keo nha cai 5 Đông Hồ - ngàn năm không cũ

1.Vào giữa những năm 1980 lần đầu tôi về làng keo nha cai 5 Đông Hồ. Lúc ấy, người làm keo nha cai 5 lèo tèo, còn đâu vài ba nhà là ông Chế, ông Tấn và ông Sam. Ông Chế nổi nhất vì ông làm việc tại Nhà xuất bản Văn hóa, có giao lưu rộng, cònông Tấn và ông Sam chỉ ở trong làng, ít giao thiệp.

Lần ấy tôi gặp cụ Phùng Đức Năng đang vẽ keo nha cai 5Tứ phủcho điện thờ hầu bóng. Cũng bấy giờ tôi mới được xem keo nha cai 5 “dối” và keo nha cai 5 “kỹ” theo giải thích của cụ. Thì cũng keo nha cai 5 đó, diện tích bằng nhau, keo nha cai 5 “dối” (tức loại thường) giá 30 đồng, còn keo nha cai 5 “kỹ” (loại chất lượng cao) giá 150 đồng.

Người Đông Hồ rất rành rẽ tiền nào của ấy. Quả tình xem keo nha cai 5 30 đồng thấy hay rồi, nhưng đến keo nha cai 5 150 đồng thì mới thấy hết vẻ đẹp lung linh củaTứ phủ. Cùng một người vẽ mà hai keo nha cai 5 chất lượng khác nhau một trời một vực vì công sức vàvật liệu bỏ ra cho từng keo nha cai 5 khác nhau.

Mãi lúc ấy tôi cũng mới biết người Đông Hồ bỏ non nửa thời gian trong năm làm keo nha cai 5 Tết, còn lại thì làm đồ mã. Vì đồ mã khi đó bị cho là dính đến mê tín dị đoan nên người ta làm mà không khoe thôi. “Tháng Tám giỗ cha, tháng Ba giỗ mẹ” (Đức Thánh Trần và bà chúa Liễu Hạnh) -đó là khoảng thời gian người ta dành cho làm đồ mã.

Những năm ấy, người làng Đông Hồ chủ yếu sống bằng nghề mã, còn keo nha cai 5 lèo tèo vì chỉ có Xunhasaba đặt hàng xuất sang khối Đông Âu mà tiêu thụ nhiều nhất là ở Đức. Trong nước thì dùng keo nha cai 5 Tết in cuốn thư câu đối ngũ quả của Nhà xuất bản Văn hóa, nó bề thế quây quanh bàn thờ gian chính diện. Còn keo nha cai 5 Đông Hồ hầu như không thấy nhiều nhà dán tường. keo nha cai 5 Đông Hồ lúc ấy có loại 30x40cm, và loại lá mít nhỏ chừng 20x30cm. Có chăng chỉ thấy keo nha cai 5 trong thơ Hoàng Cầm viết: “keo nha cai 5 Đông Hồ gà lợn nét tươi trong/Màu dân tộc sáng bừng trên giấy điệp”.

Khoảng thời gian từ kháng chiến chống Mỹ đến sau ngày thống nhất đất nước là thời gian “hí hóp” nhất của keo nha cai 5 Đông Hồ. Nó có dấu hiệu tàn lụi nhưng không mất hẳn dù sự lấn lướt của các loại keo nha cai 5 in bề thế mà giá cũng rẻ, phù hợp với trang trí. Nhưng keo nha cai 5 Đông Hồ vẫn có chỗ đứng khi nó còn bán được thông qua Xunhasaba đưa ra nước ngoài.

2.Tôi cất giữ được một số bức keo nha cai 5 Đông Hồ in bán xuất khẩu từ trên nửa thế kỷ trước do tổ sản xuất keo nha cai 5 mà ông Sam làm tổ trưởng.

keo nha cai 5 thời ấy màu chắc như cua gạch, dày dặn, no màu và nhất là sắc thắm thì hơn hẳn. Có lẽ do chất lượng từ giấy điệp, cách chế màu kỹ lưỡng, độ đậm đặc…

Nghệ thuật dân gian vốn xuất phát từ nhu cầu cuộc sống vùng miền và nó luôn bám sát nhằm thỏa mãn nhu cầu cuộc sống để tồn tại. Đó là cái đặc trưng rõ nhất của loại nghệ thuật này.

