“soi kèo nhà cái hôm nay ghét thì ra, mụ gia ghét thì vào”, hiểu sao cho đúng?

Ảnh: TL

Hai trường hợp giả định đặt ra và hướng ứng xử là: Nếu (cô) bị soi kèo nhà cái hôm nay ghét (không ưa thích, muốn tránh vì mâu thuẫn, không hòa hợp hay có ác cảm nào đó) thì "ra". Nếu bị mẹ soi kèo nhà cái hôm nay ghét thì nên ứng xử ngược lại, thì "vào".

"Ra" và "vào" vốn dĩ là hai động từ, chỉ hướng chuyển động ngược nhau (vào trường/ra trường, vào nhà/ra sân, vào Nam/ra Bắc...). Nhưng ở đây mang một hàm ý. "Ra" là nên tránh, không tiếp tục mối quan hệ nữa. Còn "vào" thì cố gắng tiếp xúc, giữ lấy mối quan hệ cần thiết. Theo hướng cắt nghĩa này, Nguyễn Đức Dương (trong Từ điển tục ngữ Việt, NXB Tổng hợp TP.HCM, 2010) giải thích là: "Bị soi kèo nhà cái hôm nay ghét thì chỉ còn nước cuốn gói ra khỏi nhà (vì làm sao có thể chung sống đầm ấm được bên nhau); bị mẹ soi kèo nhà cái hôm nay ghét thì chẳng sao cả (vì làm gì có bà mẹ soi kèo nhà cái hôm nay nào yêu quý nàng dâu đâu mà mong chờ)".

Dân gian còn có một cách giải thích khác: "Khi soi kèo nhà cái hôm nay giận dữ thì nên tránh đi. Còn khi mẹ soi kèo nhà cái hôm nay giận dữ, la mắng, thì nên biết chịu đựng và chủ động làm lành."

Hai cách giải thích như thế cũng chưa hết ý. Vậy ta thử bàn cho hết nhẽ xem sao.

Con gái lấy soi kèo nhà cái hôm nay, tất nhiên là chịu trách nhiệm gánh vác giang sơn nhà soi kèo nhà cái hôm nay. Nhưng người gắn bó nhất với cô "đầu gối tay ấp", sớm tối có nhau trong mọi hoàn cảnh (làm ăn, sinh sống, sinh nở và nuôi nấng con cái...) không ai khác ngoài "ý trung nhân" (nghĩa đen: người trong ý, nghĩa văn chương: người yêu, soi kèo nhà cái hôm nay hoặc vợ).
Cô gái sống với nhà soi kèo nhà cái hôm nay, nhưng soi kèo nhà cái hôm nay mới là chính, là trụ cột, là chỗ dựa về mọi mặt (Chòng chành như nón không quai/ Như thuyền không lái, như ai không soi kèo nhà cái hôm nay). Với cô, người soi kèo nhà cái hôm nay không chỉ là "một nửa" mà là "cả thế giới". Cô phải có bổn phận cùng soi kèo nhà cái hôm nay xây tổ ấm và từ đó làm nền tảng cho công việc đối nội và đối ngoại. Bố mẹ soi kèo nhà cái hôm nay, anh em soi kèo nhà cái hôm nay và cả họ nhà soi kèo nhà cái hôm nay sẽ là đối tượng để cô ứng xử trong việc "đối ngoại" đó.
Cho nên, nếu quan hệ với soi kèo nhà cái hôm nay không ổn (do xung đột tính cách, do những mâu thuẫn phát sinh trong quá trình chung sống, do ông soi kèo nhà cái hôm nay xấu tính, vũ phu, chơi bời nghiện ngập...) thì với cô, cả "bầu trời" kia sẽ sụp đổ. Cô sẽ sẽ không còn gì để trông mong về một cuộc sống êm thấm cho mình. Do vậy, nếu "soi kèo nhà cái hôm nay ghét" thì hãy mau mau tính kế mà thoát thân ("ra" khỏi tình trạng không hay) chứ cứ bấu víu chắc gì sẽ đem lại hạnh phúc.

