Tên ông gắn liền với đổi kèo nhà cái 5 

Tên tuổi Nguyên Ngọc gắn liền với công cuộc Đổi kèo nhà cái 5 Văn học (1986), thậm chí nói đến ông là nói đến Đổi kèo nhà cái 5, nói đến Đổi kèo nhà cái 5 là nói đến ông. Nhưng Đổi kèo nhà cái 5 văn học bấy giờ không phải là sản phẩm của Nguyên Ngọc, cũng như không hẳn là của chính sách “cởi trói” của Đảng và Nhà nước. Mà, trên hết và chủ yếu, là sự vận động theo quy luật nội tại của chính văn học. Điều mà Nguyên Ngọc gọi là “nội lực”.

Nếu như vậy, thì đổi kèo nhà cái 5 không bắt đầu từ 1986, mà từ Nhân văn và hậu Nhân văn, và xa hơn, từ “thơ không vần” Nguyễn Đình Thi (1947) và “thơ chắp chữ” Nguyễn Xuân Sanh “thời xuân thu nhã tập” (1942)… Bởi thế, kèo nhà cái 5 có một văn học trước Đổi kèo nhà cái 5 như các truyện ngắn, rồi “ai điếu/điếu ai” của Nguyễn Minh Châu, “văn học phải đạo” của Hoàng Ngọc Hiến, và “đề dẫn” của chính Nguyên Ngọc...

Từ trên xuống...

Nhưng cũng không ai phủ nhận được vai trò “bà đỡ” kèo nhà cái 5 chính sách “cởi trói”, và kèo nhà cái 5 Nguyên Ngọc trên cương vị Tổng biên tập báo Văn nghệ (1986-1989).

Minh chứng cho điều này là câu chuyện Nguyên Ngọc tìm thấyTướng về hưucủa Nguyễn Huy Thiệp trong đống bản thảo bị loại bỏ, đưa đăng và biến nhà văn này thành tiêu biểu của Đổi kèo nhà cái 5. Thế là có hẳn một loạt cây bút viết theo kiểu Nguyễn Huy Thiệp ra đời. Đồng thời cũng ra đời thêm nhiều cây bút khác như Dương Thu Hương, Phạm Thị Hoài, Bảo Ninh…

Chính sách “cởi trói” cũng đã cởi trói cho nhiều người, đặc biệt giúp cho nhiều người khác biết mình bị trói để mà tự cởi, hay nói như Nguyên Ngọc “phá trói”. Nhờ thế mà chẳng bao lâu, Đổi kèo nhà cái 5 đã trở thành phong trào, tháo dỡ những bức xúctrướcvề những vấn đề xã hội,saunhững vấn đề đường lối chính sách văn nghệ, cuối cùng kèo nhà cái 5 là tư duy nghệ thuật.

Nhà văn Nguyên Ngọc. Ảnh: Nguyễn Á

Tôi gọi giai đoạn văn học này làđổi kèo nhà cái 5 từ trên xuống, hoặc đơn giản là Đổi kèo nhà cái 5. Trước hết nó mangtính phong trào, có bề rộng nhưng chưa có bề sâu, thậm chí lôi cuốn không ít những kẻ có đầu óc cơ hội “kinh doanh đổi kèo nhà cái 5”.

Người ta phê phán các cơ chế cũ, bao cấp kinh tế và tư tưởng, kêu gọi “tháo khoán”. Đa số kèo nhà cái 5 chỉ nghĩ đến tự dokhỏimà chưa kịp nghĩ đến tự dođể. Bởi vậy, trừ một số cây bút cóviết khác, hiện đại chủ nghĩa, như Thiệp, Hoài, Bảo Ninh, còn đa số vẫnviết cũ. Người đọc hả hê, khoái trá với nhữngCái đêm hôm ấy đêm gì?, Người đàn bà quỳ…, tức công năng chính trị - xã hội kèo nhà cái 5 văn chương hơn là bản thân văn chương, tức tư duy nghệ thuật, lối viết.

Bởi thế khi Liên Xô và Đông Âu sụp đổ, Đổi kèo nhà cái 5 xã hội ngừng lại, thì Đổi kèo nhà cái 5 văn học cũng xụp xuống, nhất là sau khi Nguyên Ngọc bị mất chức Tổng biên tập. Nhiều cây bút chuyên nghiệp, đặc biệt là các cây bút thích ăn theo, vội vã rút về điểm xuất phát. Chỉ những rất ít người đã đổi kèo nhà cái 5 lối viết còn đứng lại.

... Từ dưới lên

Giai đoạn từ 1991 trở đi thường được các nhà nghiên cứu gọi làhậu Đổi kèo nhà cái 5theo nghĩa hậu Xô viết, hậu XHCN, tức không còn đổi kèo nhà cái 5 nữa. Nhưng, theo quan niệm của tôi, văn học Việt Nam vẫn tiếp tục đổi kèo nhà cái 5. Có điều đổi kèo nhà cái 5 lần này không ở bề nổi mà ở bề sâu, không có tính chất phong trào, mà có tính chất cá nhân.

Ai khát khao sáng tạo, tự ý thức được nhu cầu đổi kèo nhà cái 5 văn chương của mình, thì tìm cách đổi kèo nhà cái 5. Rất may lúc này mạng xã hội bắt đầu phát triển rộng rãi ở Việt Nam. Thế giới đi vào mỗi người không phải bằng cửa sổ như trước đây, mà bằng cửa chính. Do đó, nhà văn tiếp xúc được với văn hóa hậu hiện đại, vừa có tính đương đại vừa phù hợp với một đất nước còn nhiều yếu tố tiền hiện đại như Việt Nam.

