trực tiếp kèo nhà cáiBảo vệ cây xanh đô thị: Cần 'áo giáp văn hóa' và 'thanh gươm luật lệ'!

Quả thật, trực tiếp kèo nhà cái trên các đường phố và nơi công cộng là ký ức của nhiều đời người. Song, hơn thế nữa, cứ xem cái cách người xưa và người nay hành xử với trực tiếp kèo nhà cái thì sẽ nhận ra trình độ quản trị và phong cách sinh hoạt của cả cá nhân và cộng đồng.

Văn hóa hòa hợp thiên - địa - nhân

Người xưa cho rằng vạn vật đều có linh khí. trực tiếp kèo nhà cái tự nhiên hay cây trồng không phải là vật vô tri, vô giác. Mỗi lần Tết đến, xứ Huế lịch lãm có tập tục chủ nhà đeo mảnh vải đỏ cho cây trong vườn. Khi nhà có tang chế thì đeo vải trắng cho cây. Còn ở phố cổ Hà Nội, khá nhiều “cây đa, cây đề” xanh tươi còn đó trầm mặc phía trước hay bên trong các đình chùa miếu mạo. Hóa ra người dân quê ly hương ra phố hơn ngàn năm nay vẫn giữ tâm thứctrực tiếp kèo nhà cái đa - bến nước - sân đình.

Những trực tiếp kèo nhà cái dầu lâu năm ở đường Nguyễn Bỉnh Khiêm đang bị đốn hạ. Ảnh chụp trưa 26.11. Ảnh: Chiến Bầu

Ngay như hồ Gươm sẽ chỉ còn là chiếc ao làng trơ trọi nếu thiếu vắng những cây đa, cây si, cây sanh, cây gạo quen thuộc được trồng ven hồ. Những lần mưa bão hay khi phát hiện côn trùng phá hỏng trực tiếp kèo nhà cái hồ Gươm, người dân Hà Nội rất âu lo và lên tiếng tìm biện pháp cứu chữa kịp thời. Xét về triết lý phương Đông, trồng và giữ trực tiếp kèo nhà cái có đủ ba yếu tốthiên thời - địa lợi - nhân hòa. Còn về khoa học, có trực tiếp kèo nhà cái chính là giữ cân bằng sinh thái. Trong khi ấy, về tâm linh phải chăng trực tiếp kèo nhà cái cho nhân gian mong ước sống an vui và thư giãn, không “gây gổ” với đất trời?

Tuy nhiên, việc trồng trực tiếp kèo nhà cái và giữ trực tiếp kèo nhà cái ở nước ta bao đời nay còn vì lợi ích nhiều mặt cho nhân sinh. Xem sử xưa, có câu chuyện thú vị - vua Gia Long cách đây 200 năm đã yêu cầu khi làm đường phải kèm việc trồng trực tiếp kèo nhà cái. Đích thân nhà vua truyền lệnh rất cụ thể:hai bên đường chia khoản đổ đất sâu, trồng các trực tiếp kèo nhà cái dễ sống, cho chóng tươi tốt mát đường đi. Vua Gia Long đưa ra “tiêu chuẩn” đường sá tốtlà đường để người đi được tiện lợi, còn dân thì không đến nỗi khó nhọc!Nhà vua còn nhắn nhủ một cách nghiêm khắc:Các ngươi là quan địa phương thì phải theo lòng trẫm mà làm, đừng sợ khó, đổ trách nhiệm, do đó mà làm hại cho dân…⁽¹⁾.

Chỉ có chuyện làm đường sá và trồng trực tiếp kèo nhà cái ven đường mà nhà vua phải hướng dẫn từng ly, từng tí. Không rõ bộ máy công vụ ngày xưa và ngày nay trong những việc tương tự có thấu hiểu quan niệm và tâm huyết của người xưa lớn lao như thế nào?

