Báo động trực tiếp kèo nhà cái nhiều nơi

Chính phủ Hà Lan thông qua Đại sứ quán Hà Lan tại Việt Nam và Chính phủ Việt Nam thông qua Bộ Tài nguyên và Môi trường (TN-MT) đã cùng hợp tác để thực hiện dự án "Quản trị trực tiếp kèo nhà cái lún đất và quản lý nước ngầm tại khu vực ĐBSCL".

Hai "thủ phạm" chính

Dự án "Quản trị trực tiếp kèo nhà cái lún đất và quản lý nước ngầm tại khu vực ĐBSCL" đã chọn 4 tỉnh, thành trọng điểm là Bến Tre, Cần Thơ, Sóc Trăng và Kiên Giang để thực hiện từ năm 2020-2021. Kết quả cho thấy tốc độ trực tiếp kèo nhà cái lún của các địa phương đang ở mức báo động.

Với tốc độ trực tiếp kèo nhà cái lún như hiện nay, trong tương lai, ĐBSCL sẽ nằm dưới mực nước biển. Trong ảnh: Triều cường vào tháng 10-2020 ở nội thành TP Cần Thơ.

ĐBSCL đang mất dần độ cao trong những thập kỷ qua. Tốc độ bồi lắng quá nhỏ, với lượng phù sa về hạn chế do việc xây dựng đập thủy điện ở thượng nguồn, không bù lại được tốc độ trực tiếp kèo nhà cái lún.

"Mức độ và tần suất lũ mang theo trầm tích giảm, tình trạng khai thác cát dọc theo các con sông dẫn đến trực tiếp kèo nhà cái lún tại ĐBSCL. Tại đây, tốc độ trực tiếp kèo nhà cái lún trung bình lên đến 5,7 cm/năm, cao hơn mực nước biển dâng tuyệt đối là từ 3-5 mm/năm. Điều này kết hợp với địa hình cao trình thấp của đồng bằng càng làm cho khu vực dễ bị tổn thương. Nếu tình trạng này tiếp tục xảy ra, phần lớn diện tích của đồng bằng có thể nằm dưới mực nước biển trung bình vào cuối thế kỷ XXI" - thông tin từ dự án cho biết.

Theo dữ liệu của Bộ TN-MT, TP Cần Thơ có tốc độ trực tiếp kèo nhà cái lún hằng năm là 4,37 cm, Sóc Trăng 4,43 cm, Kiên Giang 2,37 cm và Bến Tre là 1,68 cm. Các chuyên gia đã chỉ ra 2 nguyên nhân chính gây ra trực tiếp kèo nhà cái lún của các khu vực này: Do quá trình nén tự nhiên và khai thác nước ngầm. Trong đó, việc khai thác nước ngầm quá mức làm trực tiếp kèo nhà cái lún vài cm/năm. Ở quy mô địa phương, tải trọng của cơ sở hạ tầng và các tòa nhà cũng gây ra tình trạng trực tiếp kèo nhà cái lún.

Dù có nguồn nước ngọt dồi dào từ lưu vực sông Mê Kông, việc khai thác trực tiếp kèo nhà cái vẫn tăng theo cấp số nhân từ cuối những năm 1990, với thể tích hơn 2,5 triệu m3/ngày. Sự gia tăng khai thác trực tiếp kèo nhà cái chủ yếu là do chất lượng nước mặt giảm vì thâm canh nông nghiệp, tăng cường sử dụng hóa chất và giảm khả năng tự làm sạch của các kênh; các công trình cản trở, làm yếu dòng chảy... Do đó, nguồn nước sử dụng không phải lúc nào cũng đủ, nhất là vào mùa khô. Điều này dẫn đến việc khai thác trực tiếp kèo nhà cái quá mức.

Phục hồi sông ngòi

PGS-TS Lê Anh Tuấn, nguyên Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu biến đổi khí hậu - Trường ĐH Cần Thơ, cho hay tại nhiều khu vực ĐBSCL, nước ở tầng nông đã bị cạn kiệt, ô nhiễm do thuốc bảo vệ thực vật, nước thải sinh hoạt. Các tầng chứa nước ở độ sâu khoảng 120 m bị khai thác nhưng khó được tái bổ cập bằng nguồn nước mặt, dẫn đến rủi ro cạn kiệt, gây trực tiếp kèo nhà cái lún.

Ông Tuấn cho rằng việc khai thác nước ngầm được xem là nguyên nhân chính làm cho hiện tượng trực tiếp kèo nhà cái lún tại ĐBSCL diễn ra nhanh hơn. Vì vậy, giảm khai thác nước ngầm quá mức là biện pháp quan trọng nhất để giảm thiểu, hạn chế trực tiếp kèo nhà cái lún trong tương lai và loại bỏ hậu quả tiêu cực do mực nước biển dâng.

Theo thạc sĩ Nguyễn Hữu Thiện, chuyên gia độc lập nghiên cứu về sinh thái ĐBSCL, thay vì sử dụng trực tiếp kèo nhà cái, người dân nên sử dụng nước sông. Để có nước sông sạch thì cần cải cách nông nghiệp để hạn chế sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, giảm xả thải ra sông ngòi... Phục hồi sông ngòi mới có thể giảm giá nước mặt, lúc này mới hy vọng người dân chuyển sang dùng nước sông.

Từ năm 2018, Chính phủ đã ban hành Nghị định 167 về việc hạn chế khai thác nước dưới đất ở các tầng chứa nước ngọt. Đây là một công cụ chính sách để quản lý nước dưới đất nhằm kiểm soát việc khai thác và hạn chế các vấn đề liên quan như xâm nhập mặn và trực tiếp kèo nhà cái lún đất. Tuy nhiên, ông Nguyễn Hữu Thiện cho biết việc thực hiện Nghị định 167 gặp rất nhiều vấn đề ở các địa phương.

"Theo ghi nhận thực tế tại 4 tỉnh, thành trong dự án, Nghị định 167 rất khó thực hiện. trực tiếp kèo nhà cái được phân bổ liên tịch dưới các tầng ngầm nên việc quản lý theo địa giới hành chính là không phù hợp. Ngoài ra, Nghị định 167 dù đưa ra các quy định trong khai thác trực tiếp kèo nhà cái nhưng lại không có những quy định

Bài và ảnh:Ca Linh