Thu hồi tòa nhà xưa trong Cung kèo nhà cái 5 Hà Nội: Chưa làm thêm được gì thì chớ lấy bớt

Toà nhà kiến trúc Pháp trong Cung kèo nhà cái 5 đang có chủ trương thu hồi. Ảnh: Tiền Phong

TS. Phạm Sĩ Liêm (nguyên Thứ trưởng Bộ Xây dựng, nguyên Phó Chủ tịch Tổng hội Xây dựng Việt Nam):

Cần giữ lại lịch sử của Cung Thiếunhi 

Cung kèo nhà cái 5 như ta thấy bây giờ không phải có từ lúc xây mà đã tồn tại trước đó. Thời Pháp, đây là khu vực quy hoạch của Pháp dành cho kèo nhà cái 5, và nay vẫn là khu vực dành cho kèo nhà cái 5. Nói thế để thấy từ xưa tới nay Cung kèo nhà cái 5 liên tục là nơi dành cho kèo nhà cái 5.

Tòa nhà kiến trúc Pháp hiện nay mà UBND thành phố Hà Nội đang có chủ trương thu hồi, thực chất là cái còn lại của “Ấu Trĩ Viên” (vườn trẻ) từ thời Pháp. Lúc còn đang là phó chủ tịch UBND Hà Nội, tôi nhớ thành phố đã nhường hết khu đất phía sau của ủy ban cho Cung kèo nhà cái 5. Ngày ấy, vô cùng khó khăn, lúc tiếp quản Hà Nội ta chưa có tài lực, sau lại vướng phải thời kỳ khó khăn 10 năm bao cấp, thế nhưng theo lời dạy của Bác Hồ, Hà Nội lúc bấy giờ vẫn ưu tiên chăm lo cho kèo nhà cái 5. Tôi còn nhớ, rằm năm 1946 Bác Hồ đã tổ chức Tết kèo nhà cái 5 xung quanh hồ Hoàn Kiếm. Bác đã cho trẻ con chơi, bày cỗ, đánh trận giả…

"Tương lai chúng ta có thể làm nhiều thứ nhưng giữ được bản sắc rất khó, khôi phục lại quá khứ rất khó. Vì vậy, chúng ta cần giữ lại lịch sử của Cung kèo nhà cái 5. Tạo ra lịch sử nó khó lắm!”

TS. Phạm Sĩ Liêm

Còn hiện nay, Hà Nội đã chăm lo được gì, dành bao nhiêu đầu tư cho giáo dục kèo nhà cái 5? Thậm chí, người ta còn từng có ý định chuyển Cung kèo nhà cái 5 về khu Mỹ Đình. Dân số khu vực này đã tăng lên rất nhiều so với thời xây dựng Cung kèo nhà cái 5, đáng lẽ phải xây dựng, kiến thiết thêm để tương ứng với dân số thì nay người ta có ý định bớt, theo tôi là không đúng. Chủ trương đó cho thấy UBND Hà Nội coi nhẹ vai trò của kèo nhà cái 5, coi nhẹ tầm quan trọng của giáo dục kèo nhà cái 5. Một thành phố lớn như vậy chưa làm thêm được gì cho kèo nhà cái 5 thì cũng không nên lấy bớt đi.

Bản thân Cung kèo nhà cái 5 như ta thấy hiện nay, khi thiết kế người ta đã tính đến sự hài hòa của nó về mặt kiến trúc và kết hợp sử dụng công năng của các tòa nhà. Tức là Cung kèo nhà cái 5 với các tòa nhà còn lại, về mặt kiến trúc cũng như công năng lúc thiết kế đã được nhất thể hóa. Cung kèo nhà cái 5 đã được vận hành từ bao nhiêu năm nay, không nên thay đổi gì ở đây hết. Càng không nên vì một nhu cầu nào đó khác mà cắt bớt đi khiến công năng của Cung kèo nhà cái 5 trở nên què quặt.

Hà Nội không nhất thiết phải lấy đi tòa nhà kiến trúc Pháp ấy. Thu hồi tòa nhà này có lẽ chỉ là một phương án của UBND Hà Nội, bởi thành phố vẫn còn phương án khác như dùng sang tòa nhà của Sở Điện Lực, hoặc nâng cao dãy nhà hai bên cánh của UBND mà hiện nay vẫn thấp.