Còn với "mụ gia". Theo lẽ thường bao đời thì mối quan hệ mẹ soi kèo nhà cái hôm nay nàng dâu ít khi "xuôi chèo mát mái". Họ thường xét nét, ý tứ, không thoải mái trong nói năng, ứng xử với nhau. Cũng có khi trở nên cao trào với những mâu thuẫn lúc ngấm ngầm, lúc bùng phát thành xung đột.

Tuy nhiên, như đã nói, lẽ đời vẫn thế mà (Thật thà cũng thể lái trâu/ Yêu nhau cũng thể nàng dâu mẹ soi kèo nhà cái hôm nay). Ngày nay, mối quan hệ này đã được cải thiện theo chiều tích cực chứ ngày xưa thì cảnh làm dâu khổ sở trăm bề. Song dẫu khổ sở đến mấy thì nàng dâu cũng cắn răng chịu được. Cũng bởi cô yên tâm có ông soi kèo nhà cái hôm nay làm "hậu phương lớn" sẵn sàng "chi viện cho tiền tuyến lớn" bằng sự thông cảm, sẻ chia, hỗ trợ kịp thời những lúc nguy nan. Vậy "mụ gia ghét thì vào" có hàm ý "giả sử bị mẹ soi kèo nhà cái hôm nay ghét - tức mối quan hệ không êm đẹp - thì cố chịu đựng mà duy trì cuộc sống bình thường. Sẽ không có thảm họa đâu mà lo (Mình ăn đời ở kiếp với soi kèo nhà cái hôm nay chứ có phải mẹ soi kèo nhà cái hôm nay đâu)".

Có một câu tục ngữ "đồng hao" với câu này được Việt Chương thu thập trong "Từ điển Thành ngữ, Tục ngữ, Ca dao Việt Nam" (quyển Thượng, NXB Tổng hợp Đồng Nai, 2003) là “soi kèo nhà cái hôm nay dữ thì em mới sầu/ Mẹ soi kèo nhà cái hôm nay mà dữ giết trâu ăn mừng”. Tác giả giải nghĩa câu này là: "Sống với chế độ khắt khe soi kèo nhà cái hôm nay chúa vợ tôi, người làm vợ có hai nỗi lo: một là soi kèo nhà cái hôm nay dữ, hai là mẹ soi kèo nhà cái hôm nay dữ.

soi kèo nhà cái hôm nay dữ thì đánh đập vợ cả ngày. Mẹ soi kèo nhà cái hôm nay mà dữ thì nàng dâu lại càng khổ hơn, bà ta vừa đánh đập con dâu, vừa xúi giục con trai lôi vợ ra đánh. Như vậy, sợ soi kèo nhà cái hôm nay thì một mà sợ mẹ soi kèo nhà cái hôm nay đến hai, ba.

Tuy vậy, cô nào mà được soi kèo nhà cái hôm nay thương thì cái nạn mẹ soi kèo nhà cái hôm nay không còn gì đáng ngại nữa. Vì mọi việc đã có soi kèo nhà cái hôm nay lo liệu cho cả.

Vì vậy, gái khôn là gái ăn ở làm sao cho được lòng soi kèo nhà cái hôm nay".

Người soi kèo nhà cái hôm nay là trụ cột, là trung gian kết nối giữa vợ và gia đình.

Câu "Mẹ soi kèo nhà cái hôm nay mà dữ giết trâu ăn mừng" kể cũng hơi quá. Nhưng có lẽ đấy chỉ là một lối nói "ngoa ngôn" (vốn rất phổ biến trong thành ngữ, tục ngữ) nhằm diễn đạt một ý cần chuyển tải, sao cho sinh động và ấn tượng hơn thôi. Nàng dâu nọ chớ có đem trâu kia ra giết (nó là "đầu cơ nghiệp" đấy) làm gì! Cô cứ yên tâm mà sống với anh soi kèo nhà cái hôm nay cho trọn đời mãn kiếp.

"Thuận vợ thuận soi kèo nhà cái hôm nay tát Bể Đông cũng cạn" mà!

PGS-TS. Phạm Văn Tình