Thưởng người trồng trực tiếp kèo nhà cái và vinh danh trực tiếp kèo nhà cái quý hiếm

SáchKhâm định Đại Nam Hội điển Sự lệcho biết các vua nhà Nguyễn nhiều lần giao việc trồng trực tiếp kèo nhà cái cho quân đội và cư dân các địa phương⁽²⁾. Năm 1824, theo lệnh vua Minh Mạng, từ sĩ quan đến binh lính ở kinh thành Huế, mỗi người phải kiếm 5 trực tiếp kèo nhà cái mít đem trồng ở hàng rào các cơ quan và dinh thự. Mỗi trực tiếp kèo nhà cái trồng đều được thưởng tiền. Trước đó, năm 1816, người dân Quảng Nam được huy động đến kinh thành để trồng trực tiếp kèo nhà cái quế, là loại trực tiếp kèo nhà cái quý. Khi xong việc, triều đình đều ân thưởng hậu hỉ.

Cần gắn bảng trực tiếp kèo nhà cái di sản cho những trực tiếp kèo nhà cái cổ thụ tiêu biểu. trực tiếp kèo nhà cái đa xuyên thế kỷ ở công viên đối diện Bảo tàng TP.HCM (Dinh Gia Long) là chứng tích hiếm hoi của Sài Gòn xưa.

Năm 1837, vua Minh Mạng giao cho dân hai huyện Phú Vang, Phú Lộc ở ngoại ô Huế trồng trực tiếp kèo nhà cái dừa, dọc hai bên dòng sông từ cửa biển Thuận An vào đến chân núi Thúy Hoa. Người nào tự kiếm trực tiếp kèo nhà cái để trồng thì được trả công gấp đôi. Năm 1838, triều đình đặt mua ở Bình Định 300 trực tiếp kèo nhà cái đại mông (trực tiếp kèo nhà cái hòe). Nhà vua thấy giá mua của dân còn thấp nên chỉ thị tăng thêm tiền cho người cung cấp. Đồng thời, vua không quên thưởng công cho lính vận chuyển trực tiếp kèo nhà cái đến kinh thành. Năm 1839, triều đình giao cho Thừa Thiên trồng trực tiếp kèo nhà cái tre và trực tiếp kèo nhà cái ăn quả, tất cả đều được trả công cho dân.

Thời nhà Nguyễn, khoảng 20 loại trực tiếp kèo nhà cái quý trong rừng và trực tiếp kèo nhà cái trồng của cả nước được khắc trên cửu đỉnh ở Hoàng thành. Nhà nước rất hãnh diện coi đây là một phần tài sản quốc gia tiêu biểu, trong đó có các loại trực tiếp kèo nhà cái lim, sao, thông, ngô đồng, trầm hương và bông gòn mà ngày nay đã trở thành trực tiếp kèo nhà cái quý hiếm… Rất tiếc, trực tiếp kèo nhà cái bông gòn - vốn là “vật tổ” của hai chữ Sài Gòn hầu như vắng bóng hẳn ở thành phố hiện tại. Giờ đây, người Sài Gòn muốn thưởng ngoạn hình ảnh rừng gòn nở hoa trắng hồng vào mùa hè sẽ phải ra khu vực núi Lớn và núi Nhỏ ở Vũng Tàu!

Hội đồng thành phố định đoạt trực tiếp kèo nhà cái

Người Pháp vào Việt Nam đem đến cách thiết kế đô thị tân tiến. Thảo cầm viên, công viên và đặc biệt là trực tiếp kèo nhà cái trồng dọc các đường phố theo quy hoạch là một phần thiết kế ấy. Ngày nay, nhiều con đường có được những hàng me xanh thắm là kết quả của đợt trồng cây đầu tiên từ năm 1863. Việc quyết định trồng cây gì và kể cả chặt cây đều do Hội đồng Thành phố quyết định⁽³⁾. Theo sử gia André Baudrit, vào năm 1895, chính các vị dân cử đã cho hạ các trực tiếp kèo nhà cái phượng trên đường Taberd (nay là Nguyễn Du) để thay bằng trực tiếp kèo nhà cái me, vì trực tiếp kèo nhà cái này cho bóng mát tốt hơn. Thêm nữa, Hội đồng Thành phố cho chặt bỏ trực tiếp kèo nhà cái bàng vì rễ loại trực tiếp kèo nhà cái này làm hư vỉa hè…

