kèo nhà cái trực tiếp bóng đá quân sự Pháp trên trăm năm còn lại Sài Gòn

kèo nhà cái trực tiếp bóng đá 1870, nhà cầm quyền Pháp cho xây dựng trên nền hai tòa thành Quy (còn gọi là thành Bát Quái) và thành Phụng (thành Gia Định) đã bị triệt phá một khu quân sự khép kín. Đây là doanh trại đồn trú của sỹ quan, binh lính các nước Pháp, Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha, Philippines và lính bản địa. kèo nhà cái trực tiếp bóng đá 1890, căn cứ này thuộc quyền sử dụng của Trung đoàn bộ binh hải quân thứ 11.

Đến kèo nhà cái trực tiếp bóng đá 1900, trung đoàn được đổi tên thành Trung đoàn bộ binh thuộc địa thứ 11. Có tài liệu ghi nhận là người dân địa phương thời bấy giờ thường gọi nôm na căn cứ của trung đoàn này là trại Ông Dèm hoặc thành Ông Dèm, đọc trại từonzièmetrong tiếng Pháp nghĩa là thứ 11. Quy hoạch và kèo nhà cái trực tiếp bóng đá trúc của khu quân sự này được rập khuôn hình mẫu của châu Âu, tương tự như pháo đài phòng thủ Vauban nhưng không có tường thành bao quanh.

Khu doanh trại quân đội Pháp (tòa nhà bên trái thuộc Đại học Dược, tòa bên phải thuộc Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn TP.HCM, tòa nhà giữa đã bị phá huỷ). Ảnh TL

Về cấu trúc, trong trại lính này có ba tòa nhà chính, một tòa nhà quân vụ ở trung tâm (nằm trên nền của trường cán bộ Nông nghiệp và HTV hiện nay) đã bị phá hủy thời Việt Nam Cộng Hòa. Hai tòa nhà còn lại là công trình duy nhất ở trung tâm thành phố được xây dựng theo phong cách kèo nhà cái trực tiếp bóng đá trúc pháo đài phòng thủ, loại hình kèo nhà cái trực tiếp bóng đá trúc rất phổ biến của châu Âu thế kỷ XIX.

Vì là công trình quân sự cho nên phong cách kèo nhà cái trực tiếp bóng đá trúc thực dụng, khá mạch lạc, vuông vức, “ngang bằng sổ thẳng” thiên về sử dụng, linh hoạt, và do vậy mà giá trị thẩm mỹ không cao, không có các họa tiết trang trí cầu kỳ, hoa lá như các công trình dân dụng khác cùng thời trong thành phố như Nhà Xã Tây (nay là UBND TP.HCM), Nhà hát Thành phố, Bưu điện Thành phố... Tuy nhiên vẻ đẹp của nó toát ra chính là ở chỗ mạnh mẽ, vững chãi, cân đối, hợp lý. Cả tòa nhà chỉ có một điểm nhấn duy nhất được coi là trang trí, đó là nốt chấm tròn nổi trên trán tường.

Trang trí trán tường. Ảnh: tác giả

Về cấu trúc tòa nhà có hai tầng, chiều cao mỗi tầng là 5,2m. Tòa nhà có tầm quan sát rất rộng, có thể khống chế toàn bộ mặt bằng phía trước hướng ra sông Sài Gòn theo trục Tôn Đức Thắng, phía Nguyễn Bỉnh Khiêm hướng ra Thảo Cầm Viên và rạch Thị Nghè sau, và hai bên theo dọc đường Lê Duẩn tới Dinh Norodom (nay là Dinh Thống Nhất).

Chiều dài tòa nhà 53m, rộng 16m, diện tích mặt sàn là 850m2. Tường dày 56cm, có chỗ 80cm, đảm bảo các loại pháo thần công của lực lượng quân sự địa phương không thể công phá. Các cửa sổ hình bán nguyệt, có mái vòm dày.

Toàn bộ tòa nhà có 90 cửa. Chiều rộng của mỗi cửa đảm bảo tầm quan sát rộng 1800 cho người từ bên trong nhìn ra. Nóc nhà làm bằng ngói vẩy cá màu đỏ bầm rất chắc chắn, gọi là ngói Ác - đoa (Ardoise) là loại ngói khai thác từ đá trầm tích mang từ Pháp qua (hiện nay ngói vẩy cá đã được thay bằng ngói khác).

Hành lang kín, rộng 2,5 mét đủ cho binh lính di chuyển cơ động bên trong cùng vũ khí và ngựa đi kèo nhà cái trực tiếp bóng đá dễ dàng. Cầu thang khá rộng đảm bảo cho hai - ba người di chuyển nhanh khi có biến. Một điều đặc biệt nữa cần nhắc đến là tất cả các căn phòng trong tòa nhà này đều có ít nhất hai cửa mở ra các hành lang, các phòng có thể thông được với nhau, không có góc cụt và cũng không có một góc chết nào theo cách hiểu của quân sự.

Cổng doanh trại đã bị dỡ bỏ nay là đường Đinh Tiên Hoàng. Ảnh TL

Vào nửa sau thế kỷ XIX đầu XX, ở Việt Nam, người Pháp cho xây dựng loại công trình nhà binh như thế khá nhiều ở Hà Nội, Đà Nẵng, Biên Hòa nhưng nay hầu như bị phá hủy hoặc trong tình trạng phế tích. Trung tâm TP.HCM hiện còn một số công trình thiết kế nhà công sở có hình dáng bên ngoài giống hai tòa nhà mô tả bên trên, chẳng hạn Bệnh viện Grall (nay là Nhi đồng 2), Khách sạn Continental, Bến cảng Nhà Rồng, nhà Hải quan, nhưng là công trình dân sự chứ không phải công trình phòng thủ quân sự.

Hành lang. Ảnh: tác giả

Hai tòa nhà tiêu biểu cho kèo nhà cái trực tiếp bóng đá trúc quân sự của Pháp còn lại ở trung tâm thành phố là điều đáng quý. Tòa nhà bên trường Dược được sử dụng để bán cà phê cho nên cấu trúc ít nhiều đã bị thay đổi, còn tòa nhà đối diện đang được sử dụng làm văn phòng, về cấu trúc cơ bản là còn nguyên vẹn, có can thiệp nâng nền, đóng thêm trần giả, nhưng chất lượng hai công trình đã bị xuống cấp sau hơn 140 năm sử dụng (người Pháp đã gửi thông báo về tuổi thọ tới hạn của công trình).

Hai tòa nhà này chưa được xếp hạng di sản kèo nhà cái trực tiếp bóng đá trúc, nhưng thuộc danh mục các công trình cần bảo tồn của thành phố. Việc bảo tồn và duy tu cần được chú trọng, nếu không có những sửa chữa lớn thì các công trình này sẽ bị biến dạng và một ngày nào đó không còn khả năng giữ được nữa.

Nguyễn Minh Hòa