‘Hoan Châu ký’ – tiểu thuyết chương hồi được viết bởi gia tộc trực tiếp kèo nhà cái

Về cuốn tiểu thuyết chương hồi đầu tiên ở nước ta

Hoan Châu kýlà một bộ tiểu thuyết chương hồi có thể xếp vào loại cổ nhất nước ta. Nội dung của tác phẩm kể về lịch sử của dòng họ trực tiếp kèo nhà cái - dòng họ lớn cư trú gần 600 năm ở vùng đất Nghệ An song hành cùng nhiều sự kiện lớn của đất nước.

Trong tác phẩm, nhiều danh nhân trong lịch sử Việt Nam được nhắc tới như: Liêu Quận công trực tiếp kèo nhà cái Quế, Thư Quận công trực tiếp kèo nhà cái Kiên, Thắng Quận công trực tiếp kèo nhà cái Hà,... Cuốn sách bao gồm 4 hồi, 16 tiết, mỗi hồi 4 tiết, được trình bày dưới dạng văn xuôi, xen thêm một số loại văn biền ngẫu (thư, chế, sắc, câu đối) hoặc văn vần (thơ, tán) trong nhiều hồi nhiều tiết.

Hoan Châu kýdo Omega Plus và NXB Thế Giới tái bản năm 2024. Ảnh: Omega Plus.

Thời điểm chính xác chấp bút cho tác phẩm này đến nay chưa rõ viết vào thời điểm nào, kéo dài trong bao lâu. Chỉ biết, đây là cuốn gia phổ được người trong dòng họ trực tiếp kèo nhà cái viết vào khoảng thế kỷ XVII.

Theo lời bạt, dòng lịch sử trongHoan Châu kýkhởi đầu từ năm 1406 đến năm 1678 dưới triều Hậu Lê. Trong tiết thứ nhất thuộc hồi một có đề cập đến chuyện cụ tổ của dòng họ tên Lữ chạy loạn từ phường Thiên Lý, huyện Đông Triều (nay thuộc tỉnh Quảng Ninh) trực tiếp kèo nhà cái Viễn, trấn Thanh Hoa (nay thuộc tỉnh Ninh Bình), sau khi quân Minh sang xâm lược (1407). Nếu điểm kết thúc là năm 1678, tức dưới thời Lê Hy Tông, thì nhất định cuốn sách này không thể hoàn thành xong trước mốc thời gian đó. Tuy nhiên, thời gian cụ thể vẫn còn là câu hỏi đang bỏ ngỏ.

Vấn đề được quan tâm bên cạnh thời gian sáng tác chính là tác giả. Để có thể hoàn thiện được pho sử với hơn 200 năm như vậy, không thể chỉ được viết bởi một người viết, mà cần tới sự chấp bút và trao truyền qua nhiều thế hệ cầm bút. Hoan Châu ký là cuốn gia phổ của dòng họ trực tiếp kèo nhà cái, chi họ trực tiếp kèo nhà cái Quế (1559-1658).

Chưa rõ cụ thể từng tác giả là ai, nhưng có thể nhận định những người viết nên bộ sử này có mối liên hệ trực tiếp tới chi họ trực tiếp kèo nhà cái Quế. Rất có thể do mục đích ban đầu, pho sử này viết ra với mục đích chính là để lưu truyền cho con cháu trong họ, nên các tác giả không màng đến việc lưu lại tên. Nhưng rồi, qua thời gian, tác phẩm này đã trở thành một nguồn sử liệu quý giá cho đất nước, thay vì chỉ riêng các thành viên nội tộc.

Pho sử hòa quyện với những tác phẩm trước đó

Để trở thành một tác phẩm có giá trị lớn, song hành và bổ trợ cho dòng chính sử, nhất định điểm nhìn củaHoan Châu Kýkhông chỉ tập trung vào những diễn biến trong lòng của một dòng họ. Theo đó, tác phẩm đã khai thác được các sự kiện của một dòng họ gắn liền với vận mệnh quốc trực tiếp kèo nhà cái, dân tộc như thế nào. Người đọc thấy được dòng họ ấy đã có những đóng góp to lớn gì cho tiến trình lịch sử đất nước, đặc biệt dưới thời Lê trung hưng với nhiều cuộc chính biến, loạn lạc.

