, Giám đốc Khu bảo tồn thiên nhiên Phong Điền (Thừa Thiên-Huế), cho biết tại khu vực Khu bảo tồn thiên nhiên Phong Điền có ba nhà máy thủy điện nằm trong vùng lõi, một nhà máy ở khu phục hồi sinh thái của khu bảo tồn. Việc làm thủy điện đã khiến khoảng 200 ha bongdaso kèo nhà cái bị mất. Bên cạnh đó, ảnh hưởng đến bảo tồn, đa dạng sinh học vì tiếng ồn của các nhà máy, dự án làm đứt gãy nhiều con đường di cư của động vật.

Riêng dự án Nhà máy thủy điện Rào Trăng 3, ngày 30.10.2008 được cấp phép xây dựng với công suất lắp máy 11 MW trên sông Rào Trăng (xã Phong Xuân, huyện Phong Điền) với vốn đầu tư 290,8 tỉ đồng. Diện tích đất dự kiến sử dụng là 11,1 ha. Năm 2016, Bộ Công Thương phê duyệt điều chỉnh quy hoạch đối với dự án này. Trong lần điều chỉnh này, chủ đầu tư dự án được thay đổi từ Công ty TNHH Tư vấn xây dựng Trường Sơn sang Công ty CP Thủy điện Rào Trăng 3. Tổng vốn đầu tư dự án được nâng lên gần 409 tỉ đồng. Dự án được thay đổi công suất lắp máy lên 13 MW, diện tích đất sử dụng theo đó nâng lên hơn 46,25 ha.

Sau hai đợt tiến hành thu hồi, chuyển đổi mục đích sử dụng đất (năm 2016 và  2019), UBND tỉnh đã thu hồi tổng cộng 46 ha. Trong đó, đất bongdaso kèo nhà cái sản xuất do Ban quản lý Khu bảo tồn thiên nhiên Phong Điền quản lý là 44,4 ha. Đất sông ngòi, kênh rạch, suối là 1,7 ha.

Như vậy, một thủy điện với công suất 13 MW đã khiến 44,4 ha diện tích đất bongdaso kèo nhà cái trong khu bảo tồn bị mất.

Thủy điện Rào Trăng 3 (Thừa Thiên-Huế), nơi xảy ra vụ sạt lở đất khiến 17 nạn nhân mất tích vào ngày 12.10. Ảnh: ND

Tương tự, tại Bình Định, Sở Công Thương tỉnh thông tin theo quy hoạch của Bộ Công Thương, trên sông Kôn đoạn qua tỉnh Bình Định có đến 14 nhà máy thủy điện với tổng công suất hơn 312 MW. Trong đó có đến 11 nhà máy thủy điện nằm trên địa bàn huyện Vĩnh Thạnh đã và đang triển khai.

Một lãnh đạo UBND huyện Vĩnh Thạnh cho biết để xây dựng các công trình thủy điện trên đã có hàng trăm hecta bongdaso kèo nhà cái đầu nguồn bị xóa sổ, triệt hạ. Chẳng hạn, thủy điện Trà Xom làm mất hơn 633 ha bongdaso kèo nhà cái phòng hộ, các nhà máy thủy điện Vĩnh Sơn 4, Vĩnh Sơn 5 lấy đi hàng trăm hecta bongdaso kèo nhà cái nguyên sinh, thủy điện Vĩnh Sơn 2 làm mất hàng trăm hecta bongdaso kèo nhà cái ở khu vực giáp ranh hai tỉnh Bình Định, Gia Lai.

“Chỉ một đoạn qua huyện mà sông Kôn phải gánh quá nhiều thủy điện. Thủy điện chồng thủy điện, làm dòng chảy biến dạng, sạt lở nghiêm trọng. Việc xây dựng quá nhiều thủy điện khiến nhiều cánh bongdaso kèo nhà cái đầu nguồn bị xóa sổ, diện tích bongdaso kèo nhà cái phòng hộ ngày càng bị thu hẹp, đất sản xuất mất dần...” - vị lãnh đạo huyện chia sẻ.

