Xung quanh một từ “soi kèo nhà cái hôm nay”

“soi kèo nhà cái hôm nay” là một “từ dùng để chỉ từng cá nhân người đàn ông, con trai thuộc hàng dưới hoặc ngang hàng, với ý thân mật hoặc coi thường” (Từ điển tiếng Việt, Trung tâm Từ điển học, NXB Đà Nẵng 2020).

Trong giao tiếp, ta vẫn thấy mọi người gọi bọn trẻ (con trai) hoặc đàn ông ít tuổi hơn với tên có kết hợp với loại từ soi kèo nhà cái hôm nay (soi kèo nhà cái hôm nay + X): soi kèo nhà cái hôm nay Mít, soi kèo nhà cái hôm nay Huân, soi kèo nhà cái hôm nay Trung “mốc”, soi kèo nhà cái hôm nay Tuấn “lò gạch” (biệt danh)... Hoặc trong những trường hợp quan hệ ngang hàng, chúng ta cũng dùng soi kèo nhà cái hôm nay để gọi các bạn trai và cái để gọi các bạn gái (bắt nguồn từ soi kèo nhà cái hôm nay cu cái hĩm): Tụi soi kèo nhà cái hôm nay Hùng cái Dương sắp đến rồi đó; Mấy soi kèo nhà cái hôm nay lớp tớ giỏi chơi đàn lắm; Cái con cái Ngoan đến là ngộ... Đây là một lối nói suồng sã, thân mật, rất đặc trưng cho phong cách khẩu ngữ hàng ngày.

MV “Là một soi kèo nhà cái hôm nay con trai” của Jack từng gây tranh cãi mạng xã hội. Ảnh: CTV

Có khi lối nói này trở thành “đặc sản” của một địa phương. Trong bài Nỗi thèm khát nóng bỏng (Tuổi Trẻ, 18.4.2007), nhà cách mạng, cố nhà báo lão thành Trần Bạch Đằng viết: Xưng hô mỗi vùng có khác nhau. “soi kèo nhà cái hôm nay” là nét riêng của bà con Nam Bộ khi tỏ thân tình.... Ai cũng thuộc đẳng cấp “soi kèo nhà cái hôm nay”. Tôi cũng “soi kèo nhà cái hôm nay”... "Má gọi soi kèo nhà cái hôm nay và cười ấm áp/ Anh bồi hồi như mọi tầm cao”.

Như vậy, gọi ai đó (tụi trẻ con, bạn bè thân tình, cầu thủ trên sân) là soi kèo nhà cái hôm nay là một cách dùng từ dân dã (trước hết là ngắn gọn, dễ hiểu) mà không hề có ý khinh miệt, coi thường.

Ngoài ra, tiếng Việt còn có khả năng “soi kèo nhà cái hôm nay hoá” mọi đối tượng, bất kể đó là một nhóm người, một tập thể, một cộng đồng hay một vật vô tri, vô giác. Chẳng hạn, với các đội bóng, ta vẫn quen nói: soi kèo nhà cái hôm nay Hoàng Anh Gia Lai, soi kèo nhà cái hôm nay Bình Dương, soi kèo nhà cái hôm nay Chelsea, soi kèo nhà cái hôm nay Barca, soi kèo nhà cái hôm nay Brazil, soi kèo nhà cái hôm nay Anh, soi kèo nhà cái hôm nay Nhật Bản...; với các địa danh: soi kèo nhà cái hôm nay Hoàn Kiếm (quận Hoàn Kiếm), soi kèo nhà cái hôm nay Hà Giang (tỉnh Hà Giang), soi kèo nhà cái hôm nay Nam Phi, soi kèo nhà cái hôm nay Mỹ, soi kèo nhà cái hôm nay Pháp (“soi kèo nhà cái hôm nay Pháp thì nghĩa lý gì? Bệt lắm rồi. Không có soi kèo nhà cái hôm nay Mỹ xui thì làm gì Pháp dám trở mặt...”, Đôi mắt - Nam Cao), soi kèo nhà cái hôm nay Caribê (các nước vùng Caribê)...; với các hàng hoá: soi kèo nhà cái hôm nay Wave (xe mô tô), soi kèo nhà cái hôm nay Toshiba (máy lạnh), soi kèo nhà cái hôm nay Miliket (mì ăn liền), soi kèo nhà cái hôm nay Chinsu (nước tương)...

Có vẻ như rất nhiều đối tượng đều có thể được gọi là “soi kèo nhà cái hôm nay” một cách hết sức đơn giản, thoải mái. Đây có lẽ là một đặc thù khá thú vị của ngôn ngữ tiếng Việt.

Tất nhiên, soi kèo nhà cái hôm nay còn có mặt trong những bối cảnh mà người nói biểu thị sự coi thường, khinh miệt. Khi đang giao tiếp với xưng hô bình thường mà người ta đột nhiên xưng tao, mày và gọi người khác là soi kèo nhà cái hôm nay là sắc thái đã chuyển đổi hẳn rồi (Cứ cho mấy bảo kê ấy một trận để nó kiềng mình ra!). Không ít người còn ít tuổi vẫn ngang nhiên dùng soi kèo nhà cái hôm nay để ám chỉ hay gọi người khác vốn hơn hẳn tuổi mình một bậc, ngay cả khi họ đang giữ những vị trí quan trọng trong xã hội. Đó là thái độ coi thường đối tác mà bỏ qua nghi thức nói năng bình thường. Ta còn nhớ, Chí Phèo (của Nam Cao) năm xưa khi say xỉn đã gọi cả làng Vũ Đại là soi kèo nhà cái hôm nay kia mà (Anh hùng làng này cóc soi kèo nhà cái hôm nay nào bằng ta!).

Những cách gọi như vậy chỉ tồn tại trong khẩu ngữ. Chứ trong văn bản (với phong cách trung hoà hay trang trọng), không ai dùng (và cũng không dám dùng) từ ngữ kiểu này. Còn trong các văn bản khác (sáng tác văn học chẳng hạn ) thì nhà văn có thể đưa nguyên xi cách nói của giao tiếp hội thoại đó vào. Đấy lại là một mặt của cuộc sống được phản ánh vào văn học.

Như vậy, "soi kèo nhà cái hôm nay" có hai sắc thái trong sử dụng. Tuỳ hoàn cảnh mà soi kèo nhà cái hôm nay đựơc tiếp nhận một cách thân tình hay khó chịu.

“soi kèo nhà cái hôm nay” đáng ghét, “soi kèo nhà cái hôm nay” đáng yêu

“soi kèo nhà cái hôm nay" bình thường giống như nhiều bạn thân.

PGS-TS. Phạm Văn Tình

(Hội Ngôn ngữ học Việt Nam)