trực tiếp kèo nhà cái trở thành vấn đề thảo luận lớn trong một phiên họp của Hội đồng Thành phố Sài Gòn vào tháng 3.1912. Khi ấy, có một đại biểu cho rằng thành phố trồng cây quá nhiều làm không khí thường xuyên ẩm ướt, không đảm bảo vệ sinh, do vậy cần chặt bớt. Thế nhưng, ý kiến trên không được thông qua. Có lẽ nhờ những cuộc bàn cãi công khai như vậy, trong mười thập kỷ sau, trực tiếp kèo nhà cái trên các đường phố Sài Gòn không bị thu hẹp. Riêng các cây “lưu niên” trước Dinh Độc Lập, được trồng vào thập niên 1880, tồn tại như một khu rừng nhỏ độc đáo giữa trung tâm thành phố.

Hàng trực tiếp kèo nhà cái cổ thụ trên đường Tôn Đức Thắng, quận 1, TP.HCM đã bị đốn để làm cầu Thủ Thiêm 2. Ảnh tư liệu chụp ngày 13.11.2014. Ảnh: Trung Dũng

Trên các tranh vẽ quy hoạch thành phố vào năm 1880 và 1900, người ta trông thấy trực tiếp kèo nhà cái viền hai bên tất cả con đường. Toàn thành phố được thiết kế làthành phố trong vườn - city of gardens, khác với cảnh phố thị ít bóng trực tiếp kèo nhà cái của Hồng Kông hay Singapore đương thời do người Anh quản trị. TrongDu ký Nam Ánăm 1925, nhà văn Anh - Horace Bleackley gọi những con phố Sài Gòn là “những đường hầm mát lạnh” (cool tunnel). trực tiếp kèo nhà cái bút nổi tiếng này còn cho rằng xứ sở sương mù cần học hỏi người Pháp về việc trồng trực tiếp kèo nhà cái trên đường.

Trồng trực tiếp kèo nhà cái đi đôi với “trồng” luật

Không biết ông Lý Quang Diệu có đọc Bleackley hay không khi chủ trương trồng trực tiếp kèo nhà cái rộng khắp Singapore. Trong hồi ký giai đoạn 1965 - 2000(4), ông Lý dành hẳn một chương để nói về việc phủ xanh Singapore bằng hàng triệu cây thân mộc, dừa cọ và cây có tán lá rộng. Ông Lý kể thời gian đầu, nhiều người dân còn thói quen xấu, không giữ gìn trực tiếp kèo nhà cái. Kể cả một bác sĩ cũng ăn cắp cây mới trồng ngoài đường để đem về nhà.

Do vậy, ông chủ trương phát động việc trồng cây đi đôi với giáo dục người dân từ già đến trẻ; bắt đầu từ việc không dẫm đạp lên cây cỏ, hái hoa, trộm cây và khạc nhổ nơi công cộng. Hễ ai vi phạm thì đều bị phạt nặng. Quyết liệt hơn nữa, tất cả các quy định trên được đúc kết và bổ sung thành Luật về Công viên và trực tiếp kèo nhà cái, ra đời năm 1975.

Theo luật này, toàn xã hội có nghĩa vụ phát triển và bảo vệ trực tiếp kèo nhà cái đường phố, công viên và các khu bảo tồn thiên nhiên. Qua đấy, có các quy định cụ thể về việc quy hoạch, nghiên cứu, trồng dưỡng, duy tu, đốn hạ và thay thế cây trồng. Nếu sai phạm, không chỉ cá nhân mà ngay cơ quan nhà nước và viên chức đều bị phạt. Hiện tại, trên website của Cục Quản lý Công viên và trực tiếp kèo nhà cái www.nparks.gov.sg, trực thuộc Bộ Phát triển Quốc gia, có hẳn một trang hướng dẫn chi tiết “làm và không làm – do and don’t” về các việc liên quan trực tiếp kèo nhà cái, kèm các link dẫn đến văn bản luật nói trên.

