PGS. Văn Như Cương mở kèo nhà cái 5 tư: “Coi như tôi được tự do…”

Thưa, sắp tròn 20 năm thành lập kèo nhà cái 5 THPT dân lập đầu tiên ở Hà Nội, nếu được chọn lại đường đi của mình- ông sẽ làm gì?

Ngày 1.6.1989 mở kèo nhà cái 5 Lương Thế Vinh khi ấy tôi 52 tuổi vừa rời kèo nhà cái 5 ĐH Sư phạm Hà Nội. Sau gần 20 năm, bây giờ nếu được bắt đầu từ chỗ… bắt đầu – tôi sẽ vấn đi lại con đường này.

Ông có thể nói rõ vì sao?

Vào thời điểm đó giáo dục VN "tuột dốc không phanh” , các kèo nhà cái 5 nợ lương giáo viên- thầy bỏ dạy lái xe ôm, bán xôi… trò bỏ học lêu lổng. Trong khi Hà Nội có đội ngũ giáo viên tuyệt vời (phần lớn có thâm niên sư phạm cao từ các tình lẻ rồi mới được về thủ đô dạy). Tôi tự hỏi với lực lượng trí thức đó, tại sao giáo dục VN ra nông nỗi ấy? Rồi tự trả lời vì cơ chế? Vậy chỉ có thể tự mở một ngôi kèo nhà cái 5 của mình mới thoát khỏi nó.

Nhưng ông có thể chọn những cách khác tác động vào cơ chế, như cải tiến nội dung sách giáo khoa, cải cách lương giáo viên, kêu gọi người tâm huyết…?

Vô phương, nhưng chuyện ấy người ta nói ta nói cả gần nửa thế kỷ. Bây giờ vẫn tiếp tục nói, có lay chuyển được đâu. Tác động vào cơ chế tốt nhất là tìm một cơ chế khác. Khi tôi lập kèo nhà cái 5 chưa có tiền lệ, chưa có qui định. Tôi tự đề nghị dự thảo qui định rồi lãnh đạo Bộ GD & ĐT ký duyệt. Một vị lãnh đạo còn nói “chúng ta đã thanh toán được dân lập từ lâu, giờ có người muốn quay lại.” Mở kèo nhà cái 5, tôi làm hiệu trưởng, vợ làm kế toán trưởng cũng trái qui định (dù không phải tiền nhà nước). Tôi bảo, vậy chúng tôi sẽ ly dị để không trái với qui định?

PGS. Văn Như Cương: “Ước mơ cuối cùng, nếu đủ nguồn lực đầu tư - tôi sẽ thành lập kèo nhà cái 5 PTTH nội trú”. Ảnh: Zing.vn

Có vẻ ông hơi bị “liều”?

Quá liều, trong hoàn cảnh Nhà nước không mặn mà, gia đình tôi nghèo, phụ huynh học sinh chưa tin. Trông râu tóc đạo mạo, nhưng biết bụng bảo dạ tôi thế nào, người ta ngại chứ? Anh có thể dám vào hàng phở mới mở ăn thử một lần, nhưng có dám kéo con ra khỏi kèo nhà cái 5 công vào học thử kèo nhà cái 5 tư một năm?

Vậy mà khi đăng báo chiêu sinh tôi bất ngờ, có tới hơn 1.600 đơn xin nhập học. Năm đó tôi nhận 800 em cho cả 3 lớp 10,11,12. Tức là không phải chỉ tôi hay một số người làm giáo dục, mà cả xã hội ngán cớ chế kèo nhà cái 5 công lập đến tận cổ. Tóm lại tôi là “kẻ liều gặp thời”, nói văn vẻ thì kèo nhà cái 5 tư là xu thế tất yếu, là đòi hỏi khách quan của xã hội.

Nhưng nếu ông không thành công?

Nếu tôi “chết”, thất bại- mô hình này không ra đời, không ít người chờ đợi kết cục đó. Họ chờ tôi làm, tốt là “thành tích xã hội hoá giáo dục” của họ, xấu càng khẳng định kèo nhà cái 5 công là một mô hình giáo dục duy nhất đúng. Đến nay đã có gần 60 kèo nhà cái 5 dân lập với 15.000 học sinh, so với 25.000 học sinh công lập tỷ lệ này là 3/5. Sự phát triển rất nhanh hệ thống kèo nhà cái 5 dân lập càng chứng tỏ nhu cầu thực sự của toàn xã hội.