Tòa nhà kiến trúc Pháp trong Cung kèo nhà cái 5, không chỉ là một công trình có tính lịch sử - chính trị (nơi Bác Hồ đã cùng đại diện chính phủ Pháp ký Hiệp định sơ bộ ngày 6.3.1946), mà còn là nơi lưu giữ những hình ảnh từ ban đầu cho tới ngày nay của quá trình hoạt động của kèo nhà cái 5. Có thể nói đó là một công trình sống cùng kèo nhà cái 5.

Điều cuối cùng tôi muốn nói, tương lai chúng ta có thể làm nhiều thứ nhưng giữ được bản sắc rất khó, khôi phục lại quá khứ rất khó. Vì vậy, chúng ta cần giữ lại lịch sử của Cung kèo nhà cái 5. Tạo ra lịch sử nó khó lắm!

Năm 2014-2015, Tổ chức Kiến trúc quốc tế lập hồ sơ để xếp hạng Cung kèo nhà cái 5 là "Công trình di sản Kiến trúc hiện đại thế giới”. Tuy nhiên, năm 2015, công trình tiến hành cải tạo sửa chữa lớn, nhiều chi tiết kiến trúc có giá trị đã bị thay đổi thô bạo dẫn đến biến dạng, nên đã không được đưa vào danh sách “Công trình di sản Kiến trúc hiện đại thế giới”. Ảnh: TL

KTS. Lê Văn Lân (Phó Chủ tịch thường trực Hội Kiến trúc sư Hà Nội):

Chủ trương thu hồi chưa phù hợp pháp lý và đạo lý

Đồ án tổng thể Cung kèo nhà cái 5 được thiết kế từ rất sớm (bắt đầu khoảng từ năm 1973) và năm 1975 bắt đầu thi công. Lúc bấy giờ tôi đang là xưởng trưởng Xưởng Thiết kế số 1 Viện Thiết kế công trình Hà Nội.

Lúc ấy, lãnh đạo thành phố rất quan tâm đến thiếu niên, nhi đồng. Tôi còn nhớ, một công trình bụi bặm, luộm thuộm vậy mà một ông chủ tịch thành phố đều đặn ngày hai buổi sáng - chiều, ít nhất 10-15 phút, đến đi vòng quanh, trèo lên trèo xuống giữa lúc đang thi công. Chưa kể, huy động nguyên vật liệu cho xây dựng lúc ấy cũng rất khó khăn. Nhắc lại để thấy lúc ấy ở Hà Nội, cái gì tốt thì người ta nhường cho các cháu cả.

Về bản thiết kế, nó không phải là một ngôi nhà được thiết kế lên từ một khu đất trống, mà có bố cục như thế, hình hài như thế, xuất phát từ việc đã có nhà cũ hai tầng của người Pháp. Chính nhà cũ hai tầng của người Pháp là tiền đề, là khởi nguồn, buộc những công trình sau phải đi theo.

"Một công trình không thôi, bản thân nó đã đáng quý rồi, huống hồ nó mang dấu ấn lịch sử thì cần phải tôn trọng nó hơn. Không thu hồi Khu nhà truyền thống của Cung kèo nhà cái 5 mới là phù hợp theo đạo lý của người Việt: tất cả vì các cháu, chỉ thêm chứ không bớt những gì các cháu có".

KTS. Lê Văn Lân

Chính nó là đầu bài cho cách giải quyết kiến trúc những tòa nhà sau này có hình hài, quay mặt, gắn liền như thế nào để chúng kết hợp, tạo ra một chỉnh thể thống nhất trong Cung kèo nhà cái 5

Bất cứ một kiến trúc sư nào nếu cho một miếng đất như ở đó và bảo vẽ một cái nhà thì chắc chắn không ai vẽ như thế cả. Nó có hình hài như hiện nay là vì có ngôi nhà hai tầng cũ của người Pháp và có ý nghĩa lịch sử.

Sinh thời Bác Hồ đến Cung kèo nhà cái 5 một số lần với tư cách là Chủ tịch đến thăm kèo nhà cái 5. Cung kèo nhà cái 5 chính là nơi duy nhất trên đất nước này lưu niệm Bác Hồ với thiếu niên, nhi đồng. Một công trình không thôi, bản thân nó đã đáng quý rồi, huống hồ nó mang dấu ấn lịch sử thì cần phải tôn trọng nó hơn.