Chính phủ Singapore còn quy định thông tin quy hoạch và bản đồ trực tiếp kèo nhà cái, công viên và các khu bảo tồn phải được đăng trên công báo để người dân tìm biết dễ dàng. Đặc biệt, luật đưa ra khái niệm và mô hìnhHeritage treevề các loại trực tiếp kèo nhà cái cổ thụ vàHeritage roadvề các con đường có trực tiếp kèo nhà cái trồng lâu năm đã tạo ra cảnh quan tiêu biểu hay đẹp cần bảo vệ nghiêm ngặt. Đến nay, Singapore đã có 260 trực tiếp kèo nhà cái được vinh danh làHeritage treevà 5 con đường lớn được coi làHeritage road. 

Đừng để vừa thổi còi, vừa đá bóng

Chậm nhưng chưa trễ, từ tháng 6.2010, Chính phủ Việt Nam đã có Nghị định 64/CP về trực tiếp kèo nhà cái đô thị. Nghị định này có 25 điều quy định công việc từ quản lý đến phân loại, chăm sóc, bảo vệ, chặt hạ và di chuyển trực tiếp kèo nhà cái. Điều 13 khẳng định: “trực tiếp kèo nhà cái đô thị phải được giữ gìn, bảo vệ và kiểm tra thường xuyên”. Đồng thời, còn nói rõ: “Mọi tổ chức và cá nhân, hộ gia đình có trách nhiệm chăm sóc, bảo vệ trực tiếp kèo nhà cái đô thị, ngăn chặn kịp thời hành vi vi phạm…”.

Mặt khác, về việc bảo tồn các loại trực tiếp kèo nhà cái trồng quý hiếm, Chính phủ yêu cầu rất rạch ròi: “Các loại trực tiếp kèo nhà cái được bảo tồn phải thống kê về số lượng, chất lượng, đánh số trực tiếp kèo nhà cái, treo biển tên, lập hồ sơ, đồng thời phải có chế độ chăm sóc đặc biệt và bảo vệ cho từng trực tiếp kèo nhà cái để phục vụ công tác bảo tồn” (điều 17). UBND được phân cấp quản lý phải ban hành danh mục trực tiếp kèo nhà cái cần được bảo tồn trên địa bàn mình.

Bên cạnh những tiếng kêu ký ức hay chất vấn hoài niệm, việc bảo vệ trực tiếp kèo nhà cái và các loại di sản, rất cần có thêm “áo giáp văn hóa” và “thanh gươm luật lệ” để những kẻ dẫu vô tình hay cố ý chặt hạ trực tiếp kèo nhà cái, trục lợi trên môi trường sống phải bị trừng trị thích đáng.

Riêng về việc chặt hạ hay dịch chuyển cây, điều 14 của Nghị định quy định rất chi tiết các loại cây thuộc diện này, hồ sơ xin phép (bao gồm cả mẫu đơn xin phép) và cấp thẩm quyền duyệt xét. Rất đáng lưu ý, đơn đề nghị chặt hạ hay dịch chuyển phải kèm theo sơ đồ và ảnh chụp hiện trạng. Chính phủ giao cho UBND cấp tỉnh, thành và quận, huyện tổ chức quản lý trực tiếp kèo nhà cái và Sở Xây dựng tỉnh, thành là cơ quan tham mưu cho những việc trên. Như vậy, Nghị định 64/CP đã dựng được cái nền pháp lý căn bản cho các cơ quan nhà nước tiến hành quản lý và người dân giám sát việc phát triển và bảo vệ trực tiếp kèo nhà cái đô thị.

Thế nhưng, trong thực tế các địa phương đã thực hiện đầy đủ và nghiêm túc chưa?

Đến thời điểm hiện tại, trực tiếp kèo nhà cái đô thị, nhất là tại các thành phố lớn như TP.HCM và Hà Nội đang phải oằn mình gánh chịu nhiều áp lực lớn do tốc độ và quy mô xây dựng bùng nổ. Những năm gần đây các vụ chặt hạ, chuyển dịch trực tiếp kèo nhà cái lâu đời và quý hiếm diễn ra càng nhiều khiến người dân phải lên tiếng.