Đâu là mặt mạnh của kèo nhà cái 5 dân lập, thưa ông?

Đa dạng. Nếu cơ chế các kèo nhà cái 5 công lập giống nhau, tạo ra các “sản phẩm” giống nhau, thì kèo nhà cái 5 tư không thế. kèo nhà cái 5 Nguyễn Siêu, Lomoloxop… chẳng hạn- tuyển chọn đầu vào rất kỹ, học phí cao (1,4 triệu/ tháng).  Định hướng tuyển chọn, đào tạo nhân tài rất rõ, đó là thế mạnh của họ mà kèo nhà cái 5 công lập không làm được (không có cơ chế để làm). Hay kèo nhà cái 5 Đinh Tiên Hoàng chấp nhận các em bị loại khỏi kèo nhà cái 5 công lập, các học sinh cá biệt… Họ có phương pháp riêng, để đào luyện chúng trở thành người tốt.

Góp phần nâng cao dân trí (tạo ra 15.000 chỗ học) là đóng góp vô cùng lớn của hệ thống kèo nhà cái 5 tư. Ta tưởng tượng nếu không có kèo nhà cái 5 tư, 15.000 em sẽ học ở đâu khi công lập không cáng đáng nổi? Các vợ chồng ở thành phố ngày nay chỉ có 1-2 con, nếu con cái họ thất học, nỗi bất hạnh đó lớn nhất trong mỗi gia đình. Hệ thống kèo nhà cái 5 tư đã giúp 70%- 80% các em tốt nghiệp phổ thông. Nếu chỉ đạt 50% thôi, tôi đã bái phục, vì họ đã “vét” tất cả các em không được kèo nhà cái 5 công nhận dạy. Thành tích ấy là vĩ đại.

Xã hội đối xử với “họ” thế nào ạ?

Nhà nước không cho gì, chúng tôi tự bươn chải. Một nhà giáo dục Pháp hỏi tôi được Nhà nước hỗ trợ bao nhiêu phần trăm? Tôi bảo zero. Ông ta ngạc nhiên: Thế thì ông tự do quá nhỉ? Bên ấy (Pháp), Nhà nước hỗ trợ bao nhiêu phần trăm kinh phí giáo dục thì được quản lý nhà kèo nhà cái 5 bấy nhiêu phần trăm (hai bên ký với nhau). Tôi không được phần trăm nào, nên coi như tự do. Và Nhà nước còn thu 10% thuế thu nhập các kèo nhà cái 5 tư.

Tức là người đi học phải đóng thuế?

Đúng vậy, thế giới không thế, nhưng ta làm thế, vì vậy 10% đó người đi học kèo nhà cái 5 tư VN phải chịu.

Thưa, ông có cho vậy là vô lý?

Dạy học tức là tôi đang làm công cho Nhà nước, với ý nghĩa cung cấp các “sản phẩm con người” cho Nhà nước, kháng chiến chống Pháp chính quyền đưa thóc cho dân xay xát rồi lấy gạo, dân được trả công. Thời bao cấp nhiều gia đình làm hộp cát tông, đan len… gia công cho Nhà nước để nhận tiền công. Tôi nói hai thời kỳ kinh tế khó khăn nhất, người làm công vẫn được Nhà nước trả công. Thời nay không khó thế, những người làm công (như chúng tôi) không hưởng công và còn chịu thuế.

Nhưng ông lại được tự do?

Vâng, dạy theo chương trình của Nhà nước mặc dù biết  nó… kỳ cục. Thí dụ Nhà nước qui định giảng bài “Bên kia sông Đuống” 1 tiết, nhưng khi ra đề thi 3 tiết. Tôi vượt rào, cho dạy 3 tiết. Thanh tra giáo dục kiểm tra sổ đầu bài, hỏi: Tại sao 3 tiết? Tôi “báo cáo” thực ra 7 tiết, vì đã mời nhà thơ Hoàng Cầm đến nói chuyện với các em 4 tiết nữa.