Trước đây, huyện Vĩnh Thạnh đã kiến nghị dừng triển khai, loại bỏ khỏi quy hoạch một số dự án, nhà máy thủy điện có công suất nhỏ vì làm mất nhiều diện tích bongdaso kèo nhà cái, đất sản xuất. Cũng theo vị này, một vấn đề nóng khác là tình trạng lâm tặc lợi dụng các đường được mở từ các công trình thủy điện để đưa máy móc, phương tiện vào phá bongdaso kèo nhà cái, khiến việc quản lý, bảo vệ bongdaso kèo nhà cái hết sức khó khăn.

Trước đây, UBND huyện Vĩnh Thạnh từng đề nghị đình chỉ thi công đối với các công trình thủy điện Vĩnh Sơn 5, Trà Xom, Định Bình mở rộng do vi phạm môi trường trong quá trình thi công, chưa thực hiện tái định canh, định cư cho người dân, chưa thực hiện đầy đủ các thủ tục xây dựng theo quy định…

Không chỉ vậy, còn nhớ vụ án làm rúng động tỉnh Quảng Nam vào những năm 2005 liên quan đến thủy điện. Lợi dụng được phép khai thác tận thu, tận dụng gỗ tại khu vực lòng hồ Nhà máy thủy điện Khe Diên, giám đốc một doanh nghiệp đã tổ chức khai thác gỗ trái phép ngoài khu vực tận thu thuộc vùng bongdaso kèo nhà cái phòng hộ đầu nguồn sông Thu Bồn. Đáng nói là vụ án không chỉ liên quan đến doanh nghiệp, nhiều quan chức cấp huyện, đầu ngành của tỉnh Quảng Nam lúc bấy giờ dính vòng lao lý.

Tại Quảng Nam, theo thống kê của Chi cục Kiểm lâm, từ năm 2015 đến nay, toàn tỉnh đã chuyển mục đích hơn 545 ha bongdaso kèo nhà cái tự nhiên để thực hiện các dự án thủy điện, kinh doanh và công trình công cộng. Trong năm năm gần nhất, diện tích bongdaso kèo nhà cái tự nhiên được chuyển đổi để thực hiện các dự án thủy điện là 58,43 ha, chủ yếu vào năm 2016 (51 ha).

Còn ở Nghệ An, quá nhiều nhà máy thủy điện khiến người dân ở hạ nguồn lo sợ. Trong 10 năm qua, diện tích bongdaso kèo nhà cái ở Nghệ An không chỉ bị tàn phá mà còn bị giảm do có hơn 20 dự án thủy điện đã, đang và sắp thi công.

Từ phá bongdaso kèo nhà cái lấy gỗ…

Những năm gần đây, nạn phá bongdaso kèo nhà cái cũng diễn ra liên tiếp trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên. Vào tháng 6.2020, từ nguồn tin của người dân địa phương, chúng tôi đã tiếp cận hiện trường một vụ phá bongdaso kèo nhà cái có thể nói là nghiêm trọng trên địa bàn huyện Kbang (Gia Lai).

Ghi nhận của PV sau nhiều ngày men theo các đường nhỏ, vượt nhiều dốc đi hơn chục cây số đường bongdaso kèo nhà cái là một “đại công xưởng” với hàng trăm cây bongdaso kèo nhà cái bị đốn hạ, nằm ngổn ngang ở nhiều khu vực bongdaso kèo nhà cái. Nhiều cây lớn vài người ôm bị đốn hạ và cưa xẻ ngay tại bongdaso kèo nhà cái, nhiều cây lớn khác bị cưa gốc nằm trơ trọi. Cạnh đó là những bãi gỗ xẻ nằm chồng lên nhau mà lâm tặc chưa kịp chuyển đi. Đi vào sâu bên trong còn có cả khoảnh lớn bongdaso kèo nhà cái bị đốn hạ và cưa xẻ trong tình trạng tương tự.