Gần nhất là vụ chặt cây cổ thụ trên đường Nguyễn Bỉnh Khiêm tại TP.HCM gây xôn xao nhưng cơ quan chặt cây chưa công bố hồ sơ xin phép, lý lịch trực tiếp kèo nhà cái - như Nghị định 64/CP quy định, để giải trình dư luận. Mặt khác, cần xem lại việc Sở Xây dựng TP.HCM là đơn vị cấp phép chặt hạ cây nhưng đơn vị hầu như độc quyền làm việc này là Trung tâm Quản lý hạ tầng kỹ thuật, một đơn vị trực thuộc Sở Xây dựng.

Cần công khai hồ sơ và giấy phép chặt trực tiếp kèo nhà cái trước khi đốn hạ. Trong ảnh: trực tiếp kèo nhà cái cổ thụ lớn trước cửa trường THPT Trưng Vương trên đường Nguyễn Bỉnh Khiêm, TP.HCM  bị đốn hạ vào ngày 26.11.2021. Tổ chứcSave Heritage đã kiến nghị công khai hồ sơ và lý do chặt trực tiếp kèo nhà cái(ảnh chụp chiều 27.11.2021)

Theo điều 19 của Nghị định 64/CP, Chính phủ không yêu cầu đơn vị thực hiện dịch vụ về quản lý trực tiếp kèo nhà cái phải là đơn vị nhà nước, ngược lại phải chọn lựa đơn vị dịch vụ “theo hình thức đấu thầu hoặc đặt hàng thông qua hợp đồng”. Do vậy, theo chúng tôi, cần tách bạch đơn vị cấp phép và đơn vị chặt hạ, dịch chuyển cây. Đồng thời UBND TP.HCM  nên cho nhiều đơn vị tham gia đấu thầu công khai việc này. Thêm nữa, chính quyền cần làm ngay việc phân loại các cây lâu năm xứng đáng bảo tồn để có biện pháp chăm sóc và cứu chữa. Các đô thị phải có danh sách cây và khu vực trồng cây thuộc diện bảo tồn, kể cả đánh số, đeo bảng tên và lập bản đồ “danh sách đỏ” cây trồng. Các tài liệu này cùng báo cáo xử lý số cây chặt hạ phải được thông tin rộng rãi cho dân.

Cần nhấn mạnh là tại điều 68 Luật Quy hoạch Đô thị, điều 57 Luật Bảo vệ môi trường cùng điều 4 và điều 6 Luật Quản lý và Bảo vệ tài sản công, đều coi trực tiếp kèo nhà cái đô thị là tài sản công cần được xã hội giám sát. Đã đến lúc Quốc hội cần bàn thảo một đạo luật đầy đủ cho trực tiếp kèo nhà cái đô thị để đáp ứng nhu cầu nâng cấp và bảo vệ môi trường sống, cũng như không gian di sản. Để phòng chống cơn lốc Covid hiện giờ, việc tạo ra môi trường sạch và xanh, trong đó có trực tiếp kèo nhà cái đô thị, càng trở nên khẩn thiết.

Bên cạnh những tiếng kêu ký ức hay chất vấn hoài niệm, việc bảo vệ trực tiếp kèo nhà cái và các loại di sản, rất cần có thêm “áo giáp văn hóa” và “thanh gươm luật lệ” để những kẻ dẫu vô tình hay cố ý chặt hạ trực tiếp kèo nhà cái, trục lợi trên môi trường sống phải bị trừng trị thích đáng.

Bài và ảnh:Phúc Tiến

__________

(1), (2) Khâm định Đại Nam Hội điển Sự lệ, NXB Thuận Hóa, 2004 (tập 3 và tập 7)
(3) Hạ tầng đô thị Sài Gòn buổi đầu, Trần Hữu Quang, NXB Tổng Hợp TP.HCM
(4) From Third World to First - the Singapore story: 1965-2000, Singapore Press Holdings