Trong hơn 100 mẫu keo nha cai 5 dân gian còn lại hôm nay thì thực ra, theo cách nhìn của tôi, những mẫu keo nha cai 5 khởi đầu là có giá trị đặc biệt. Đó làĐại cát- Nghi xuân, Nhân nghĩa- Tri lễ,làVinh hoa- Phú quý, Gà đàn, Lợn đàn, Lợn âm dương, Lợn độc, Lợn ăn lá giáy…Đó làHứng dừa, Đánh ghen,làThầy đồ cóc,làĐám cưới chuột…

Những bức keo nha cai 5 hướng vào những điều sâu thẳm trong lương tri, hướng đến lễ nghĩa, phản ánh ước vọng cũng như sự nhắc nhớ về đạo lý sống nhân văn. Những bức keo nha cai 5 khởi đầu đều có triết lý sâu xa, luôn hướng đến cái lớn lao ước vọng và nhân quả đời người.

Tiếp sau đó, dòng keo nha cai 5 có thêm những bức theo hướng phản ánh, phê phán như:Trai tứ khoái- gái bảy nghề, Đăng- xinh, Phong tục cải lương- Văn minh tiến bộ...Trong giai đoạn kháng chiến chống Pháp, keo nha cai 5 Đông Hồ đóng góp tích cực vào việc tuyên truyền, cổ động với:Bình dân học vụ, Tăng gia sản xuất, Vừa sản xuất vừa chiến đấu. Thời đánh Mỹ cóTấm áo mẹ vá năm xưa, Vẽ theo lời một bài hát, Quan họ, Thuyền hát, Chùa Bút Tháp…

Những keo nha cai 5 dân gian chứa đầy ắp tính thời sự này phục vụ kịp thời cho nhu cầu của xã hội, song cũng có đời sống rất ngắn so với thế hệ keo nha cai 5 đầu tiên. Nói chung tinh thần thì dân gian nhưng hình thức và nội dung đã sang một khúc ngoặt khác, gắn với thời cuộc.

Thế hệ đầu tiên của keo nha cai 5 dân gian thì keo nha cai 5 không phải để trang trí, mà nhằm dạy triết lý sống. Phong cách rất rõ ràng, rất khái quát, nét vẽ thì chắc nịch của người thợ dân gian tài ba. Ở những keo nha cai 5 đó, chữ nghĩa hàm ý sâu xa, ngàn năm không cũ. Nhìn những bức keo nha cai 5 khởi thủy, ta nhận ra cuộc sống yên bình...

3.Đông Hồ hôm nay người làm keo nha cai 5 cũng khuất dần. Ông Tấn và ông Sam đều mất. Con ông Sam theo nghề cha. Cơ sở của ông Nguyễn Đăng Chế thì hình thành công ty và phần sản xuất keo nha cai 5, kinh doanh chủ yếu chỉ còn chỗ ông và các con. Một số lẻ tẻ khác thì không đáng kể và nhiều nhà cũng từ giã nghề keo nha cai 5.

Mộc bản cũ thì ông Chế thu mua lại từ những gia đình bỏ nghề. Ngoài ra ông còn phát triển nghề đục ván keo nha cai 5 và bán luôn keo nha cai 5 ván, chính là nghề gia truyền của dòng họ ông. Cách làm đó rất hay, không để nghề đục ván thất truyền và có sản phẩm hấp dẫn cho du lịch nhằm giới thiệu văn hóa.

Bây giờ điểm đến của du lịch làng keo nha cai 5 Đông Hồ là cơ sở bề thế của công ty ông Nguyễn Đăng Chế. keo nha cai 5 từ cơ sở ông Chế không chỉ có ở Hà Nội mà còn ở cả Yên Tử (Quảng Ninh), Đà Nẵng và TP.HCM...

Một nghề làm keo nha cai 5 dù chỉ còn như cái mầm nhỏ nhoi nhưng nó vẫn còn sức sống bền vững bởi những người còn làm cố giữ nghề và khơi sâu thị trường. Từ tờ giấy, cục điệp và màu in chế hôm nay mà chất lượng cao như một thời đã qua thì bảo đảm sức sống của dòng keo nha cai 5 dân gian này sẽ vững vàng bền lâu!

Họa sĩ Đỗ Đức