Thủ Thiêm: Nửa thế kỷ long đong quy kèo nhà cái hôm nay

Thiết kế khu đô thị mới Thủ Thiêm kèo nhà cái hôm nay công ty tư vấn Doxiadis Associates. Nguồn: Doxiadis Associates (1965)

Công việc thiết kế một khu dân cư mới được nhóm tư vấn Hy Lạp bắt đầu bằng một khảo sát ba khu hiện hữu: khu dân cư cũ, khu nghèo và khu có cả người giàu và người nghèo ở lẫn, để hiểu lối quần cư kèo nhà cái hôm nay người Việt, nhu cầu kèo nhà cái hôm nay các nhóm xã hội khác nhau và tìm kiếm vật liệu, kỹ thuật xây dựng tại địa phương đã được minh chứng qua thời gian. Thêm nữa, các tác giả còn làm một khảo sát tới 117 hộ gia đình (738 cư dân) để hiểu điều kiện, nhu cầu và mong ước kèo nhà cái hôm nay họ. Khảo sát này cho chúng ta biết những điều thú vị về thị dân Sài Gòn khi đó như nhu cầu giải trí kèo nhà cái hôm nay họ: 35% người dân thổ lộ họ thích xem phim và nghệ thuật sân khấu, 14% chọn việc đọc, chỉ có 4% đàn ông chọn bóng đá trong khi 3% phụ nữ thích lang thang ở các khu mua sắm.

Mặt bằng điển hình kèo nhà cái hôm nay một khu dân cư trong khu đô thị Thủ Thiêm. Đồ họa do Người Đô Thị thực hiện theo Doxiadis Associates (1965)

Ý tưởng chủ đạo của phương án quy kèo nhà cái hôm nay là việc kéo dài đại lộ Hàm Nghi qua bờ bên kia sông Sài Gòn rồi hướng thẳng về phía Biên Hòa – hướng phát triển chủ đạo của thành phố, tạo thành trục chính Đông – Tây của khu đô thị mới. Dọc theo trục xương sống này là một dải đất hành chính và thương mại. nhóm tư vấn ứng dụng mô hình ô-phố-cực-lớn (mega block) để tách rời giao thông cơ giới và đường đi bộ. Mỗi ô phố là một khu dân cư hình chữ nhật được thiết kế mô phỏng những cụm dân cư vùng sông nước Nam Bộ với hệ thống kênh rạch, thay vì những tuyến phố, tạo nên trục công cộng chính. Những con kênh này, nằm theo hướng dòng chảy của sông Sài Gòn, sẽ được dùng vào cả mục đích giao thông và thoát nước. Không có đường xe cơ giới nào chạy xuyên qua khu dân cư mà chỉ có những con đường đi bộ nhỏ len lỏi vào từng khu nhà ở thấp tầng (khảo sát của nhóm tư vấn tại Sài Gòn cho thấy 55% số người được hỏi nói rằng đi bộ là phương tiện chính của họ). Những mẫu nhà ở đậm chất địa phương: sử dụng vật liệu tự nhiên và được bố trí trồi ra, thụt vào dọc theo tuyến đường đi bộ như trong những làng xóm truyền thống.

Vì nhu cầu nhà ở đang cấp bách, các nhà quy kèo nhà cái hôm nay của công ty DA dồn hết tâm huyết vào khu dân cư. Các sử dụng đất khác chỉ được coi là thứ yếu và dường như chỉ được nhận phần đất thừa sau khi khu dân cư đã được bố trí ổn thỏa. Phần đất ven sông được bố trí cùng chức năng với bờ bên kia sông Sài Gòn: Phần đất bán nguyệt hướng về Quận Nhất là khu hành chính và thương mại, phần đất hướng về phía cảng Sài Gòn bên Quận Tư là khu công nghiệp nhẹ, dải đất đối diện với khu Thị Nghè (lúc đó còn là vùng ngập nước) là công viên. Toàn bộ dải đất ven sông Sài Gòn vì vậy mà không được được suy xét cẩn thận. Sự kết nối với trung tâm hiện hữu bên kia bờ sông Sài Gòn về mặt thị giác để Thủ Thiêm, từ vùng đất bị lãng quên, trở về trong lòng người thành phố, đã không được suy xét. Trong bối cảnh mặt nước sông Sài Gòn đã nhộn nhịp thuyền buôn và tàu chiến qua lại, đồ án lại để ngỏ một trong những câu hỏi khó nhất của việc phát triển Thủ Thiêm: Vượt sông Sài Gòn như thế nào? bằng cầu hay hầm?