Hiện nay, nhà hai tầng đó vẫn làm nhiệm vụ là nhà truyền thống. Dù người ta không dùng từ bảo tàng, nhưng ý nghĩa của nó đích thị là bảo tàng Bác Hồ với thiếu niên, nhi đồng. Cách chúng ta ứng xử với công trình này cũng là thể hiện cách ứng xử của chúng ta với lịch sử của Cung kèo nhà cái 5, và ứng xử với kèo nhà cái 5 – thế hệ tương lai.

Chủ trương thu hồi lại Khu nhà truyền thống của Cung kèo nhà cái 5 Hà Nội vì vậy là không nên, bởi những căn cứ sau:

Theo Luật Thủ đô, Hà Nội phải giữ lại những công trình kiến trúc do người Pháp xây dựng trước 1945. Hơn thế, đây là những công trình di tích (nơi ký Hiệp định sơ bộ ngày 6.3.1946). Đồng thời, Quy hoạch chung thành phố Hà Nội tới 2030, tầm nhìn 2050 cũng nói rõ Cung kèo nhà cái 5 cần được giữ gìn bảo tồn.

Khu nhà A là Khu nhà truyền thống hiện diện đã hơn ½ thế kỷ, là nơi duy nhất ở Việt Nam ghi dấu Bác Hồ với kèo nhà cái 5 Việt Nam. Sự thực đây là một bảo tàng.

Kiến trúc Cung là một tổng thể mà khu nhà A là bộ phận đầu não, giữ vai trò: Bảo tàng, chỉ đạo, hoạt động (phương pháp). Nơi tiếp khách và giao lưu trong nước và quốc tế, chia sẻ kinh nghiệm với các nhà kèo nhà cái 5 trong toàn quốc… Sự tồn tại của Khu nhà A là lý do của bố cục và tổ chức các ngôi nhà còn lại (Nhà sinh hoạt 5 tầng và Rạp Khăn Quàng Đỏ).

Cung kèo nhà cái 5 là một biểu tượng về sự quan tâm của Hà Nội đối với kèo nhà cái 5 trong một quá trình dài, kể cả những lúc khó khăn nhất. Khuôn viên Cung hiện nay quá chật hẹp, chỗ vui chơi cho các cháu quá ít. Số lượng trẻ lại ngày càng đông, chưa kể phụ huynh cũng lui tới rất nhiều. Không thu hồi Khu nhà truyền thống của Cung kèo nhà cái 5 mới là phù hợp theo đạo lý của người Việt: tất cả vì các cháu, chỉ thêm chứ không bớt những gì các cháu có.

Về giá trị đô thị, đây là một tổng thể của những kiến trúc Pháp có giá trị: Bắc bộ phủ - Nhà công đoàn – Nhà ngân hàng – Nhà truyền thống Bác Hồ với kèo nhà cái 5… tạo nên quảng trường trước ngân hàng nhà nước và vườn hoa Lý Thái Tổ. Một tổng thể đẹp bậc nhất của kiến trúc Hà Nội, phải bằng mọi cách giữ gìn.

Ý định có một cơ sở mới thay cho Cung kèo nhà cái 5 lúc này là chưa phù hợp, nhất là với phương thức giáo dục trong xu thế hiện nay, yêu cầu về sự tồn tại của Cung kèo nhà cái 5 nơi đây vẫn còn lâu dài.

Cung kèo nhà cái 5 khi mới hoàn thành (1978-1980). Ảnh: TL

PGS-TS-KTS. Khuất Tân Hưng (Đại học Kiến trúc Hà Nội):

Thay vì cắt bớt, Hà Nội cần tăng lên

Khu vực Cung kèo nhà cái 5 lúc Pháp xây dựng đã dành cho kèo nhà cái 5. Khi Hà Nội xây Cung kèo nhà cái 5, thì vẫn tiếp tục vào một phần của không gian đó cho tới bây giờ. Trong chức năng sử dụng của một công trình thì giá trị lịch sử và giá trị tiếp nối là hai giá trị rất quan trọng. Như chúng ta nhìn thấy thì cho đến thời điểm này giá trị lịch sử vẫn được tôn trọng.