Kiểm tra hiện trường một vụ phá bongdaso kèo nhà cái ở huyện An Lão, Bình Định. Ảnh: NL

Liên quan đến vụ phá bongdaso kèo nhà cái này, cơ quan chức năng xác định vị trí ở các tiểu khu 120, 122 nằm trên địa bàn xã Đắk Smar và xã Sơ Pai (huyện Kbang), thuộc lâm phần của Công ty TNHH MTV Lâm nghiệp Lơ Ku quản lý. Qua kiểm tra, lực lượng chức trách xác định có 26 cây gỗ (bằng lăng, gội tía) tại các tiểu khu 120, 122 bị khai thác trái phép với tổng khối lượng gỗ thiệt hại hơn 71 m³, 12 cây gỗ bằng lăng bị khai thác trái phép tại tiểu khu 122 (địa giới hành chính xã Đắk Smar, huyện Kbang, thuộc bongdaso kèo nhà cái phòng hộ) với tổng khối lượng gỗ thiệt hại hơn 31 m³. Công an đã bắt giữ sáu người liên quan để phục vụ công tác điều tra.

Trước đó, vào tháng 11.2019, từ nguồn tin của người dân, chúng tôi đã tiếp cận và phản ánh vụ phá bongdaso kèo nhà cái nghiêm trọng xảy ra tại khu vực bongdaso kèo nhà cái đặc dụng Nam Kar (huyện Krông Ana, Đắk Lắk). Tại khu vực này có những gốc cây lớn, có cây hơn hai người ôm vừa được cưa xẻ, bên cạnh là nhiều phách gỗ có đường kính hơn 60-80 cm, dấu cưa còn rất mới. Tiếp tục đi, chúng tôi lại phát hiện nhiều cây cổ thụ có tuổi đời từ hàng chục đến hàng trăm năm bị cưa, nhiều súc gỗ lớn nằm chồng lên nhau. Đáng nói là có những tấm ván gỗ dày khoảng 30-40 cm được khéo léo lấp bởi bụi rậm và trên những con đường mòn có nhiều vết rất mới của dấu kéo gỗ…

Ngay sau khi chúng tôi phản ánh vụ việc, cơ quan chức năng đã tiến hành vào cuộc kiểm tra, khởi tố vụ án. Đến tháng 1-2020, cơ quan chức năng đã khởi tố sáu người liên quan trong vụ án để tiến hành điều tra. Theo kết quả điều tra, khoảng tháng 9 và tháng 10-2019, nhóm người này đã vào các tiểu khu 1023, 1024, 1025 của bongdaso kèo nhà cái đặc dụng Nam Kar (do Ban quản lý bongdaso kèo nhà cái đặc dụng Nam Kar quản lý) cưa hạ hơn 40 m³gỗ thuộc nhóm III đến nhóm VIII.

… đến phá bongdaso kèo nhà cái lấy đất sản xuất

Theo các báo cáo, đến hết năm 2010 toàn tỉnh Hà Tĩnh còn hơn 210.000 ha bongdaso kèo nhà cái tự nhiên, giảm hơn 4.800 ha so với năm 2006. Và 10 năm qua, diện tích bongdaso kèo nhà cái tự nhiên ở Hà Tĩnh tăng khoảng 7 ha. Tuy nhiên, đất lâm nghiệp giảm hơn 3.500 ha.

Theo số liệu từ cơ quan chức năng huyện miền núi Hương Khê (Hà Tĩnh), từ đầu năm 2020 đến nay, lực lượng kiểm lâm, công an và bảo vệ bongdaso kèo nhà cái đã phát hiện, xử lý hơn 92.000 m²bongdaso kèo nhà cái tự nhiên bị chặt phá. Theo đó, Cơ quan CSĐT Công an huyện Hương Khê đã ra quyết định khởi tố vụ án, khởi tố bị can đối với Nguyễn Viết Lệ (trú huyện Hương Khê) về tội hủy hoại bongdaso kèo nhà cái. Lệ nhờ một số người chặt phá 25.190 m²bongdaso kèo nhà cái tự nhiên có trữ lượng gỗ tròn là 54,1 m³để trồng cây keo.