Một mẫu nhà công ty Doxiadis phát triển từ quan sát các khu dân cư cũ trong nội thành Sài Gòn với gác xép để tăng diện tích ở và mái cao với thông gió để phù hợp với khí hậu nóng ẩm tại địa phương. Nguồn: Doxiadis Associates (1965)

Đồ án của DA được phê duyệt năm 1968 và thậm chí đã được in lên một số bản đồ Sài Gòn đầu thập niên 70 nhưng không bao giờ trở thành hiện thực. Việc quy kèo nhà cái hôm nay Thủ Thiêm như là những khu dân cư ngoại ô khép kín thay vì một khu đô thị trung tâm có mạng đường ô bàn cờ đã khiến cho việc phân nhỏ dự án và phân kỳ đầu tư gặp khó khăn. Thêm nữa, mặc dù các nhà thiết kế dù đã khéo lựa chọn những ‘nguyên liệu’ đậm đà văn hóa bản địa, họ lại chỉ có thể đề ra một quy kèo nhà cái hôm nay như một mô hình chung cho các khu dân mới ở miền Nam chứ không phải một thiết kế riêng cho Thủ Thiêm. Các nhà quy kèo nhà cái hôm nay Hy Lạp đã không tôn trọng hiện trạng tự nhiên của vùng đất mà đề xuất lấp toàn bộ rạch tự nhiên và đào một hệ thống rạch hoàn toàn mới, dẫn đến phí tổn quá lớn trong khi ngân sách miền Nam đang phải gánh cuộc chiến tranh đã tới kỳ khốc liệt.

Cuối cùng đồ án của DA vẫn chỉ là một ước mơ dang dở.Không có dự báo nhu cầu sử dụng đất, không có đánh giá tác động giao thông và quan trọng nhất, không có kế kèo nhà cái hôm nay và đánh giá về tài chính cho dự án– những thiếu sót cơ bản trong quy kèo nhà cái hôm nay đô thị mà nền quy kèo nhà cái hôm nay Việt Nam đương đại cũng vẫn chưa thoát khỏi – dự án dừng lại ở những bản vẽ. Nhóm tư vấn của DA thừa hiểu những hạn chế này của đồ án và đã đưa ra những đề xuất về tổ chức bộ máy và phương thức để triển khai. Những đề nghị này chìm vào quên lãng trong tiếng súng và sự bất ổn của chính trường Sài Gòn từ sau sự sụp đổ của chế độ Ngô Đình Diệm.

Constantinos Apostolou Doxiadis được coi là một trong những nhà quy kèo nhà cái hôm nay có tiếng nhất trên thế giới lúc bấy giờ, chân dung ông từng được chọn làm trang bìa của tạp chí Time. Trong quy kèo nhà cái hôm nay và thiết kế đô thị, Doxiadis coi trọng đến tạo dựng môi trường sống thân thiện với con người ở mọi quy mô nghiên cứu và lấy lịch sử và bối cảnh tổng thể của địa phương làm cảm hứng thiết kế hơn là việc chắt lọc từ các mô hình quốc tế.

Quy kèo nhà cái hôm nay sưNguyễn Đỗ Dũng

[1]Nếu các đợt ném bom phá hoại ở miền Bắc khiến dân thành thị sơ tán về nông thôn thì chiến tranh du kích ở miền Nam lại khiến dân nông thôn đổ lên thành phố, tạo thành những khu ổ chuột.