Họ kêu “thế thì gay quá!” Trời ơi, 1 tiết làm sao giảng nổi bối cảnh ra đời, xuất xứ của một bài thơ từ thời chống Pháp cho trẻ hôm nay hiểu. Qui định thì nhiều lắm, 30.5 phải nghỉ hè, 5.9 phải khai giảng…

Muốn làm khác, phải xin phép. Chưa nói kết cấu chương trình không hợp lý, sức tiếp thu của mỗi lớp, mỗi trẻ lại khác nhau. Có em một tiết đã hiểu, em khác phải 2-3 tiết mới hiểu v.v... Tức là thời gian học phải linh hoạt, tuỳ đối tượng tiếp nhận- không thể đóng chặt trong từ 5.9 năm nay đến 30.5 năm sau.

ĐBSCL lũ tháng 10, 11 (đầu năm học) người lớn có thể sống chung với lũ- nhưng trẻ không thể học chung với lũ. Chúng cần một niên học khác để tránh lũ.

Có vẻ ông là người “dị ứng” với các kế hoạch, qui định?

Tôi bị đánh giá là một hiệu trưởng tuỳ tiện, kèo nhà cái 5 có nhiều giáo viên tuỳ hứng. Qui định bắt giáo viên phải sọan giáo án, còn phải viết tay (để tránh photo giáo án cũ) trình tổ trưởng mới được lên lớp. Tôi không cần, vì giáo án chỉ để giải quyết các tình huống trên lớp. Mà vô vàn các tình huống có thể xảy ra trên lớp (các câu hỏi đột ngột của thí sinh trên lớp chẳng hạn) giáo án nào lường trước nổi? Còn soạn giáo án cũ theo chương trình, thì sách giáo khoa đủ rồi, cần gì làm?

“Tuỳ tiện”, nhưng ông nhiều mơ ước và dám làm. Vậy nếu có đủ nguồn lực tài chính, ông sẽ còn làm gì nữa ạ?

Xây dựng một kèo nhà cái 5 nội trú để các em được sống nhiều bên nhau, trong nhà kèo nhà cái 5 (cả tuần) tôi muốn dạy kỹ năng sống cho trẻ, chống lại sự méo mó của giáo dục (trong gia đình và xã hội). Một đứa trẻ không biết nấu cơm, giặt giũ, sắp xếp đồ đạc của mình ngăn nắp... luôn trông vào ôsin hầu hạ, dắt tay. Đứa trẻ ấy sẽ trở thành một công dân tử tế ư? Chúng ta đang chứng kiến ngày càng nhiều học sinh nam đánh nhau, trộm cắp, dùng thuốc lắc, giết nhau, nữ sinh nạo thai... Chúng trở nên hung hăng hơn. Chúng tôi sẽ dạy chúng sống thân thiện với đồng loại.

kèo nhà cái 5 Lương Thế Vinh nổi tiếng 5 năm liền 100% học sinh tốt nghiệp PTTH (riêng năm ngoái kèo nhà cái 5 Amsterdam cũng 100% - điều này rất khó vì chỉ một em ốm đúng vào ngày thi là không thể 100%). Nhưng tôi tự hào vừa thôi, vì hiểu rằng sự kỳ vọng lớn hơn của phụ huynh không phải 100% tốt nghiệp -  mà, chúng trở thành người tốt.

Ông sẽ tạo ra một “ốc đảo” ạ?

Chúng tôi sẽ ở với chúng suốt tuần, dạy chúng làm bếp, giặt giũ, tăng gia... Dạy từng đứa trẻ từ lớp 1 đến hết lớp 12 một cách toàn diện, thông qua lao động và các mối quan hệ giữa người với người. Không phải “toàn diện” như người ta đang hiểu, và còn định đưa giao thông, giới tính, môi kèo nhà cái 5... vào chương trình vốn đã quá tải. Chúng tôi không nhăm nhăm dạy kiến thức mà dạy bản chất làm người. Hãy dạy chúng phân biệt sai, đúng - tự khắc chúng biết hành động đúng. Tôi nghe nói bây giờ ai tốt nghiệp ĐH Havard, được nhận làm việc ngay. Vậy nếu theo chương trình VN, người ấy có học đủ các môn chính trị, quân sự, pháp luật VN... không?

Đúng là tôi muốn xây dựng một “ốc đảo” nhô lên trên bãi biển giáo dục, xã hội. Nhưng nếu có nhiều người cùng xây “ốc đảo”, mặt bằng giáo dục chắc chắn sẽ cao lên nhiều.

 Xin cảm ơn Phó giáo sư.

Hân Hươngthực hiện