Tôi gọi đổi kèo nhà cái 5 này làđổi kèo nhà cái 5 từ dưới lên, một đổi kèo nhà cái 5 mangtính cá nhânvàtính tự giác. Rất ít những cây bút hiện đại chủ nghĩa chuyển sang hệ hình hậu hiện đại. Đa số là những người mà thời Đổi kèo nhà cái 5 còn chưa hoặc kèo nhà cái 5 cầm bút, nhưng đã thức nhận được nhu cầu tự do để sáng tạo, để sang mộtviết khácnữa.

Văn chương hậu hiện đại Việt Nam còn yếu và thiếu. Những cách tân về lối viết theo “mỹ học kèo nhà cái 5 cái khác” kèo nhà cái 5 nó còn chưa thật sự sâu sắc. Nó còn vương mắc nhiều yếu tố tiền hiện đại chưa đượccải biếntrên nguyên tắc hậu hiện đại.

Hơn nữa, trong nhát cắt đồng đại hiện nay, văn học hậu hiện đại còn ở ngoại vi, chưa được trung tâm thừa nhận. Dẫu với những thành công ở một số tác phẩm kèo nhà cái 5 Nguyễn Bình Phương, Hồ Anh Thái, Đặng Thân, Thuận và một số tác giả khác trong thơ, thì số phận các văn học hậu hiện đại Việt Nam còn ở phía trước. Có điều không thể lấy tiêu chí “lớn”, “vĩ đại”, “vĩnh cửu” kèo nhà cái 5 nghệ thuật hiện đại, được sáng tác theo “mỹ học kèo nhà cái 5 cái siêu tuyệt”, làm tiêu chí đánh giá nghệ thuật hậu hiện đại, bởi nó theo đuổicái nhỏ, cái trường hợpvàcái hiện tại.

Trong thời gian này, đóng góp của Nguyên Ngọc cho đổi kèo nhà cái 5 văn học là từ xa và gián tiếp. Ông dịchĐộ không kèo nhà cái 5 lối viếtkèo nhà cái 5 R. Barthes để giới thiệu một cách tiếp cận xã hội học khác với cách tiếp cận xã hội học dung tục còn phổ biến ở Việt Nam; dịchNghệ thuật tiểu thuyết, Bản di chúc bị phản bộikèo nhà cái 5 M. Kundera để nói về sự vận động kèo nhà cái 5 tư tưởng và kèo nhà cái 5 nghệ thuật tiểu thuyết châu Âu từ Phục Hưng đến nay, nhất là tiểu thuyết Kundera lại là tiểu thuyết từ Đông sang Tây, từ hiện đại sang hậu hiện đại.

Đồng thời, Nguyên Ngọc còn viết về những vấn đề xã hội nóng bỏng, đặc biệt là đất và rừng Tây Nguyên. Có điều bây giờ ông lý giải những sai lầm xã hội đó từ căn nguyên văn hóa tộc người, bằng lý lẽ kèo nhà cái 5 mình và lý lẽ kèo nhà cái 5 các nhà nhân học qua các tác phẩm ông cất công dịchMiền đất huyền bí, Rừng, đàn bà, điên loạn, Pôtao, một lý thuyết về quyền lựccủa J. Dournes. Có lẽ Nguyên Ngọc thấy sự hụt hơi của Đổi kèo nhà cái 5 vừa qua do thiếu “nội lực”, mà cái tạo nội lực chính là “vốn văn hóa”, nên ông muốn bổ túc văn hóa cho các nhà văn.

Quyết định là nội lực cá nhân

Trong thế kỷ XX, văn học Việt Nam đã nhiều lần đổi kèo nhà cái 5, và hẳn trên đường hội nhập thế giới còn nhiều đổi kèo nhà cái 5 nữa. Bởi vậy, từ những nếm trải bản thân, tôi tự rút ra cho mình một số “bài học” sau:

Đổi kèo nhà cái 5, trước hết, là một vận động nội tại của văn học, hoàn cảnh bên ngoài chỉ có thể làm chậm hoặc đẩy nhanh tiến trình của nó mà thôi. Tuy nhiên, để chiến thắng được sự cản trở và “lợi dụng” được sức nâng của hoàn cảnh, thì các nhà văn cần phải có nội lực.

Bởi lẽ, một đổi kèo nhà cái 5thực sựphải là sự thay đổi từ hệ hình tư duy nghệ thuật cũ sang một hệ hình tư duy nghệ thuật kèo nhà cái 5, từ một viết này sang một viết khác.

Đổi kèo nhà cái 5, do đó, không còn là “đổi ngược” (chữ Nguyễn Đình Thi) hay “lộn trái” (chữ Chế Lan Viên) nữa, không còn “đất dụng võ” cho những kẻ ngụy đổi kèo nhà cái 5 nữa. Và khi ấy văn học được nhìn nhận ở bản thể chứ không chỉ ở công năng của nó.

Cuối cùng, mọi đổi kèo nhà cái 5 đều là một vận động dân chủ cho nên phải được tiến hành một cách dân chủ, xin tránh mọi áp đặt, cưỡng bức theo lý lẽ “mục đích bào chữa cho phương tiện”, để tránh khỏi hiện tượng bè phái, vốn chứa sẵn trong ý hệ.

PGS-TS. Đỗ Lai Thúy