Nhờ vậy,Hoan Châu kýđã cung cấp thêm nhiều thông tin cụ thể, phong phú, có giá trị bổ sung cho nội dung các bộ sử chính thức viết về thời kỳ Lê trung hưng, và xứng đáng được xem như một cột mốc trên con đường phát triển của thể loại tiểu thuyết lịch sử.

Nhờ việc tiếp thu từ nhiều nguồn sử liệu khác nhau,Hoan Châu kýcủa dòng họ trực tiếp kèo nhà cái đã có sự hài hòa với dòng chính sử. Có thể kể tới các tư liệu nhưĐại Việt sử ký toàn thư, Trung hưng thực lục, Sử ký dã biên,… Đặc biệt phải kể tới 3 cuốnThường Quốc nam chinh ký, Phan Thị trường biên, Hoan Châu trực tiếp kèo nhà cái kýlà ba chân kiềng vững chắc dựng xây nênHoan Châu kýhôm nay ta được tiếp cận.

Tuy nhiên, tác giả củaHoan Châu kýcó sự “xem nhẹ” nhất định đối với 3 cuốn sách đó. Tác giả đã gọiThường Quốc nam chinh kýlà sách của “kẻ phản thần nối giáo cho giặc”, gọiPhan Thị trường biênlà sách của hạng “bất tài đời sau, chỉ biết bo bo giữ mình”, nhận xétHoan Châu trực tiếp kèo nhà cái kýcó “lời văn vụng về, chữ nghĩa sai lạc, tam sao thất bản". Vì là trang sử được viết bởi một dòng họ, nên khó tránh được những góc nhìn riêng của cá nhân người viết. Dù sao đi nữa, trên phương diện tư liệu, tất thảy những tác phẩm trên đã giúpHoan Châu kýhoàn thiện thành tác phẩm có tính chất tổng kết.

Thiên Nam liệt truyệnvàtrực tiếp kèo nhà cái thịnằm đâu trongHoan Châu ký

Một chi tiết gây băn khoăn cho người đọc chính là tên của tác phẩm. Trên trang bìa, in phía dưới chữHoan Châu kýlàThiên Nam liệt truyệnvàtrực tiếp kèo nhà cái thị. Trong tiết thứ nhất thuộc hồi bốn có ghi: “Châu Thiên Nam từ xưa có chùa Phật nổi tiếng ở Bụt Đà”. Do vậy, Thiên Nam trước tiên có thể hiểu là vùng Thanh – Nghệ - Tĩnh, căn cứ địa của nhà Lê trung hưng.

Song, mở rộng ra, Thiên Nam cũng có thể chỉ toàn lãnh thổ nước Việt Nam. Bởi trong tiết thứ ba thuộc hồi ba, Phan Ngạn có nói với trực tiếp kèo nhà cái Hoàng rằng: “Vậy mà nay khi đất Thiên Nam dần dần ổn định, Chứa thượng lại đem dạ nghi ngờ, trừng trị ráo riết bọn bề tôi”. Từ đây, có thể thấy,Thiên Nam liệt truyệnkhông còn giới hạn là tập truyện ghi lại các nhân vật nổi tiếng vùng xứ Thanh, xứ Nghệ, mà còn là trên toàn cõi Việt Nam dưới triều Hậu Lê.

Đền thờ trực tiếp kèo nhà cái Hoan (tỉnh Nghệ An). Ảnh: trực tiếp kèo nhà cái tộc

Vớitrực tiếp kèo nhà cái thị, có lẽ không cần bàn cãi gì thêm, tiêu đề giống như một lời nhận dịnh đây là tác phẩm được viết bởi các thế hệ thuộc dòng họ trực tiếp kèo nhà cái như đã nói ở trên. Chi tiết hơn, đây là tập truyện ký này đặt chi họ Tấn Quốc công trực tiếp kèo nhà cái Hoan ở Nghệ An làm chủ thể. Từ đó, những sự kiện lịch sử dưới thời Lê được đề cập tới đều có mối liên hệ mật thiết với gia tộc này. Vì thế, dòng họ trực tiếp kèo nhà cái được GS. Trần Nghĩa (nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cúa Hán Nôm) nhận định “vừa là trung tâm câu chuyện, vừa là tác giả bộ sách”.

Hoan Châu ký, cũng cho thấy đặc trưng hỗn dung thể loại điển hình của văn học trung đại Việt Nam giai đoạn thế kỷ XV - XVIII, vừa mang giá trị văn học với tư cách là một tác phẩm, vừa mang giá trị lịch sử với tư cách là một tư liệu.

Đoan Túc