Một điều nữa, Cung kèo nhà cái 5 có sự kế tục giữa các phong cách kiến trúc khác nhau. Một phong cách từ thời Pháp rất đẹp và phong cách hiện đại (có thể coi là một công trình tiêu biểu của thời kỳ kiến trúc Xã Hội Chủ Nghĩa). Sự kết nối của các công trình ấy trong một khuôn viên tổng thể, mang nhiều ý nghĩa lịch sử.

Ngoài ra, có rất nhiều hoạt động liên quan đến kèo nhà cái 5 của thời cách mạng đã diễn ra ở đó. Đây là nơi lưu giữ những hoạt động, những ký ức của kèo nhà cái 5.

"Một trong những khía cạnh của đô thị là người ta nhìn thấy sự tiếp nối, sự tiếp tục. Tức là ta thấy nó vẫn đang sống vừa lưu giữ truyền thống. Vì vậy, thu hồi công trình này là phi lý, khi nhìn từ góc cạnh của sự liên tục của một công trình đã có bề dầy hoạt động".

PGS-TS-KTS. Khuất Tân Hưng

Khi hướng tới kèo nhà cái 5, thì việc sử dụng công trình này đã như một sự giáo dục kèo nhà cái 5 hướng tới tính truyền thống, tôn trọng truyền thống – cái mà lâu nay trong giáo dục ta vẫn hay bỏ quên. Vì vậy, nó là một công trình đặc biệt có ý nghĩa với giáo dục, với tương lai của đất nước.

Việc tồn tại tiếp tục của công trình này (Khu nhà truyền thống – PV) với Cung kèo nhà cái 5 sẽ thể hiện sự tôn trọng lịch sử, mặt khác hướng tới kèo nhà cái 5 là thế hệ tương lai, nên càng trở nên có ý nghĩa quan trọng. Những giá trị chỉ được tiếp nối chứ không bị phá bỏ, cắt đi.

Một trong những khía cạnh của đô thị là người ta nhìn thấy sự tiếp nối, sự tiếp tục. Tức là ta thấy nó vẫn đang sống vừa lưu giữ truyền thống. Vì vậy, thu hồi công trình này là phi lý, khi nhìn từ góc cạnh của sự liên tục của một công trình đã có bề dầy hoạt động.

Còn nhớ ngày xưa khi còn nhỏ, tôi ở quận Ba Đình, để được sinh hoạt hè ở Cung kèo nhà cái 5 là khó lắm. Chưa bao giờ được cho nên nó như một thứ ao ước, mong chờ. Trong ký ức không chỉ riêng tôi, mà cả những thế hệ trước và sau tôi, Cung kèo nhà cái 5 như một cái gì đó quý giá mà chúng tôi háo hức muốn có được. Trong ký ức của nhiều người cao tuổi thì nơi ấy chỉ dành riêng cho trẻ em trong suốt chiều dài lịch sử.

Sẽ thú vị hơn, ý nghĩa hơn khi được xem lại những hoạt động của kèo nhà cái 5 ngày xưa trong chính không gian từng diễn ra hoạt động như thế, chứ không phải ở một môi trường mới tinh. Đây chính là vai trò của tính địa điểm gắn kết với ký ức đô thị. Nó là một phần hữu cơ của địa điểm đó, tức là không chỉ có phần xác mà còn có cả phần hồn. Phần hồn này chính là những hoạt động đã, đang và hy vọng sẽ được tiếp tục để tiếp nối mạch lịch sử. Như vậy, thêm một lần nữa khẳng định tòa nhà kiến trúc Pháp nên được tiếp tục tồn tại trong Cung kèo nhà cái 5.

Hiện nay, chúng ta chỉ thấy có Cung kèo nhà cái 5 là nơi duy nhất dành riêng cho kèo nhà cái 5, còn những nhà văn hóa cấp Quận đa phần không gian nhỏ, lại với nhiều mục đích dành cho nhiều thành phần khác. Cho nên thay vì cắt bớt, Hà Nội cần tăng lên cả ở những nơi khác nhau. Nếu không, sẽ là lỗi rất lớn của thế hệ đi trước với thế hệ tương lai.

Lỗi ấy càng tăng lên nếu thu hẹp Cung kèo nhà cái 5, cắt bớt gốc rễ truyền thống của nó.

Lệ Quyên(thực hiện)

Vị trí Cung kèo nhà cái 5 Hà Nội ở  36 - 38 Lý Thái Tổ, Hoàn Kiếm. Ảnh: Googlemap