Ông Nguyễn Văn Việt, Giám đốc Sở NN&PTNT tỉnh Hà Tĩnh, cho rằng Hà Tĩnh là tỉnh ở miền Trung có độ dốc cao. Độ che phủ bongdaso kèo nhà cái của Hà Tĩnh đạt 52%, tỉnh hiện có 360.000 ha bongdaso kèo nhà cái và đất lâm nghiệp. Trong đó có 116 ha bongdaso kèo nhà cái phòng hộ, 74 ha bongdaso kèo nhà cái đặc dụng, 169 ha bongdaso kèo nhà cái sản xuất, bongdaso kèo nhà cái tự nhiên 217 ha. Theo ông Việt, diện tích bongdaso kèo nhà cái này đã tham mưu và được Bộ NN&PTNT phê duyệt quy hoạch ba bongdaso kèo nhà cái, mục tiêu đảm bảo vấn đề ngăn ngừa biến đổi khí hậu và ảnh hưởng thảm họa khác như thiên tai, bão lũ hằng năm. Đồng thời cũng có diện tích đất bongdaso kèo nhà cái để sản xuất phát triển kinh tế.

Tại Nghệ An, với diện tích bongdaso kèo nhà cái hơn 1.160.000 ha, Nghệ An là tỉnh có diện tích bongdaso kèo nhà cái và đất lâm nghiệp lớn nhất nước nhưng thời gian gần đây đã xảy ra liên tiếp các vụ phá bongdaso kèo nhà cái tự nhiên. Trả lời báo chí, ông Nguyễn Hải Âu, Phó Phòng quản lý bảo vệ bongdaso kèo nhà cái - bảo tồn thiên nhiên, Chi cục Kiểm lâm tỉnh Nghệ An, cho biết từ năm 2015 đến nay, trên địa bàn tỉnh Nghệ An đã xảy ra 532 vụ phá bongdaso kèo nhà cái với diện tích bị thiệt hại gần 194 ha. Trong đó đã có 34 vụ được khởi tố. Diện tích bongdaso kèo nhà cái bị phá chủ yếu là bongdaso kèo nhà cái tự nhiên nghèo đã giao cho người dân hoặc các tổ chức quản lý.

Mới đây, vào tháng 9, Văn phòng Chính phủ đã có công văn truyền đạt chỉ đạo của Thủ tướng đối với thông tin báo chí phản ánh về phá bongdaso kèo nhà cái tại tỉnh Phú Yên. Theo đó, Thủ tướng giao các bộ NN&PTNT, TN&MT kiểm tra, xử lý theo quy định của pháp luật.

Trước đó,Pháp Luật TP.HCMvà nhiều tờ báo phản ánh gần đây tại Phú Yên liên tiếp xảy ra nhiều vụ phá bongdaso kèo nhà cái nghiêm trọng, phức tạp, gây thiệt hại lớn liên quan trực tiếp nhiều cán bộ, đảng viên ở địa phương. Cụ thể, trong tháng 7 và tháng 8-2020, nhiều người ở xã Phú Mỡ, huyện Đồng Xuân đã chặt hạ, phát trắng cây bongdaso kèo nhà cái, lấn chiếm đất trái phép.

Kết quả kiểm tra của cơ quan chức năng xác định có 53,6 ha bongdaso kèo nhà cái bị phát dọn, lấn chiếm. Trong đó có gần 11,5 ha bongdaso kèo nhà cái phòng hộ, còn lại là bongdaso kèo nhà cái sản xuất. Toàn bộ diện tích bongdaso kèo nhà cái này do UBND xã Phú Mỡ quản lý. Các khu bongdaso kèo nhà cái bị phá cách trụ sở UBND xã Phú Mỡ chỉ hơn 4 km. Bước đầu, cơ quan chức năng xác định có 40 người tham gia phá bongdaso kèo nhà cái, trong đó có 13 cán bộ, đảng viên xã Phú Mỡ.

Đầu tháng 9, trong quá trình điều tra vụ phá bongdaso kèo nhà cái tại khu vực giáp ranh hai huyện Tây Hòa, Sông Hinh, Cơ quan CSĐT Công an tỉnh Phú Yên phát hiện một khu bongdaso kèo nhà cái khác bị phá với quy mô lớn, hậu quả nghiêm trọng hơn tại xã Sơn Thành Tây, huyện Tây Hòa. Kết quả điều tra ban đầu xác định lâm tặc đã mở con đường vào bongdaso kèo nhà cái rộng 3 m, dài gần 1 km, đốn hạ hơn 200 cây gỗ lớn.

Nhóm phóng viên Pháp Luật TP.HCMthực hiện

Nguồn:Pháp luật TP.HCM